Η σιωπηλή επιδημία των κρανιοεγκεφαλικών κακώσεων

Μία στις τρεις γυναίκες θα βιώσει βία στη ζωή της από έναν οικείο σύντροφο, βάσει των τελευταίων επίσημων στοιχείων και δεδομένων. Αυτό και μόνο θα έπρεπε να είναι αρκετό προκειμένου να μας αφυπνίσει και να μας κάνει να ψάξουμε να βρούμε τα πώς και τα γιατί αυτής της θλιβερής πραγματικότητας. Δυστυχώς, χρόνο με το χρόνο τα ποσοστά́ αυξάνονται συνεχώς, ενώ παρατηρείται ιδιαίτερη έξαρση τα τελευταία δύο χρόνια λόγω της πανδημίας της COVID-19. Η ανοδική τάση της ενδοοικογενειακής βίας, έθεσε επί τάπητος το ζήτημα ύπαρξης ενός πολιτειακού συστήματος που θα μπορεί να δέχεται καταγγελίες και ταυτόχρονα να συνεισφέρει παρέχοντας ηθική, ψυχολογική αλλά και οικονομική στήριξη στα θύματα.

Έμπρακτη στήριξη στα θύματα

Ο Σύνδεσμος για την Πρόληψη και Αντιμετώπιση της Βίας στην Οικογένεια (ΣΠΑΒΟ), είναι λίγο πολύ γνωστός σε όλους αφού λειτουργεί για περισσότερο από τρεις δεκαετίες στηρίζοντας έμπρακτα τα θύματα βίας. Μέσα από τηλεφωνικές γραμμές, οι οποίες λειτουργούν σε συνεχή βάση, επιχειρεί να προσφέρει άμεση βοήθεια σε όσα άτομα δέχονται ή ασκούν βία στην οικογένεια, παρέχοντας πληροφόρηση, στήριξη, στέγη και προστασία. Κάθε χρόνο, κάνει κινήσεις και βήματα προκειμένου να βελτιώσει και να αναπτύξει τις ήδη υπάρχουσες υπηρεσίες του. Γι’ αυτό το λόγο, είναι πάντα ανοιχτός για καινούργιες συνεργασίες με ερευνητές που θα τον βοηθήσουν να κάνει το κάτι παραπάνω στο ήδη τεράστιο και βαρυσήμαντο έργο του.

Ενωμένοι με ένα στόχο

Με όραμα και στόχο την εξάλειψη της βίας, το Κέντρο Εφαρμοσμένης Νευροεπιστήμης (ΚΕΝ) του Πανεπιστημίου Κύπρου, το οποίο είναι κορυφαίο ερευνητικό κέντρο για τη μελέτη του εγκεφάλου, του νου και της ανθρώπινης συμπεριφοράς στην Κύπρο, σε συνεργασία με το Σύνδεσμο για την Πρόληψη και Αντιμετώπιση της Βίας στην Οικογένεια (ΣΠΑΒΟ), δημιούργησε το ερευνητικό πρόγραμμα BR.A.I.N. Πρόκειται για ένα πρωτότυπο και καινοτόμο πρόγραμμα το οποίο έχει ως βασικό στόχο να βελτιστοποιήσει τα υφιστάμενα πρωτόκολλα για τα άτομα που καταγγέλλουν ενδοοικογενειακή βία. Στοχεύει δηλαδή στο να πάει τα πρωτόκολλα ένα βήμα παραπέρα δίνοντας έμφαση τόσο στο ψυχολογικό κομμάτι, όσο και στο κομμάτι της σωματικής ακεραιότητας.

Το συγκεκριμένο πρόγραμμα είναι το πρώτο στη Κύπρο και ίσως και στην Ευρώπη το οποίο προσπαθεί να καταγράψει τις κρανιοεγκαφαλικές κακώσεις (ΚΕΚ) στις γυναίκες που βιώνουν ή έχουν βιώσει ενδοοικογενειακή/συντροφική βία προκειμένου να γεφυρώσει το χάσμα μεταξύ των δυο, προάγοντας τη σωματική και ψυχική υγεία αυτού του πληθυσμού.

Δύο βασικοί πυλώνες

Το πρόγραμμα έχει δύο κύριους στόχους. Πρώτον, την ανάπτυξη ενός εργαλείου αξιολόγησης για την ανίχνευση της ΚΕΚ στο πλαίσιο των περιστατικών ενδοοικογενειακής και συντροφικής βίας και δεύτερον τη διερεύνηση του νευροψυχολογικού και ψυχολογικού προφίλ των γυναικών που είναι θύματα βίας με και χωρίς ΚΕΚ. Η συλλογή των δεδομένων ξεκίνησε τον Νοέμβριο του 2021 και θα ολοκληρωθεί σε περίπου ένα χρόνο, ενώ παράλληλα αναμένεται ότι τα ποσοστά ΚΕΚ στις γυναίκες που έχουν υποστεί ή υπόκεινται βία θα είναι αρκετά υψηλά και συγκρίσιμα με τα ποσοστά που έχουν καταγραφεί μέχρι στιγμής στις ΗΠΑ. Τέλος, κατά πάσα πιθανότητα, οι γυναίκες που είναι θύματα βίας και που παρουσιάζουν ΚΕΚ θα έχουν διαφορετικό νευροψυχολογικό προφίλ σε σύγκριση με τις γυναίκες που είναι θύματα βίας αλλά δεν υπάρχει συννοσηρότητα με κρανιοεγκαφαλικές κακώσεις (ΚΕΚ).

