Ο πρέσβης Ανδρέας Μαυρογιάννης στον «Π» μιλά για την εισβολή στην Ουκρανία και τις παγκόσμιες επιπτώσεις της

Ο πρέσβης Ανδρέας Μαυρογιάννης επί σειρά ετών επικεφαλής των διπλωματικών μας αποστολών στη Νέα Υόρκη και τις Βρυξέλλες και διαπραγματευτής στο Κυπριακό καταγράφει τις επιπτώσεις από τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και προχωρεί σε προβλέψεις για την παγκόσμια αντανάκλασή της σε επίπεδο γεωπολιτικής, διπλωματίας αλλά και ανθρωπίνων δικαιωμάτων.



Θεωρεί ότι η Ρωσία διά της στρατιωτικής αυτής επιχείρησης μετατράπηκε σε διεθνή παρία προς απογοήτευση ακόμα και της ρωσικής κοινωνίας η οποία τα τελευταία χρόνια έσφυζε από δημιουργικότητα. Ο κ. Μαυρογιάννης θεωρεί ότι ο Πούτιν λογάριασε λάθος και προβλέπει είτε κερδίσει επί του εδάφους ή όχι η Ρωσία, δεν υπάρχει πραγματικά καλό σενάριο για τη χώρα αυτή αφού η κήρυξη πολέμου στην Ουκρανία δεν είναι καθόλου ορθολογική ούτε καν σε μακιαβελικούς όρους ηγεμονίας. Σε σχέση με την ΕΕ ο κ. Μαυρογιάννης θεωρεί ότι έφτασε η στιγμή για την ΕΕ να επιτελέσει τον ρόλο για τον οποίο ιδρύθηκε. Όπως λέει, η ενδυνάμωση της αυτονομίας και ασφάλειας της ΕΕ, ενεργειακής, οικονομικής και πολιτικής, είναι η κατεύθυνση που μπορεί να υπερκεράσει τον παρωχημένο διπολισμό και τα ersatz του και να δημιουργήσει έναν ενάρετο κύκλο εξελίξεων, προς το κοινό όφελος της διεθνούς κοινότητας στο σύνολό της.

Κάποιοι υποστηρίζουν ότι διά της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία αλλάζει γεωπολιτικά και γεωστρατηγικά ο κόσμος όπως τον γνωρίζουμε. Συμφωνείτε ή διαφωνείτε με αυτή τη θέση;

Οι εξελίξεις είναι καταιγιστικές και σίγουρα επηρεάζουν τα γεωπολιτικά δεδομένα με τρόπο που παραμένει να δούμε σε όλες τις διαστάσεις του, καθώς και τις προεκτάσεις που εν δυνάμει θα έχουν. Πρέπει πάντα να έχουμε συναίσθηση πως ενώπιον μιας τόσο ρευστής κατάστασης η πρόβλεψη πιο πολύ εικοτολογία είναι παρά προφητεία. Υπό αυτή την αίρεση, ναι όντως θα έλεγα πως η εισβολή και η εν γένει ουκρανική κρίση είναι αφ' ενός απόρροια των σημειούμενων ανακατατάξεων αλλά και πρόξενος περαιτέρω διαφοροποιήσεων και αναταράξεων. Ο συσχετισμός δυνάμεων διαμορφώνεται αενάως σε βάρος της Ρωσίας και βλέπουμε μια απεγνωσμένη προσπάθειά της να διατηρήσει τη σχετική της θέση στο παγκόσμιο γεωπολιτικό πεδίο, που μειώνεται σταδιακά, σε βαθμό που είναι υποχρεωμένη να επισείει την πυρηνική της δύναμη και το μέγεθος των συμβατικών της δυνάμεων, για να κρατιέται στην πρώτη γραμμή και να καλύπτει το ότι το έδαφος υποχωρεί κάτω από τα πόδια της.

Η παρούσα κρίση θα είναι μαζί μας για πολύ καιρό και εξ αντικειμένου συμβάλλει στον επαναπροσδιορισμό των γεωπολιτικών δεδομένων, του ειδικού βάρους των διαφόρων δρώντων και δη της Ρωσίας (επί το χείρον) αλλά και στη διαφοροποίηση των οικονομικών και εμπορικών σχέσεων στον κόσμο. Νομίζω επίσης ότι οι ρωσικοί υπολογισμοί για την εξάρτηση των δυτικών και άλλων οικονομιών από την προμήθεια από αυτήν ορυκτών καυσίμων, είναι ετεροχρονισμένοι και αγνοούν τα νέα δεδομένα της ενεργειακής μετάβασης και την επάρκεια των αποθεμάτων των μεγάλων πολυεθνικών εταιρειών, ιδιαίτερα αμερικανικών, που θα επωφεληθούν ακόμα περισσότερο και από τις αυξήσεις των τιμών και από τη διεύρυνση των δυνατοτήτων διοχέτευσης μεγαλύτερων ποσοτήτων των καυσίμων τους στην αγορά. Δυστυχώς η Ρωσία πέφτει κατά κάποιο τρόπο από μόνη της στην παγίδα (όπως είδαμε π.χ. στο θέμα του North stream 2), ως να έχουμε αυτοεκπληρούμενη προφητεία.

