Συνέντευξη Λεωνίδα Φυλακτού στον «Π»: Τα εμβόλια δεν αλλοιώνουν το DNA μας

Μία από τις σημαντικότερες ιατρικές εξελίξεις των τελευταίων δεκαετιών είναι η αποκωδικοποίηση του ανθρώπινου DNA. Από τότε άλλαξαν πολλά όσον αφορά τη μελέτη και τη θεραπεία σπάνιων ασθενειών, με την κληρονομικότητα να κατέχει σημαντικό ρόλο. Όπως εξηγεί στον «Π» ο γενικός εκτελεστικός ιατρικός διευθυντής του Ινστιτούτου Νευρολογίας και Γενετικής Λεωνίδας Φυλακτού, οι καρποί της αποκωδικοποίησης έχουν αρχίσει να φαίνονται και ήδη έχουν γίνει βήματα προς την εξατομικευμένη θεραπεία.

Έχουν περάσει αρκετά χρόνια από τότε που έγινε η αποκωδικοποίηση του DNA. Πώς άλλαξε αυτό το DNA μας και πώς βοήθησε τη γενετική και την ιατρική γενικότερα;

Μετά την ανακάλυψη της δομής του DNA άρχισε η εξέλιξη της γενετικής, αφού το DNA είναι το γενετικό υλικό το οποίο κληρονομούμε. Η γενετική εξελίχθηκε στο θέμα της μελέτης του γονιδιώματος, στην ανακάλυψη κληρονομικών ή γενετικών λαθών που προκαλούν ασθένειες, στην αποκωδικοποίηση και περαιτέρω μελέτη του DNA όπως επίσης και στο θέμα των θεραπευτικών προσεγγίσεων, με τη χρήση γενετικών τρόπων. Το ινστιτούτο είναι ο πατέρας της γενετικής στην Κύπρο και αυτή τη στιγμή είναι o οργανισμός που μεταξύ άλλων έχει τη μεγαλύτερη ερευνητική υποδομή στη γενετική και στις βιοϊατρικές επιστήμες, βασιζόμενο στους πυλώνες των υπηρεσιών, της έρευνας και της εκπαίδευσης.

Όσον αφορά το θέμα των ασθενών και ιδιαίτερα αυτών που πάσχουν από σπάνιες παθήσεις, πόσο κοντά ή μακριά βρισκόμαστε στη δημιουργία εξατομικευμένων φαρμάκων;

Είμαστε στην αρχή ενός μεγάλου δρόμου. Το DNA μας είναι πολύ πιο περίπλοκο από ό,τι ακούγεται. Οι πληροφορίες που περιέχει δεν αρκούν ούτως ώστε να αποφανθούμε πως λειτουργεί το γενετικό υλικό του ανθρώπου. Υπάρχει μεγάλη πολυπλοκότητα που συμπεριλαμβάνει μέσα και άλλα μόρια, όπως το mRNa, που είναι το επόμενο γενετικό υλικό που φτιάχνετε από το DNA, και οι πρωτεΐνες. Πιστεύω ότι οι καρποί της αποκωδικοποίησης ως προς την εξατομικευμένη προσέγγιση ασθενειών θα αρχίσουν να φαίνονται σύντομα.

Λάθη στο DNA

Το DNA των Κυπρίων με ποιους άλλους λαούς, γειτονικούς ή μη, μπορεί να συσχετιστεί;

Μελέτες στο ινστιτούτο έχουν καταδείξει ότι το DNA των Ελληνοκυπρίων και των Τουρκοκυπρίων πάει πίσω στην αρχαία Κρήτη και υπάρχει συσχέτιση με γειτονικές μεσογειακές χώρες, αλλά και με χώρες της Μέσης Ανατολής. Γίνονται τέτοιου είδους μελέτες καθώς το DNA μας μεταβάλλεται με τα χρόνια λόγω των μετακινήσεων του πληθυσμού.

