Η αντίληψη για τη διαφθορά, ο φόβος και ο κομματικός πατριωτισμός - Μια δεύτερη ανάγνωση του αποτελέσματος των βουλευτικών

Του Χαρη Παπαγεωργίου

Αναμφισβήτητα, τα αποτελέσματα των βουλευτικών εκλογών προκάλεσαν κάποια έκπληξη σε ό,τι αφορά αφενός το σχετικά υψηλό ποσοστό που διατήρησε ο Δημοκρατικός Συναγερμός περιορίζοντας τις διαρροές και αφετέρου τη δραματική μείωση της εκλογικής δύναμης του ΑΚΕΛ. Η προβλεπόμενη «μάχη» για την πρώτη θέση δεν επαληθεύτηκε στην πράξη, καταλήγοντας σε ένα αποτέλεσμα το οποίο ουσιαστικά αποτελεί συνέχεια του υφιστάμενου συσχετισμού δυνάμεων και ισοζυγίου των κύριων πολιτικών χώρων, παρά την πτώση που κατέγραψε το ΔΗΚΟ και τη σχετική αύξηση της δύναμης μικρότερων κομμάτων.

Για να κατανοήσει κάποιος την «τελική ψήφο» των Κυπρίων όπως καταγράφηκε στην κάλπη, ίσως το πιο χρήσιμο εργαλείο είναι η ανάλυση των δεδηλωμένων προθέσεων και απόψεων όπως καταγράφηκε στην προεκλογική περίοδο μέσα από μια σειρά ερευνών και δημοσκοπήσεων της κοινής γνώμης, η οποία καταδεικνύει φαινομενικά μια αντίφαση μεταξύ της ιεράρχησης σημαντικών θεμάτων και την τελική απόφαση για την ψήφο.

Η πηγή της διαφθοράς

Το πιο τρανό παράδειγμα αποτελεί η πτυχή της «διαφθοράς», η καταπολέμηση της οποίας σε όλες σχεδόν τις έρευνες είχε καταγραφεί σαν ένα από τα πιο βασικά κριτήρια επιλογής κόμματος. Παράλληλα, σε όλες τις δημοσκοπήσεις, τα κόμματα τα οποία καταγράφηκαν να είναι σε καλύτερη δυνητικά θέση να καταπολεμήσουν τη διαφθορά, ήταν, εκ περιτροπής, το ΔΗΚΟ, οι Οικολόγοι και σε κάποιες περιπτώσεις το ΑΚΕΛ, τα κόμματα δηλαδή που πέτυχαν τελικά τα πιο αρνητικά εκλογικά ποσοστά. Αυτό δεν σημαίνει κατ' ανάγκην ότι το πρόβλημα της διαφθοράς δεν απασχολεί τους Κυπρίους, παραπέμπει όμως στην αντίληψη για την πηγή αυτής της διαφθοράς. Η πρώτη προεκλογική δημοσκόπηση του «Πολίτη» είχε σημειώσει ένα σημαντικό μέρος του εκλογικού σώματος να φέρει την άποψη ότι η διαφθορά στον τόπο μας είναι αποτέλεσμα της κουλτούρας μας, σε ποσοστό μάλιστα που να προσεγγίζει σε μεγάλο βαθμό το ποσοστό που πιστεύει ότι η διαφθορά είναι αποτέλεσμα του τρόπου με τον οποίο πολιτεύονται οι πολιτικοί και τα κόμματα. Με άλλα λόγια, σε μεγάλο βαθμό, η «εμπέδωση» της διαφθοράς στο DNA της κουλτούρας μας θεωρείται σαν κάτι διαχρονικό, το οποίο στην ουσία δεν υπόκειται σε άμεση πιθανότητα αλλαγής, ανεξάρτητα με το πιο πολιτικό κόμμα είναι στην εξουσία, αφαιρώντας έτσι την επιρροή του θέματος «διαφθορά» στην τελική απόφαση για το κόμμα που ψηφίζει κάποιος τελικά. Αυτό ενισχύεται ίσως και από την απουσία οποιασδήποτε συγκροτημένης πρότασης για καταπολέμηση της διαφθοράς, είτε από το κυβερνών κόμμα, είτε από οποιοδήποτε άλλο κόμμα σε επίπεδο οράματος και ολικής θεσμικής ανατροπής (σε αντίθεση με επιμέρους ιδέες ή προτάσεις). Στην περίπτωση των κομμάτων της αντιπολίτευσης, η εμφανής αυτή απουσία οράματος συνεπάγεται την απουσία ξεκάθαρης δέσμευσης και μηνύματος για την καταπολέμηση της διαφθοράς και πιθανό να έχει συμβάλει στη μη κεφαλαιοποίηση της πτυχής της διαφθοράς από το ΑΚΕΛ, το ΔΗΚΟ και τους Οικολόγους στην κάλπη. Παραμένει, επίσης, το ερωτηματικό ως προς το πόσο μεγάλη είναι η μερίδα των πολιτών που πραγματικά επιζητεί μια ολική ανατροπή σε θέματα διαφθοράς, σε σύγκριση με το ανάλογο ποσοστό που ενδόμυχα προσβλέπει στο μέλλον σε προσωπικό του όφελος από υφιστάμενα καθεστώτα αναξιοκρατίας. Σε τελική ανάλυση, η ανάλυση αυτή της πτυχής της διαφθοράς οδηγεί στο συμπέρασμα ότι το φλέγον αυτό θέμα που κυριάρχησε στην προεκλογική εκστρατεία, τουλάχιστον δεν αποτέλεσε βασικό κριτήριο της τελικής ψήφου, ενώ αντίθετα η όλη προσέγγιση του θέματος από τα κόμματα της αντιπολίτευσης, μάλλον συνέτειναν σε ένα πιο ομιχλώδες τοπίο μέσα στο οποίο ο ΔΗΣΥ έπεισε με το δικό του μήνυμα ότι η καταπολέμηση της διαφθοράς είναι ένα γενικότερο συλλογικό θέμα.