Τι θέλει η Ρωσία;

Θα θέλαμε μια ψυχρή ίσως και κυνική εκτίμηση από πλευράς σας ως διπλωμάτη για πολλές δεκαετίες. Τι επιδιώκει η Ρωσία σήμερα στην Ουκρανία;

Η Ρωσία επιδιώκει τη δημιουργία ζωτικού χώρου στη γειτονία της, δορυφοροποίηση ή φινλανδοποίηση των γειτόνων της, παρεμπόδιση της ανάπτυξης νατοϊκών δυνάμεων, έλεγχο της Μαύρης θάλασσας, νομική διασφάλιση της προσάρτησης της Κριμαίας, αποτροπή εναλλακτικών διόδων προς την ανατολική Σιβηρία, και λεόντειο μέρισμα στα του Βορείου Πόλου που λόγω της κλιματικής αλλαγής εντάσσεται πλέον στον ευρύτερο χώρο διεκδικήσεων. Αξιώνει μια νέα Γιάλτα με ζώνες επιρροής και διασφαλίσεις και γι' αυτό θέτει στο τραπέζι το ξεκαθάρισμα με το ΝΑΤΟ, τα πυρηνικά όπλα κοκ. Βιώνει πολύ άσχημα τη διαπίστωσή της πως περικυκλώνεται από τη Δύση και εν γένει από δυνάμεις που θέλουν το κακό της και/ή την εξουδετέρωσή της. Η μάταιη προσπάθεια προστασίας της αντίληψής της για τα γεωστρατηγικά της συμφέροντα την έχει προοδευτικά φέρει στη σημερινή απελπιστική κατάσταση και σε ενέργειες που μπορούν να αποβούν μοιραίες. Συμπεριφέρεται ως ακροβάτης της αβύσσου.

Κάποιοι υποστηρίζουν ότι οι γεωπολιτικές αυτές βλέψεις θα μπορούσαν να δικαιολογηθούν ακόμα και μέσα από μια εισβολή.

Δεν μπορούν να αποτελέσουν καμιά δικαιολογία. Η εισβολή στην Ουκρανία είναι απόλυτα καταδικαστέα και συνιστά επιθετική πράξη (act of aggression). Για σκοπούς κατανόησης των δεδομένων, προσπαθούμε να βρούμε ερμηνείες και εξηγήσεις, αλλά ας μην γινόμαστε νεροκουβαλητές είτε του ιστορικού αναθεωρητισμού, είτε των εξηγήσεων ως άλλοθι, είτε της υποβάθμισης ή σχετικοποίησης του πολέμου και των συνεπειών του, υπό το πρόσχημα δήθεν  υπηρέτησης «ευγενών» ή νομιμοφανών επιδιώξεων. Η απειλή και η χρήση βίας και οι μαζικές παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων δεν έχουν χώρο στον 21ο αιώνα. Από την άλλη δεν μπορούμε να παραβλέπουμε και τις ευθύνες του ΝΑΤΟ, που βρίσκεται εδώ και τριάντα χρόνια σε αναζήτηση ρόλου. Δυστυχώς όμως οι πρόσφατες εξελίξεις φαίνονται να επενεργούν ως καταλύτες νομιμοποίησής του και αυτό είναι αποτυχία όλων μας. Ούτε μπορούμε να αδιαφορούμε για τη διαδοχή και την αλληλουχία των γεγονότων που μας έφεραν σήμερα στο χείλος ευρύτερης καταστροφής και της εύλογης ανησυχίας ότι μπορεί να ανοίξει η πόρτα της τρέλας και του ολέθρου.

Σε κάθε περίπτωση η Ρωσία του κ. Πούτιν λογάριασε λάθος, υποβάθμισε και υποτίμησε τη ροπή των ανθρώπων και των λαών προς την ελευθερία και την αυτοδιάθεση, δεν σεβάστηκε την αξιοπρέπεια και την εθνική συνείδηση των Ουκρανών, που είναι κάτι πολύ περισσότερο από εθνικιστική ρητορική. Εν τέλει οδηγεί σε περαιτέρω σφυρηλάτηση της ταυτότητας του ουκρανικού λαού και της φιλοπατρίας του, μέσα από την τραγική υπαρξιακή δοκιμασία στην οποία τον υποβάλλει.