Τα πρώτα δεδομένα

Τα πρώτα δεδομένα από το πρόγραμμα από τους μήνες Νοέμβριο και Δεκέμβριο 2021, καταγράφουν 101 τηλεφωνήματα στην γραμμή 1440 από γυναίκες άνω των 18 ετών που ήταν θύματα βίας.  Συγκεκριμένα, από τις 101, οι 70 γυναίκες (70.7%)  δήλωσαν ότι βιώνουν σωματική κακοποίηση. Από αυτές που βιώνουν σωματική βία, 37% δήλωσαν βία που να τους προκαλεί σοβαρό κίνδυνο για εγκεφαλική βλάβη. Συγκεκριμένα, 17% δήλωσαν απόπειρα στραγγαλισμού,  10% κτυπήματα στο κεφάλι, 10% βίαιο ταρακούνημα ή/και συνδυασμό ταρακούνημα μαζί με κτύπημα στο κεφάλι. Τα περιστατικά αυτά σε αρκετές γυναίκες ήταν επαναλαμβανόμενα. Από αυτές τις γυναίκες, το 21% δήλωσαν σημαντικά νευρολογικά και νευροψυχολογικά επακόλουθα, όπως απώλεια αισθήσεων, απώλεια μνήμης,  ζαλάδες και συναισθηματικές δυσκολίες λόγω των πιο πάνω περιστατικών.

Κενά στα υφιστάμενα πρωτόκολλα

Αν και το πρόγραμμα BR.A.I.N. βρίσκεται ακόμη σε αρχικό στάδιο και τα δεδομένα ακόμη είναι αρκετά πρώιμα είναι τα πρώτα δεδομένα που καταγράφουν το φαινόμενο το κτυπημάτων στο κεφάλι σε αυτή την ομάδα πληθυσμού στη Κύπρο. Η κρανιοεγκεφαλική κάκωση (ΚΕΚ) συχνά ονομάζεται σιωπηλή επιδημία για τις γυναίκες που έχουν βιώσει ή βιώνουν ενδοοικογενειακή/συντροφική βία. Αυτό συμβαίνει για διάφορους λόγους.  Στις πλείστες των περιπτώσεων παραβλέπεται από τα ίδια τα άτομα ή δεν ανιχνεύεται από τους επαγγελματίες υγείας ή τους επαγγελματίες πρώτης γραμμής. Οι πάροχοι φροντίδας μπορούν να μπερδέψουν τα συμπτώματα εγκεφαλικής βλάβης με τη συναισθηματική δυσφορία που προκάλεσε η ίδια η κακοποίηση και συγκεκριμένα με το μετατραυματικό στρες (ΜΤΣ) που βιώνουν τα άτομα. Με αποτέλεσμα τα άτομα να μην λαμβάνουν στοχευμένη παρέμβαση για τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν και να συνεχίζουν να ταλαιπωρούνται για χρόνια. Παράλληλα, στη παρούσα φάση δεν υπάρχουν σαφή πρωτόκολλα θεραπείας, καθώς η έρευνα και κατ’ επέκταση η καθοδήγηση για επαγγελματίες που εργάζονται σε αυτήν την κοινότητα είναι ακόμη στα αρχικά στάδια.  Τα κενά που υπάρχουν σε αυτό το πεδίο αφήνουν τις γυναίκες με συνεχή βία και συνεχή έκθεση σε αυξημένο σωματικό και ψυχολογικό τραύμα. Σημειώνεται ότι ο Παγκύπριος Οργανισμός Υγείας  (ΠΟΥ) χαρακτηρίζει τη βία ως έναν από τους μεγαλύτερους κινδύνους για την υγεία των γυναικών παγκοσμίως αφού προκαλεί κακή ψυχολογική και σωματική υγεία, αναπηρία ή ακόμη και πρόωρο θάνατο.

Πώς γεννήθηκε η ιδέα;

Η Φλώρα Νικολάου, διδακτορική φοιτήτρια Κλινικής Ψυχολογίας, η οποία έχει αναλάβει τη συγκεκριμένα έρευνα, μιλώντας στον «Π» ανέφερε τους λόγους που την οδήγησαν στην ιδέα αυτή. «Σε ακαδημαϊκό επίπεδο, ενδιαφερόμουν για τα θέματα φύλου και τις κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις. Διαβάζοντας αρκετή βιβλιογραφία πάνω στα συγκεκριμένα ζητήματα, διαπίστωσα ότι υπήρχε ένα κενό όσον αφορά την νευρολογική εξέταση των θυμάτων της ενδοοικογενειακής βίας. Θέλησα λοιπόν, να το ερευνήσω περαιτέρω προκειμένου να συμβάλλω στην αλλαγή και να αναπτύξω πρακτικές για τον εντοπισμό των ΚΕΚ σε γυναίκες μετά από περιστατικά ενδοοικογενειακής/συντροφικής βίας. Στόχος του προγράμματος είναι να συμβάλλει στη διαμόρφωση νέων πρακτικών και νομοθεσιών που θα βοηθήσουν με τη σειρά του στην καλύτερη ποιότητα ζωής του συγκεκριμένου πληθυσμού.

Επισημαίνεται ότι η μελέτη έχει εγκριθεί από την Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής Κύπρου και επιχορηγείται από τον Εθνικό Μηχανισμό για τα Δικαιώματα της Γυναίκας.