Ζιαρτίδης:Ο Διαλεκτικός ηγέτης του κυπριακού συνδικαλιστικού κινήματος

Του Κώστα Θεμιστοκλέους

Το συνδικαλιστικό κίνημα της Κύπρου, με τοπικά αλλά και διεθνή κριτήρια, θεωρείται ένα πετυχεμένο κίνημα. Με αλάθητο κριτήριο το τελικό αποτέλεσμα δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η συνδικαλιστική οργάνωση και δράση βελτίωσε, διαχρονικά, σε σημαντικό βαθμό, την ποιότητα ζωής των εργαζομένων. Τους όρους εργασίας, τους μισθούς, τα ωράρια, τα παρεμφερή ωφελήματα, τις άδειες, την περίθαλψη και γενικά το μερίδιο τους στην κατανομή του εθνικού εισοδήματος.

Δεν είναι αντικείμενο αυτής της ομιλίας η συμβολή του Ζιαρτίδη στα πολυάριθμα ωφελήματα που απολαμβάνουν σήμερα οι εργαζόμενοι. Ούτε η απαρίθμηση τους. Η σχεδόν για πάνω από μισό αιώνα ηγετική του παρουσία στα συνδικαλιστικά πράγματα και στο νομοθετικό έργο της Βουλής για τα εργασιακά, έχουν αφήσει το αποτύπωμα του σε κάθε μεγάλη ή μικρή κατάκτηση.

Ενδεικτικά και μόνον μπορούν να αναφερθούν οι αγώνες για το οκτάωρο, για τον τιμάριθμο, για τις άδειες ανάπαυσης, για την ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, για τα βαριά και ανθυγιεινά επαγγέλματα και για τα δικαιώματα των γυναικών,

‘Ένα ξεχωριστό κεφάλαιο είναι η συμβολή του στη δημιουργία του συστήματος Κοινωνικών Ασφαλίσεων.

Αναζητώντας τους λόγους της πετυχεμένης διαδρομής του συνδικαλισμού πρώτα πρέπει να τους αποδώσουμε στις ώριμες συνθήκες εμφάνισης του: οικονομικές, κοινωνικές, πολιτικές. Σ΄αυτά πρέπει να προσθέσουμε την εμφάνιση των πρώτων συνδικαλιστών που ξεπήδησαν κυρίως από το Κομμουνιστικό Κόμμα που προϋπήρξε των συντεχνιών. Η μαχητικότητα και η κοινωνική αλληλεγγύη ήταν μια άλλη διάσταση όταν χρειάστηκε να φτάσουμε στις πρώτες απεργίες.

Το Κίνημα είχε και τα κάτω του, όταν διασπάστηκε, πρώτα σε κοινοτική βάση, και αμέσως μετά σε ιδεολογική .

Αυτά τα λίγα ως εισαγωγή για να έλθω στον συνδικαλιστή ηγέτη και πολιτικό που τιμούμε: τον Ανδρέα Ζιαρτίδη.

Να δούμε την δική του συμβολή σ’ αυτό το πετυχεμένο κίνημα. Τι ήταν το ξεχωριστό που έδωσε ο Ζιαρτίδης σ’ αυτή την προσπάθεια.

Δεν είναι λίγοι, μάλλον είναι οι περισσότεροι, που τον θεωρούν πατέρα του συνδικαλιστικού κινήματος. Ο ίδιος με την σεμνότητα που τον διέκρινε πάντοτε, ετόνιζε ότι το Κίνημα ήταν δημιούργημα πολλών, ήταν συλλογική δουλειά.

Θα αφήσω αυτή την συζήτηση στην άκρη και θα΄ ρθω σ΄αυτό που σίγουρα και αναμφισβήτητα ήταν ο Ζιαρτίδης. Ο πιο διαβασμένος, ο πιο διορατικός, ο πιο διαλεκτικός και ως εκ τούτου ο πιο αποτελεσματικός συνδικαλιστής της εποχής του.

Η ευρυμάθεια του, που ήταν αποτέλεσμα μιας πολύ συστηματικής αυτομόρφωσης αλλά και η από πολύ νεαρής ηλικίας παρουσία του στο διεθνές συνδικαλιστικό κίνημα, που του έδωσε μεγάλη πείρα, ήταν εφόδια για μια σκέψη σύνθετη και διαλεκτική.