Η οικονομία

Αν, λοιπόν, η διαφθορά, όπως και το Κυπριακό, δεν έχουν παίξει βασικό ρόλο στην επιλογή για την τελική ψήφο, τι είναι αυτό το οποίο μπορεί να έχει κινητοποιήσει τους ψηφοφόρους προς την τελική τους επιλογή; Και πάλι η ανάγνωση των προεκλογικών ερευνών μπορεί να δώσει το στίγμα της πραγματικής ψυχολογικής τοποθέτησης των ψηφοφόρων. Η δημοσκόπηση του «Πολίτη» προεκλογικά είχε καταγράψει ότι στην ιδιαίτερη περίοδο της πανδημίας που διανύουμε, η ξεκάθαρη προεξέχουσα τοποθέτηση των πολιτών ήταν ότι δεν έχουν προστατευτεί επαρκώς οποιεσδήποτε πτυχές που αφορούν τον κόσμο και την οικονομία, συμπεριλαμβανομένων της μη προστασίας των μικρών επιχειρήσεων, των προσωπικών δικαιωμάτων των πολιτών, του χώρου του πολιτισμού, των δικαιωμάτων των παιδιών και πλείστων άλλων πτυχών. Αντίθετα, ήταν ξεκάθαρη η θετική τοποθέτηση των πολιτών σε ότι αφορά την επιτυχία στην προστασία της δημόσια υγείας. Και πάλι εγείρεται το ερώτημα ως προς το πώς δεν κατάφεραν τα κόμματα της αντιπολίτευσης να επωφεληθούν από αυτές τις συνθήκες πρωτόγνωρης απομόνωσης και περιορισμών σε προσωπικό, κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο, με άλλα λόγια να επωφεληθούν από το γενικό αρνητικό ψυχολογικό κλίμα. Επί αυτού, η προφανής επιτυχία του ΔΗΣΥ να συνδέσει το όνομά του με την επιτυχή διαχείριση της πανδημίας σε επίπεδο υγείας, σίγουρα ήταν ένα σημαντικό στοιχείο, ως επίσης και η απότομη άρση περιοριστικών μέτρων τις 2 – 3 εβδομάδες πριν τις εκλογές, η οποία διαμόρφωσε μάλλον ένα θετικό περιβάλλον καλής ψυχολογίας (feel good factor). Αντίθετα, η λανθασμένη ίσως ανάγνωση από τα κόμματα της αντιπολίτευσης σε ό,τι αφορά την πανδημία στο επίπεδο της ψυχολογίας των πολιτών, έχει και αυτή συμβάλει, και έγκειται συγκεκριμένα στην μη αναγνώριση της διάστασης του «φόβου» με τον οποίο λειτουργεί η πλειοψηφία του κόσμου σε κάθε επίπεδο από την αρχή της πανδημίας. Σε συνθήκες φόβου ο πολίτης τείνει να αναζητήσει ασφάλεια στο γνώριμο, και στην περίπτωση της πανδημίας στην οποιαδήποτε κυβέρνηση. Στην προκειμένη περίπτωση, ο ΔΗΣΥ, σαν το κόμμα της κυβέρνησης, και σε συνθήκες «πολέμου» κατά της Covid-19 (όπως χαρακτηρίστηκε και εμπεδώθηκε στη συνείδηση του κόσμου), έχει πετύχει στο έπακρον να επωφεληθεί του όλου κλίματος. Εν κατακλείδι, ο φόβος για την υγεία έχει βάλει μακράν σε δεύτερη μοίρα σε επίπεδο ιεράρχησης οποιαδήποτε άλλα κοινωνικά, οικονομικά και προσωπικά θέματα, κατά την τελική διαδικασία επιλογής κόμματος από τους υποψηφίους.