Ποιοι παράγοντες επηρεάζουν το DNA μας;

Ο ίδιος ο οργανισμός μας μπορεί να κάνει λάθη. Το DNA μπορεί να αλλάξει και από μόνο του κατά τη διάρκεια της διαδικασίας διπλασιασμού του μπορεί να γίνουν κάποια λάθη. Λάθη τα οποία μπορεί και να κληρονομηθούν, αλλά και που μπορούν να συμβούν κατά τη διάρκεια της κύησης, παραδείγματος χάρη, όπου πολλαπλασιάζεται το DNA. Λάθη μπορεί να γίνουν και από εξωτερικούς παράγοντες, όπως η ακτινοβολία που μπορεί να τροποποιήσει το DNA και να προκαλέσει ασθένειες όπως είναι ο καρκίνος.

Μέσω φαρμάκων ή κάποιων σκευασμάτων όπως είναι το εμβόλιο μπορεί να τροποποιηθεί το DNA μας;

Δεν υπάρχει κάποια σοβαρή ένδειξη για κάτι τέτοιο, συνεπώς θα πω όχι. Με βάση τις τρέχουσες τεχνολογίες που χρησιμοποιούνται στα εμβόλια δεν υπάρχει πιθανότητα να τροποποιηθεί το DNA. Σε κάθε περίπτωση το ζητούμενο είναι η παραγωγή μιας πρωτεΐνης του ιού, η οποία διεγείρει το ανοσοποιητικό σύστημα με την παραγωγή αντισωμάτων. Τα εμβόλια νέας τεχνολογίας τύπου mRNA φτιάχνουν απευθείας αυτήν την πρωτεΐνη.

Τα πρώτα PCR

Εκτός από τα εμβόλια, με τον κορωνοϊό μας ήλθαν και τα PCR τεστ, τα οποία στην Κύπρο άρχισαν από το ΙΝΓΚ. Πόσο εύκολο ή δύσκολο ήταν για το ινστιτούτο να προσαρμοστεί;

Είναι καλό όλο αυτό που γίνεται να το ενσωματώσουμε και μέσα στη γενετική γιατί ο κόσμος εξοικειώθηκε περισσότερο με τη γενετική και το γενετικό υλικό. Ο συγκεκριμένος ιός έχει γενετικό υλικό RNA και εμείς εδώ στο ινστιτούτο ως εργαστήριο αναφοράς, υπό την επίβλεψη της δρος Χριστίνας Χριστοδούλου, ήμασταν οι πρώτοι που μπήκαμε στον αγώνα. Είχαμε ξεκινήσει τη διερεύνηση πιθανών περιστατικών τουλάχιστον έναν μήνα πριν την ανακοίνωση του πρώτου κρούσματος, συνεπώς ήμασταν έτοιμοι αρκετά πριν. Επίσης, επειδή υπάρχει η τεχνογνωσία της γενετικής στο ινστιτούτο ήταν αρκετά εύκολο να στήσουμε σε πολύ λίγο χρονικό διάστημα τη μέθοδο.

Γίνονται και τεστ αντιγόνων στο ινστιτούτο ή ασχολείστε μόνο με PCR;

Διεξάγουμε ερευνητικά ένα πρόγραμμα για τα αντισώματα που δημιουργούνται μετά από τις λοιμώξεις του κορωνοϊού με άτομα τα οποία έχουν νοσήσει. Παράλληλα λοιπόν με το διαγνωστικό, που πλέον γίνεται για σκοπούς ιχνηλάτησης, τρέχουμε εδώ και κάποιους μήνες και αυτό το ερευνητικό πρόγραμμα. Σκοπός του προγράμματος είναι να δούμε πρώτα από όλα ποιοι έχουν αντισώματα, σε ποιον βαθμό, πόσα και ποια είναι η διάρκειά τους. Υπάρχουν βέβαια και οι περιπτώσεις πολιτών οι οποίοι νόσησαν ήπια και ενδεχομένως να μην έχουν αρκετά ή και καθόλου αντισώματα.

Αγνοούμενοι και δικανική έρευνα

Όσον αφορά την ταυτοποίηση αγνοουμένων, πόσο εύκολο είναι μετά από τόσα χρόνια, γιατί μιλάμε για πάνω από τέσσερις δεκαετίες, να γίνει η ταυτοποίηση;

Το πόσο εύκολο εξαρτάται από την ποιότητα του γενετικού υλικού το οποίο έχουμε. Υπάρχουν περιπτώσεις ψεκασμένων οστών κατά τις οποίες πολύ πιθανόν να αλλοιώθηκε η ποιότητα του γενετικού υλικού. Εκεί τα πράγματα δυσκολεύουν αλλά σε γενικές γραμμές το DNA συντηρείται στον χρόνο. Ακόμη και αν έχουν περάσει σχεδόν 50 χρόνια το DNA συντηρείται. Εμείς τώρα ασχολούμαστε με το πρόγραμμα της Κυπριακής Δημοκρατίας για τους πεσόντες.

