Φαντάσματα που το σκοτάδι σπέρνει στη δίνη της Αβύσσου - Τι μας προκύπτει από την εισβολή της Ρωσίας;

Πέρα από τα άψυχα κορμιά στους δρόμους, τα βομβαρδισμένα κτήρια, τη νοσηρή κλαγγή των όπλων και τον τρόμο στα μάτια των μανάδων, που κρατούν τα παιδιά σφικτά στον κόρφο τους ώστε να τα προφυλάξουν από αυτή τη ντροπή του πολέμου, η ρωσική εισοβολή στην Ουκρανία αφήνει ήδη το βαρύ της αποτύπωμα σε πολλές άλλες εκφάνσεις της ζωής. Ο κόσμος αλλάζει σε ό,τι αφορά την πολιτική, την οικονομία, την κοινωνία ανατρέποντας τον ρου της ιστορίας. Τι θα μπορούσε να μας επιφυλάξει το μέλλον σε έναν ακόμα πιο ασταθή κόσμο;

Μία χώρα

Εν αρχή, ο πόλεμος κατέστρεψε μία χώρα με 45 εκατ. κατοίκους, την Ουκρανία. Οι άνθρωποί της στις μεγαλύτερες πόλεις περιφέρονται, όπως θα έλεγε κι ο Λαπαθιώτης σαν «Φαντάσματα, που το σκοτάδι σπέρνει, στη δίνη της Αβύσσου». Πόσα χρόνια θα χρειαστούν να επαναλειτουργήσουν οι υποδομές της; Δρόμοι, νοσοκομεία, εργοστάσια, καλλιέργειες; Υπολογίζεται ότι γύρω στα 5-6 εκατ. κάτοικοι της θα προσφυγοποιηθούν. Μανάδες σπεύδουν να προστατέψουν τα παιδιά τους εγκαταλείποντας τη χώρα. Από τους 2,8 εκατομμύρια πρόσφυγες μέχρι στιγμής τα 2 εκατ. είναι παιδιά. Με βάση τον πληθυσμό της χώρας μπορεί να αποτελούν και το 12% των νέων Ουκρανών κάτω των 18 ετών. Πόσοι από αυτούς θα επιστρέψουν; Πολιτικά ομιλούντες ήδη ξεκίνησε η δημιουργία μιας νέας κουλτούρας στη χώρα. Η εισβολή της Ρωσίας μετέτρεψε σε φανατικούς Ουκρανούς τους Ρώσους κατοίκους του Χαρκόβου, του Κιέβου και της Οδησσού. Η οικονομική κρίση στην οποία βυθίζεται η χώρα, ίσως τις επόμενες δεκαετίες θα αφήσει ως προίκα έναν εθνικισμό που κύριος στόχος του θα είναι ο ρεβανσισμός κατά της Ρωσίας. Ο Πούτιν κατάφερε να φυτέψει στην Ουκρανία το αβγό του φιδιού θυμίζοντας την ταινία του Ingmar Bergman.

Ένα Brand 

Οι Ρώσοι πολίτες ήδη βλέπουν να γκρεμίζεται μπροστά στα μάτια τους το project της χώρας τους, που τα τελευταία 10 χρόνια άρχισε να αποδίδει καρπούς. Η Ρωσία ανέβασε οικονομικό επίπεδο με όλους τους δείκτες της να είναι θετικοί, έγινε αυτάρκης σε πολλά αγαθά, έγινε ο πρώτος εξαγωγέας σιταριού, διατηρήθηκε ως ισχυρός παίκτης στον χώρο της ενέργειας, με αποτέλεσμα να αρχίσει να δημιουργείται μία μεσαία τάξη η οποία μπορούσε, πλέον, να ξοδέψει, να ταξιδέψει και να ζήσει άνετα. Το άξιζαν αυτό τα παιδιά του Τολστόι και του Ντοστογιέβσκι, που άρχισαν να διακινούνται (με εξαίρεση κάποιους αρχοντοχωριάτες ολιγάρχες) ως μέρος μίας δυτικής κοινωνίας. Αυτή τη στιγμή που μιλούμε, χιλιάδες Ρώσοι νέοι αναζητούν τρόπους να εγκαταλείψουν τη χώρα σε ένα εξωπραγματικό brain drain που νομοτελειακά θα αφήσει το μέλλον της χώρας στα χέρια κάποιων φανατικών και σχιζοφρενών στρατόκαβλων. Από την άλλη, πόσο μακρυά βρίσκεται η χώρα από έναν εμφύλιο αν η οικονομική κρίση οδηγήσει σε εξαθλίωση τις μάζες;