Κομματικός πατριωτισμός

Έτσι, στο πλαίσιο της απουσίας μιας πραγματικής σημαντικότητας οποιωνδήποτε προγραμματικών θέσεων (ανεξάρτητα με το ποιες αυτές ήταν ή θα μπορούσαν να είναι), μέσα σε ένα κλίμα φόβου για την υγεία, και στο κάδρο μιας παρερμήνευσης της πτυχής της διαφθοράς, η τελική ψήφος όπως εκδηλώθηκε την περασμένη Κυριακή μπορεί να χαρακτηριστεί και σαν ένα «παράπλευρο αποτέλεσμα». Ουσιαστικά, σε αυτές τις συνθήκες ο κομματικός πατριωτισμός και οπαδισμός έχει βρει πρόσφορο έδαφος για να αποτελέσει τον κύριο τελικό άξονα για επιλογή κόμματος. Η διαφαινόμενη «μάχη» για την πρώτη θέση έχει και πάλι ωφελήσει τον ΔΗΣΥ, καθώς ο «κίνδυνος» για την πρωτιά του ΑΚΕΛ σαφώς συσπείρωσε τους Συναγερμικούς ψηφοφόρους τις τελευταίες ημέρες πριν τις εκλογές. Η επικέντρωση σε αυτό το μήνυμα μπορεί να πιστωθεί σαν επιτυχία εκστρατείας στην ηγεσία του ΔΗΣΥ, η οποία, μάλλον διάβασε σωστά το όλο κλίμα. Αντίθετα, ο κομματισμός πατριωτισμός των Ακελικών ψηφοφόρων φαινομενικά δεν έχει λειτουργήσει στον ίδιο βαθμό, αυτό όμως δεν είναι απόλυτα σίγουρο, καθώς το κόμμα της Αριστεράς κινείται σε ένα πλαίσιο συνεχούς συρρίκνωσης του ευρύτερου κεντροαριστερού χώρου, ακολουθώντας την τάση που παρατηρείται τις τελευταίες δύο δεκαετίες σε όλη την Ευρώπη.



* Διευθυντή της Noverna Research