Ο Ζιαρτίδης, παρ’ όλο ότι είχε πάει μέχρι την τετάρτη τάξη του Παγκυπρίου Γυμνασίου, είχε μια τέτοια αντίληψη των οικονομικών πραγμάτων που δημιουργούσε εντύπωση και σε οικονομολόγους. Δεν έβλεπε ποτέ αποσπασματικά το συνδικαλισμό και δεν έβλεπε μονόπλευρα και βραχυπρόθεσμα τα πράγματα. Ήξερε ότι τα συμφέροντα των εργαζομένων ήταν συνδεδεμένα με την εξέλιξη της επιχείρησης και στο τέλος με την εξέλιξη της οικονομίας μακροπρόθεσμα.

Ήξερε ότι εάν η επιχείρηση, εάν η βιομηχανία, εάν η οικονομία δεν απέδιδε και βραχυπρόθεσμα και μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα, με τρόπο που μπορούσε να επιβιώσει συνολικά, δεν θα μπορούσε ούτε και τον εργαζόμενο να εξυπηρετήσει.

Ο Ζιαρτίδης δεν σκεφτόταν να κερδηθεί κάτι πρόσκαιρα και τα άλλα ας αφεθούν στην τύχη. Ήθελε εκείνο που θα κερδηθεί να είναι σε στέρεη βάση έτσι που συνολικά η οικονομία να πάει μπροστά και ο εργαζόμενος να βγει κερδισμένος και την ώρα που έδινε τον αγώνα αλλά και σε βάθος χρόνου.

Ο αναρχοσυνδικαλισμός, ο σεκταρισμός και οι εξτρεμισμοί ήταν έξω από την νοοτροπία του. Ήταν προσεκτικός, συνετός, μετριοπαθής και συναινετικός.

Οι ανυπόμονοι, εκείνοι που τέλος πάντων τα ήθελαν όλα εδώ και τώρα, δεν κατανοούσαν τις επιλογές Ζιαρτίδη. Ή δεν τις θεωρούσαν αρκούντως ταξικές και διεκδικητικές.

Κι όμως. Ο Ζιαρτίδης, από τον οποίον δεν έλειπε η ταξική διαπαιδαγώγηση, η μαρξιστική γνώση και η μαχητική διεκδίκηση των συνδικαλιστικών δικαιωμάτων, είχε και ένα άλλο σημαντικό καθεβδομαδιάτικο εφόδιο στη φαρέτρα του. Τον Economist. Θα πω στο τέλος γι΄αυτό.

Με αυτά τα υλικά στον πάγκο του ο Ζιαρτίδης έφερνε την ζυγαριά στο σημείο ισορροπίας.

Οι εργοδότες και οικονομολόγοι του υπουργείου Εργασίας θα διερωτηθούν για άλλη μια φορά «μα που έμαθε όλα αυτά τα οικονομικά αφού δεν τέλειωσε ούτε το Γυμνάσιο;», ενώ οι συνάδελφοι στην συντεχνία θα σκεφτούν: «πάλι τα κατάφερε και έβγαλε την τρίχα από το ζυμάρι .‘’’

Αυτές οι ηγετικές ικανότητες θα εκτιμηθούν και στο διεθνές επίπεδο και ο Ζιαρτίδης θα αναδειχθεί σε Αντιπρόεδρο της Παγκόσμιας Συνδικαλιστικής Ομοσπονδίας.

Θέλω να σταθώ στον συνετό διαλεκτικό τρόπο με τον οποίο ο Ζιαρτίδης αντιμετώπισε τις δύο μεγάλες κρίσεις – διασπάσεις του συνδικαλιστικού κινήματος την δεκαετία του 1940.

Η πρώτη διάσπαση, απέναντι στην οποία αρκετά χρόνια μετά ο Ζιαρτίδης θα σταθεί και αυτοκριτικά, έρχεται με την δημιουργία ξεχωριστών τουρκικών συντεχνιών.

Η δεύτερη διάσπαση ακολουθεί πολύ σύντομα και αυτή τη φορά η βάση είναι ιδεολογική. Αυτή η δεύτερη διάσπαση έφερε μεγάλη όξυνση, αντιπαράθεση ακόμα και βιαιότητες μεταξύ των αριστερών και δεξιών συνδικάτων. Γι αυτή την κατάσταση και σε πλήρη νηφαλιότητα χρόνια μετά, ο Ζιαρτίδης θα πει ότι κανένας δεν ήταν άμοιρος ευθυνών.

Όμως την διαλεκτική του δεν την άφησε λειτουργήσει χρόνια μετά. Πολύ έγκαιρα άρχισε την συνεργασία με τις τουρκοκυπριακές συντεχνίες που είχαν δημιουργηθεί. Ακόμα για να αποφύγει δύσκολες καταστάσεις προέτρεψε Τ/Κ εργαζομένους που θέλησαν να παραμείνουν στην ΠΕΟ να μεταπηδήσουν στις τουρκικές συντεχνίες.