Ο πόλεμος σήμερα ενέχει σοβαρό κίνδυνο να γυρίσει τη χώρα στα οικονομικά δεδομένα της Σοβιετικής Ένωσης. Μίας, δηλαδή, στρατιωτικής υπερδύναμης, με τους κατοίκους της να περιμένουν στην ουρά να ψωνίζουν στα σούπερ μάρκετ αγαθά με το σταγονόμετρο. Μένει να διακριβωθεί αν μετά το τέλος του πολέμου παραμείνει η Ρωσία ως υπερδύναμη, αφού οι παρατεταμένες συγκρούσεις και το πείσμα των Ουκρανών θέτουν, επιπλέον, εν αμφιβόλω τις πραγματικές δυνατότητες του ρωσικού στρατού.

Το χειρότερο, βέβαια, είναι ότι καταστρέφεται το έως πρόσφατα αναδυόμενο brand μίας ολόκληρης χώρας εξαιτίας του αλλοπρόσαλλου ηγέτη της. Ποιος, πλέον, να την εμπιστευτεί;

Καταδικάστηκε συντριπτικά από τον ΟΗΕ, αποκλείστηκε από τους Ολυμπιακούς και άλλες αθλητικές δραστηριότητες, Ρώσοι φοιτητές στο εξωτερικό δέχονται άδικο μπούλινγκ από συμφοιτητές τους. Εν μία νυκτί οι Ουκρανοί έγιναν εθνικιστές, η ουδέτερη Φιλανδία θέλει να μπει στο ΝΑΤΟ, η αδιάφορη Σουηδία στέλνει όπλα στην Ουκρανία και η Γερμανία τριπλασιάζει τον προϋπολογισμό της στους εξοπλισμούς.

Πολυπολισμός

Γεωπολιτικά, η προσπάθεια της Ρωσίας να παραμείνει ένας ισχυρός παίκτης σε ένα πολυπολικό σύστημα θα βρει κακούς μιμητές. Η Ρωσία έχει τη στρατιωτική δύναμη να λειτουργεί ως τέτοιος πάικτης και το απέδειξε στη Συρία. Αυτό που μπορούσε να ισχυροποιήσει το προφίλ της δεν ήταν μία ακόμα εισβολή σε τρίτη χώρα, αλλά η περαιτέρω ανάπτυξη της οικονομίας της, η οποία για το μέγεθος που η ίδια θέλει να εκπροσωπεί είναι μικρή. Το ΑΕΠ της είναι μικρότερο από αυτό της Νοτίου Κορέας ή της Γαλλίας. Εν ολίγοις, κάνει το ίδιο λάθος με τη Σοβιετική Ένωση. Οι Σοβιετικοί οικοδόμησαν ένα στρατιωτικό μοντέλο ισχύος το οποίο δεν μπόρεσαν να υποστηρίξουν με μία ισχυρή οικονομία, γι' αυτό και κατέρρευσε. Τι απομένει στον Βλαντίμιρ Πούτιν για να μπορέσει να επιβιώσει; Να γίνει, μήπως, υποτακτικός της Κίνας\, η οποία είναι μία πραγματική υπερδύναμη και οικονομικά και στρατιωτικά;

Στη φιλοσοφία του Πούτιν, αν βέβαια η «επιχείρηση Ουκρανία» στεφθεί με επιτυχία, με καλύτερες δυνατότητες επιτυχίας, είναι πιθανό τα επόμενα χρόνια να προστεθούν και άλλες χώρες, όπως η Γερμανία και η Ιαπωνία. Λόγω οικονομίας δεν θα δυσκολευτούν να μπουν και αυτές στην κούρσα των εξοπλισμών και να διασφαλίσουν έτσι πολύ πιο αποτελεσματικά μία θέση σε ενα πολυπολικό σύστημα, στο οποίο κυρίαρχο λόγο θα έχουν ξανά ανόητοι στρατηγοί. Αν η Γερμανία ακολουθήσει αυτή τη λογική, πολύ συντομα θα γίνουμε μάρτυρες ισχυρών τριγμών και στην ίδια την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ήδη ο τριπλασιασμός των δαπανών για αμυντικούς εξοπλισμούς παραπέμπει -πέρα από την ανασφάλεια που προκαλεί η Ρωσία- και σε μια αναβίωση της πολιτικής του ζωτικού χώρου, θέλοντας να αναδειχθεί σε πρώτη φάση σε προστάτιδα των χωρών της Ανατολικής Ευρώπης, των Βαλτικών και των Σκανδιναβικών Δημοκρατιών. Σήμερα η επιρροή της σε αυτές τις χώρες είναι οικονομική αποτελώντας τη Βόρεια Λίγκα της ΕΕ, απέναντι στις ευρωπαϊκές χώρες του Νότου.