Το εργαστήριο αποτελεί μέρος της δικανικής ερευνάς και συμβάλλει στην ανίχνευση εγκλημάτων και στη διαλεύκανση υποθέσεων. Ποιες από τις υποθέσεις που πέρασαν από κοντά σας θυμάστε χαρακτηριστικά;

Καθημερινά το εργαστήριο δικανικής γενετικής, υπό την επίβλεψη του δρος Μάριου Καριόλου, ασχολείται με τα εγκλήματα και τις υποθέσεις της Αστυνομίας, οι οποίες είναι πολλές και μπορεί να είναι από μια ληστεία μέχρι δολοφονία. Το Ήλιος, το Μαρί, η υπόθεση Μεταξάς, το διπλό φονικό στον Στρόβολο πριν από μερικά χρόνια με τον καθηγητή. Ειδικά οι περιπτώσεις με το Ήλιος και το Μαρί ήταν δύσκολες γιατί μιλάμε πρώτα από όλα για ένα αποτρόπαιο θέαμα και ήταν αρκετά δύσκολο για όσους δούλευαν τότε μιας και είχαν να διαχειριστούν και το ψυχολογικό κομμάτι.

Εκπαίδευση και έρευνα

Πάμε τώρα λίγο στο θέμα της εκπαίδευσης. Το ινστιτούτο προσελκύει και φοιτητές από το εξωτερικό;

Ναι φυσικά. Το ινστιτούτο έχει τη δική του μεταπτυχιακή σχολή, στην οποία προσφέρουμε μεταπτυχιακά προγράμματα επιπέδου μάστερ και διδακτορικού στους τομείς στους οποίους εξειδικεύεται το ινστιτούτο. Άρα ο φοιτητής εδώ έχει το πλεονέκτημα ότι δεν μαθαίνει μόνο ακαδημαϊκά αλλά βλέπει και στην πράξη το πώς εφαρμόζεται η σπουδή του ή το ερευνητικό πρόγραμμα με το οποίο θα ασχοληθεί.

Εξ όσων γνωρίζω γίνεται και μια προσπάθεια επέκτασης του ινστιτούτου. Το νέο κτήριο θα αξιοποιηθεί για σκοπούς εκπαίδευσης;

Η επέκταση αφορά το μεγαλύτερο αναπτυξιακό πρόγραμμα που έγινε από την ίδρυση του ινστιτούτου, με το νέο κτήριο να είναι έτοιμο σε 3 χρόνια. Πρόκειται για τη δημιουργία ενός νέου ξεχωριστού κτηρίου που θα συνδέεται με το υφιστάμενο. Ο κύριος σκοπός του κτηρίου είναι η επέκταση των ερευνητικών δραστηριοτήτων πάνω σε τομείς που ενδιαφέρουν το ινστιτούτο. Παράλληλα μιλάμε και για τεχνολογική αναβάθμιση μέσω του νέου εξοπλισμού, ενώ μέσα από τη μεταφορά κάποιων εργαστηρίων του υφιστάμενου κτηρίου στο νέο θα δημιουργηθεί και χώρος για αναβάθμιση των υφιστάμενων υποδομών, συμπεριλαμβανομένων των χώρων όπου φιλοξενούνται ασθενείς. Ήδη προγραμματίζεται να γίνει επέκταση του υφιστάμενου κτηρίου μέσα από τη δημιουργία νέας πτέρυγας για να μπορεί να αναβαθμιστεί από τώρα ο χώρος των ιατρείων και των ασθενών. Τελευταία έχουμε ενσωματώσει και τον τομέα της βιοπληροφορικής, η οποία λόγω των πολλών δεδομένων που μαζεύονται από το γενετικό υλικό χρειάζεται για την ανάλυση και τη μετάφρασή τους.