Όμως η επαναστατική αλλαγή ήλθε στις σχέσεις ΠΕΟ – ΣΕΚ. Με την διάσπαση υπήρξε και το χάος. Η μη αναγνώριση της μιας συντεχνίας από την άλλη. Η αλληλοϋπόσκαψη. Η πολεμική. Οι κομμουνιστές εναντίον των εθνικοφρόνων. Οι απεργοί και απεργοσπάστες. Εργάτες οι μεν. Εργάτες οι δε. Και όμως κανένας διάλογος μεταξύ τους. Καμιά επαφή. Αντίθετα επιχειρούσαν με την βία να λύσουν τις διαφορές τους. Ποιες διαφορές τους; Τις ιδεολογικές.

Όλα αυτά άρχισαν σιγά- σιγά να έρχονται σε σύγκρουση με την διαλεκτική του Ζιαρτίδη και των συναδέλφων του στην ΠΕΟ. Το ταγκό όμως θέλει δύο. Ευτυχώς υπήρξε και στην άλλη πλευρά η μεγάλη συνδικαλιστική ηγετική μορφή του Μιχαλάκη Ιωάννου με τον οποίον από κοινού θεμελίωσαν την μετάβαση από την διάσπαση στην ενότητα στην δράση και την συνεργασία.

Στη διαλεκτική του Ζιαρτίδη ήταν να μη λέμε μισές αλήθειες ή να αποκρύβουμε μέρος της αλήθειας για σκοπούς δημοτικότητας. Γι αυτό δεν δίστασε να πει και το «πρωτάκουστο» για συνδικαλιστή ηγέτη και για το οποίο κλήθηκε να δώσει εξηγήσεις αφού το λεχθέν παραβίαζε ιδεολογικά στερεότυπα. Η ιδεολογική παρασπονδία του αφορούσε την εκτίμηση του ότι ένας από τους παράγοντες της επιτυχίας των συνδικαλιστικών αιτημάτων ήταν και το γεγονός ότι στην Κύπρο είχαμε μια φιλοπρόοδη και οργανωμένη τάξη εργοδοτών. Μια τάξη που δεχόταν την ελεύθερη συλλογική διαπραγμάτευση και με τις συντεχνίες κατέληγε σε λογικές λύσεις. Ο Ζιαρτίδης ανάλυε και εξηγούσε διαλεκτικά πως δημιουργήθηκε και πως οργανώθηκε και γιατί συμπεριφερόταν έτσι η εργοδοτική τάξη της Κύπρου.

Για μένα η μεγαλύτερη συνδικαλιστικοπολιτική διαλεκτική υπέρβαση του Ζιαρτίδη γίνεται μετά το 1974. Δεν εννοώ τις αποφάσεις που παίρνονται για να μην κατρακυλήσει η οικονομία του τόπου μετά το πραξικόπημα, την εισβολή και την ντε φάκτο διχοτόμηση. Εκείνες ήταν υποχρεωτικές και αναπόφευκτες αποφάσεις.

Εννοώ εκείνες που η διορατικότητα και η τόλμη του Ανδρέα Ζιαρτίδη και του Μιχαλάκη Ιωάννου άφησαν διαύλους επικοινωνίας, ακόμα και στις συνθήκες της διχοτόμησης, ανάμεσα στις Ε/Κ και Τ/Κ συντεχνίες. Ανάμεσα στην ΠΕΟ και την DEV-IS την ΣΕΚ και την TURK-SEN.

Κόντρα στους ψευδοκινδύνους που κάποιοι ανέμιζαν για δήθεν «αναγνώριση» οι Τουρκοκύπριοι εργαζόμενοι δεν απομονώθηκαν από το διεθνές συνδικαλιστικό κίνημα. Αντίθετα απέκτησαν την θέση τους η DEV-IS στην ΠΣΟ και TURK – SEN στην ICFTU. Οι Τουρκοκύπριοι εργαζόμενοι δεν ένοιωσαν ποτέ ότι οι Ελληνοκύπριοι συνάδελφοι τους ήθελαν να εκμεταλλευτούν καταστάσεις και να μονοπωλήσουν την παρουσία τους στο διεθνές κίνημα. Κάτι που δυστυχώς συνέβη σε πολλούς άλλους τομείς με αποτέλεσμα να κτισθεί δυσπιστία και έλλειψη εμπιστοσύνης την οποία πληρώνουμε μέχρι σήμερα.