Χαμένη έτσι και αλλιώς

Ποια είναι τα σενάρια για τη Ρωσία πρώτον σε περίπτωση νίκης στην Ουκρανία, δεύτερον σε περίπτωση ήττας;

Θεωρώ πως δεν υπάρχει πραγματικά καλό σενάριο για τη Ρωσία και η κήρυξη πολέμου στην Ουκρανία δεν είναι καθόλου ορθολογική ούτε καν σε μακιαβελικούς όρους ηγεμονίας. Μόνο χαμένη μπορεί να βγει. Ήδη έχει κατατροπωθεί η διεθνής της εικόνα, εμφανίζεται ως παρίας, και έχει χάσει τη θετική προδιάθεση πλείστων όσων φίλων της στη διεθνή κοινότητα, περιλαμβανομένων και ημών. Μιαίνει και αμαυρώνει τη ρωσική συνεισφορά, ως λαός και ως πολιτισμός, στο παγκόσμιο γίγνεσθαι. Δεν προσιδιάζει στη ρωσική ψυχοσύνθεση όπως την αντιλαμβανόμαστε. Πέρα όμως από αυτά τολμώ να υποθέσω πως αν δεν κερδίσει τον πόλεμο, υπό την έννοια της στρατιωτικής παράδοσης της Ουκρανίας, ίσως να είναι το μικρότερο κακό γι' αυτήν, γιατί θα  οδηγηθεί σε ενός είδους ισοζυγισμένης συνθηκολόγησης. Αν όμως κερδίσει και κατακτήσει και ελέγξει την ουκρανική επικράτεια, η νίκη της θα είναι πύρρειος, θα βρεθεί ενώπιον μιας διαρκώς επιδεινούμενης και ανεξέλεγκτης κατάστασης που θα την οδηγήσει σε ένα σπειροειδή αρνητικών εξελίξεων, από τη διαρκώς διογκούμενη αντίδραση και οργανωμένη αντίσταση των Ουκρανών, μέχρι τις τεράστιου κόστους διεθνείς κυρώσεις και τον αποκλεισμό της από το διεθνές σύστημα. Δεν πιστεύω πως η σημερινή Ρωσία, με την καλπάζουσα ανάπτυξη και τη σφύζουσα κοινωνία της, επιθυμεί κάτι τέτοιο, ούτε και είναι στη νοοτροπία και στην κοσμοθεωρία των Ρώσων να είναι σήμερα απαίσιοι κατακτητές. Ακόμα και αν εγκαταστήσουν ένα δικό τους δορυφορικό καθεστώς, δεν θα μπορέσουν να αποφύγουν σενάρια που θα θυμίζουν την τύχη της σοβιετικής εισβολής στο Αφγανιστάν τη δεκαετία του '80, που εν τέλει συνέβαλε στην πτώση της Σοβιετικής Ένωσης. Δυστυχώς η Ρωσία παραμένει σε λογικές και στερεότυπα μιας άλλης εποχής, είναι ένας πόλεμος απόλυτα οπισθοδρομικός, και όπως οι μεγάλοι πόλεμοι του 20ού αιώνα προκαλεί απίστευτες ανθρώπινες απώλειες, πόνο και ταλαιπωρία, αναιρώντας και κάθε διάκριση μεταξύ μαχητών και αμάχων και συνιστώντας εκ φύσεως μαζική παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Έτσι ακόμα και αν κερδίσει τον πόλεμο θα χάσει στην ειρήνη.

Πολλοί υποστηρίζουν ότι η καθολική αντίδραση της διεθνούς κοινότητας -πέρα από τις ανθρώπινες ευαισθησίες- εδράζεται και στην ανάλυση ότι αν πετύχει η Ρωσία σίγουρα θα βρει στη συνέχεια μιμητές. Συμφωνείτε με αυτή τη θέση και ποιοι θα μπορούσαν να ακολουθήσουν;