Σε ένα πολυπολικό σύστημα, θέση φαίνεται να διεκδικούν στην περιοχή μας και η Τουρκία και το Ισραήλ. Η Τουρκία επιχειρεί να υλοποιήσει το προτζεκτ αυτό έχοντας παρόμοιες παθογένειες και πλεονεκτήματα με τη Ρωσία: Δημοκρατικό έλλειμα, αδύναμη οικονομία, ισχυρές ένοπλες δυνάμεις. Το πεπαλαιωμένο της δόγμα προκύπτει μέχρι στιγμής μέσα από την κατοχή της Κύπρου, την εισβολή στη Συρία, την επέμβαση στη Λιβύη και, βεβαίως, τις απειλές και τη διεκδίκηση εδαφών από την Ελλάδα και το Ιράκ. Πόσο μακρυά μπορεί να πάει; Το Ισραήλ ποντάρει στην ισχυρή του άμυνα, στο πυρηνικό του οπλοστάσιο και σε μία ισορροπημένη και αξιοπρόσεκτη προσπάθεια τα τελευταία χρόνια να ισχυροποιήσει τις συνεργασίες του και κατ' επέκταση την οικονομία του με τους γείτονές του. Το έως πρόσφατα απομονωμένο Ισραήλ βελτίωσε τις σχέσεις του με Αίγυπτο και Ιορδανία. Ανέπτυξε σημαντικά τις σχέσεις του με τα Εμιράτα και τη Σαουδική Αραβία, εξομάλυνε τις σχέσεις του με τον Λίβανο και προχωρεί στη βελτίωση των σχέσεων του με την Τουρκία. Επεκτείνει, τέλος, τις επενδύσεις του στον τομέα της καινοτομίας και αυξάνει τη συνεργασία του με την Κίνα και χώρες της Αφρικής.

Γενικά, υπάρχουν πολλές χώρες στον πλανήτη που ίσως επιχειρήσουν τα επόμενα χρόνια να κινηθούν στη λογική της ανάκτησης ρόλου σε ένα πολυπολικό συστήμα. Είτε αυτόνομα, είτε ως λοχαγοί και υπολοχαγοί μεγαλύτερων δυνάμεων. Μιλάμε για χώρες όπως η Βραζιλία, η Νότιος Αφρική, η Νιγηρία και η Ινδία. Από την άλλη, η Βρετανία μετά το Brexit επέλεξε να παίζει τον ρόλο του υπολοχαγού των ΗΠΑ και το Ιραν της Κίνας.



Το δόγμα Mπρεζίνσκι  

Προς τα πού θα πορευτούν οι ΗΠΑ; Η Αμερική πρέπει να κάνει μία ιστορική επιλογή: Θα αγωνιστεί για να κυριαρχήσει στον κόσμο ή για να παίξει ηγετικό ρόλο; Ο Ζμπίγκνιου Μπρεζίνσκι, πρώην σύμβουλος εθνικής ασφάλειας των ΗΠΑ, στο βιβλίο του «Η Μεγάλη Σκακιέρα», υπενθυμίζει στους Αμερικανούς ότι η ισχύς τους δεν πρέπει να συγχέεται με την παντοδυναμία. Η ευημερία της Αμερικής και του υπόλοιπου κόσμου είναι αλληλένδετες. Η πανικόβλητη ενασχόληση αποκλειστικά και μόνο με την αμερικανική ασφάλεια, η εμμονή στην τρομοκρατία και η αδιαφορία για τις ανησυχίες μίας πολιτικά ανήσυχης ανθρωπότητας, ούτε ενισχύουν την αμερικανική ασφάλεια, ούτε συμβιβάζονται με την πραγματική ανάγκη του κόσμου να έχει ως ηγέτη του τις ΗΠΑ. Αν η Αμερική δεν εναρμονίσει τη συντριπτική της ισχύ με την αδιαμφισβήτητη κοινωνική γοητεία που ασκεί, μπορεί να βρεθεί απομονωμένη και δεχόμενη επιθέσεις μέσα σ' ένα περιβάλλον εντεινόμενου παγκόσμιου χάους.