Δεν είναι τυχαία που σε όλο το φάσμα του συνδικαλιστικού κινήματος οικοδομήθηκαν σχέσεις φιλίας και συνεργασίας. Η πράσινη γραμμή δεν στάθηκε εμπόδιο γιατί δεν είχε σταθεί εμπόδιο η αναγνώριση των τουρκοκυπριακών συντεχνιών στο διεθνές επίπεδο, κάτι που ήταν ακριβώς η διαλεκτική επαναστατική αντίκρυση του θέματος.

Η κορύφωση αυτής της συνεργασίας ήλθε με τη δημιουργία του Παγκύπριου Συνδικαλιστικού Φόρουμ.

Θα κλείσω αυτό το σημείο με όσα θυμάμαι να μου αναφέρει ο Ζιαρτίδης για το περίφημο θέμα του κινδύνου της αναγνώρισης του μορφώματος στο Βορρά από κάποιες πρωτοβουλίες του. Έλεγε «Αυτός είναι ένας «παμπούλας» που εμείς οι Ελληνοκύπριοι εφεύραμε, εμείς επικαλούμαστε και εμείς φοβούμαστε.»

Αν η λογική Ζιαρτίδη επικρατούσε σίγουρα το Κυπριακό δεν θα ήταν ένα χρονίζον πρόβλημα.

Για τον διαλεκτικό ηγέτη του συνδικαλιστικού κινήματος ένας μεταπτυχιακός φοιτητής θα μπορούσε ακριβώς να ενδιατρίψει στον διαλεκτισμό του ως ξεχωριστό θέμα.

Προσωπικά πήρα κάποια δείγματα ζώντας λίγα χρόνια δίπλα του και μελετώντας κείμενα του. Οι αναφορές είναι υποχρεωτικά περιορισμένες, λόγω χρόνου, και συνιστούν προσωπικές εκτιμήσεις.

Τα τελευταία λόγια που θα πω ανήκουν στον ίδιο τον Ζιαρτίδη. Εκ πρώτης όψεως φαίνεται να μην έχουν σχέση με το θέμα μας. Και όμως. Είναι από το βιβλίο του Πανίκου Παιονίδη «Ανδρέας Ζιαρτίδης. Χωρίς Φόβο και Πάθος».

«Ήμουν υποχρεωμένος να είμαι θεωρητικά ενημερωμένος. Διάβαζα όλα τα υλικά της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας. Από την ηλικία των 20 χρόνων διάβαζα ανελλιπώς το περιοδικό Economist του Λονδίνου. Ήμουν από τους πρώτους δέκα αναγνώστες του στην Κύπρο. Οι άλλοι εννιά ήταν Εγγλέζοι δημόσιοι υπάλληλοι.

Για να το αγοράζω τότε έπρεπε να δίνω, αν δεν απατώμαι 1,5 σελίνι την βδομάδα. Μεγάλο κονδύλι τότε. Επήγα στο πρακτορείο Πούλια και Κόνιαλη τότε μια δυο φορές και το αγόρασα. Ο κλητήρας του πρακτορείου, που ήταν μέλος των Συντεχνιών, με επισκέπτεται μια μέρα και μου λέει: «Φίλε Ζιαρτίδη σε είδα που έρχεσαι και αγοράζεις τον Economist. Εμάς κάθε βδομάδα μας περισσεύουν τρία ή τέσσερα αντίτυπα. Σαν επιστροφή κόβουμε τον τίτλο και τον στέλνουμε σαν απόδειξη ότι το περιοδικό δεν πουλήθηκε. Αντί να το αγοράζεις να σου το φέρνω με λίγη καθυστέρηση βέβαια. Τι σε πειράζει αν το διαβάζεις με μια βδομάδα καθυστέρηση.» Λέω «Καλή ιδέα». Και για πολλά χρόνια μέχρις ότου πάρω λίγα λεφτά για να μπορώ να το αγοράζω, εδιάβαζα τον Economist με κομμένο τον τίτλο του, σαν παράνομος, πειρατής αναγνώστης. Αλλά η μελέτη εκείνου του περιοδικού με μόρφωσε πάνω σε πολλά οικονομικά προβλήματα, Διεθνή και Τοπικά. Δυο τρεις φορές σε συνεδρίες που καθόμουν και συζητούσαμε σε κυβερνητικές επιτροπές οικονομικά προβλήματα, με ρωτούσαν αν παρακολούθησα πανεπιστημιακή σχολή στα οικονομικά. Λέω όχι. Δεν τέλειωσα το Γυμνάσιο». «Όλα αυτά που τα ξέρεις (τα επιχειρήματα που ανέπτυσσα κλπ). Τους είπα: Διαβάζοντας. Δεν τους είπα τι διάβαζα. Τώρα όμως πρέπει να σου πω. Διαβάζοντας το περιοδικό Economist. Έστω και με κομμένο τον τίτλο.»