Σε συνέντευξή του σε εφημερίδα της Πολωνίας, λίγο πριν πεθάνει, ο Μπρεζίνσκι έδειξε ότι γνωρίζει πολύ καλά τι λέει όταν μιλάει για τη Ρωσία και την Ουκρανία. Υπενθύμισε στον κόσμο ένα δόγμα που ισχύει από την εποχή των τσάρων: ότι «χωρίς την Ουκρανία η Ρωσία είναι μία χώρα. Με την Ουκρανία είναι μία αυτοκρατορία».

«Αν ο πόλεμος στην Ουκρανία μετατραπεί σε μια στρατιωτική επιτυχία για την Ρωσία, σε νίκη του Βλαντίμιρ Πούτιν, τότε θα πρέπει να υπολογίζουμε ότι θα συμβεί κάτι στα κράτη της Βαλτικής», λέει, για να προσθέσει: «Αυτό θα είναι το πρώτο βήμα. Περαιτέρω συγκρούσεις θα μπορούσαν να φουντώσουν στη Μολδαβία, τη Γεωργία και το Αζερμπαϊτζάν».

Το λεγόμενο δόγμα Μπρεζίνσκι της Νατοϊκής εξωτερικής πολιτικής έχει ως κυρίαρχο ζητούμενο την καθιέρωση των ΗΠΑ σε παγκόσμια υπερδύναμη, στον Ατλαντικό και Ειρηνικό Ωκεανό, και μετέπειτα στην περιοχή της Ευρασίας. Για να επιτευχθεί αυτό, ο Brzezinski είχε ξεκινήσει να επενδύει σε διάφορες πολιτικές θεωρίες μέσω των οποίων εν αρχή θα τριχοτομούσε τη Ρωσική Ομοσπονδία. Με βάση τις θεωρίες του, οι ΗΠΑ αν θέλουν να θέσουν την Κίνα ως περιφερειακό και όχι παγκόσμιο πόλο ισχύος, οφείλουν να δημιουργήσουν και να ελέγξουν δύο «σκιές» γύρω της. Η μία, σύμφωνα με τα λεγόμενά του, ήταν η Ιαπωνία η οποία θα επιδρά ως αμερικανικός δάκτυλος εξ Ανατολών, ο δεύτερος ήταν η Ινδία, η οποία μέσω των μακροχρόνιων πολιτικοοικονομικών διενέξεων με την Κίνα θα μπορούσε να τη βάλει σε έναν άτυπο πόλεμο συνεχούς φθοράς.



Πού, ίσως, σκοντάφτει αυτό το δόγμα; Κατ' αρχάς πάσχει ιστορικά, αφού θεωρεί ότι οι ΗΠΑ βρίσκονται στη θέση που βρέθηκαν λίγο μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, κάτι που σε συνδυασμό με τη λήξη του Ψυχρού Πολέμου τη δεκαετία του 1980 την ενίσχυσαν ακόμα περισσότερο.

Οι ΗΠΑ, ωστόσο, δεν είναι αυτό που ήταν το 1945, δηλαδή η μία και μοναδική πυρηνική δύναμη με τις τεράστιες δυνατότητες οικονομικών παροχών και παγκόσμιων επενδύσεων. Ούτε καν η υπερδύναμη που στη συνέχεια κέρδισε στον Πόλεμο των Άστρων εξουθενώνοντας οικονομικά τους Σοβιετικούς. Το χρέος των ΗΠΑ, λέει ο καθηγητής διεθνών σχέσεων, Βασίλης Φούσκας, σήμερα έχει ξεπεράσει τα $30 τρις, ενώ η αποβιομηχανοποίησή της έχει φτάσει σε ανησυχητικά επίπεδα. Το δολάριο άρχισε να δέχεται πιέσεις ως παγκόσμιο αποθεματικό νόμισμα και οι στρατιωτικές ήττες των ΗΠΑ σε Ιράκ, Αφγανιστάν και Συρία έδειξαν τα όρια της πολιτικής τους επιρροής. Σήμερα, η Κίνα είναι πολύ πιο ανταγωνιστική οικονομία σε σχέση με τις ΗΠΑ, η δε παγκόσμια χρηματιστηριακή κρίση, καθώς και η κρίση της Ευρωζώνης, έδειξαν τα όρια της οικονομικής επέκτασης του Ευρω-Ατλαντισμού σε παγκόσμιο επίπεδο.

Το δογμα Μπρεζίνσκι, εν ολίγοις, αν αυτό ενστερνίζονται οι ΗΠΑ, είναι τόσο παρωχημένο όσο και το δόγμα Πούτιν για ανασύσταση της Ρωσικής Αυτοκρατορίας.