Άμα επικρατήσει ο ιστορικός αναθεωρητισμός και χρησιμοποιείται ως δικαιολογητική βάση για παραμερισμό της διεθνούς νομιμότητας, θα μπούμε σε μια δίχως όρια και δίχως τέλος πλειοδοσία. Είναι όλο το σύστημα του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, ο σεβασμός της κυριαρχίας, της εδαφικής ακεραιότητας, η μη επέμβαση στις εσωτερικές υποθέσεις, η μη παραβίαση των συνόρων, η απαγόρευση της απειλής ή της χρήσης βίας και οι αρχές της συλλογικής ασφάλειας και η πολυμέρεια που ακυρώνονται. Οι επίδοξοι μιμητές που πιστεύουν ότι δημιουργείται πρόσφορο έδαφος για τις άνομες επιδιώξεις τους, μπορεί, είναι πολλοί και καλύτερα να μην τους αναφέρω ονομαστικά. Μας επιστρέφουν στις θεωρίες του Hobbes και στην πλήρη επικράτηση της δύναμης και του νόμου της ζούγκλας. Το διεθνές δίκαιο ως παράγοντας μετριασμού, ακριβώς αυτής της επικράτησης της ισχύος, εξαρθρώνεται. Οι μικροί και οι αδύνατοι θα είναι τα πρώτα θύματα, πιθανότητα όχι τα μόνα. Ενώπιον της απειλής αυτής χρειαζόμαστε επειγόντως ένα επικαιροποιημένο δόγμα Μονρόε και επαναβεβαίωση των αρχών του Καταστατικού Χάρτη του ΟΗΕ.

Όσο και αν ορθολογικά ομιλούντες, η ισορροπία του τρόμου, λειτουργεί, ως εκ της φύσεώς της, αποτρεπτικά, τουλάχιστον σε σχέση με τις πυρηνικές κεφαλές και τους βαλλιστικούς πυραύλους μεγάλου βεληνεκούς, η έλλειψη ασφαλιστικών δικλίδων, το τέλμα και η ένταση, δημιουργούν μεγάλο κίνδυνο σταδιακής πλειοδοσίας στη χρήση στρατιωτικών μέσων που δεν αποκλείει όσο και αν το αντευχόμαστε όλοι, και τη χρήση μη συμβατικών όπλων.

Τουρκική εισβολή

Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία προσιδιάζει ή όχι κατά την άποψή σας με την τουρκική εισβολή στην Κύπρο το 1974;

Ανάλογα με τον βαθμό αφαίρεσης της ανάλυσής μας, μπορεί κανείς να αναδείξει είτε τις πολλές ομοιότητες ή τις διαφορές, αφού κάθε περίπτωση έχει τις ιδιαιτερότητές της, αν και τα μοντέλα συμπεριφοράς ακολουθούν συχνά τις ίδιες λογικές. Χάριν επιχειρηματολογίας αναφέρω κάποιες συγγένειες: επάνοδος στα σύνορα της πάλαι ποτέ αυτοκρατορίας, ιστορικός αναθεωρητισμός, ζωτικός χώρος (η περίφημη θεωρία περί μαλακού υπογαστρίου), ο μεγάλος γείτονας, η επίκληση εσωτερικών πολιτικών και της ανάγκης προστασίας στρατηγικών μειονοτήτων, μαζική επίθεση και πλήρης αδιαφορία για τις ανθρώπινες απώλειες και την κυριαρχία και την εδαφική ακεραιότητα, η αδιαφορία για τη βούληση του τοπικού πληθυσμού, η επιστράτευση της «νόμιμης άμυνας» του άρθρου 51 του Χάρτη του ΟΗΕ και της ιδέας της «ειρηνευτικής επιχείρησης». Εύχομαι και ελπίζω σ' αυτή την περίπτωση να μην έχουμε εθνοκάθαρση. Πού θα εκδιώξουν 40 εκατομμύρια Ουκρανούς;

Όμως σε καμιά περίπτωση ας μην αφήνουμε την πίκρα για την κατάφωρη σε βάρος μας αδικία αντί να μεγαλώνει την διαύγειά μας, να στρεβλώνει το βλέμμα, να πωρώνει τη συνείδησή μας και να θολώνει την αντίληψή μας. Το άδικο είναι άδικο και μόνο η επιμονή σε αρχές και ενιαίο μέτρο δημιουργεί ηθική ανωτερότητα. Ως παθόντες έχουμε ακόμα μεγαλύτερη ευθύνη να μαρτυρούμε το σωστό και το δίκαιο, ακόμα και με κόστος.



Ο ρόλος της ΕΕ

Τι χρειάζεται να κάνει η ΕΕ μπροστά σε αυτά τα τραγικά γεγονότα που επισυμβαίνουν στην αυλή της; Η κρίση της Ουκρανίας προσφέρει κατά την άποψή σας κάποια ευκαιρία να οδηγηθεί σε περαιτέρω εμβάθυνση ή τελικά αν κρίνουμε από την αναβάθμιση του ΝΑΤΟ είναι υποχρεωμένη να κινείται εσαεί στη λογική ενός Ευρωατλαντισμού;

Πέρα από την ομοφωνία για την αυστηρή στάση αρχών και την αποφασιστικότητα στη λήψη μέτρων, ανάλογων με τη σοβαρότητα της κατάστασης, τις τελευταίες μέρες η ΕΕ, ενώπιον της κρίσης, έχει προβεί σε βήματα που δεν πιστεύαμε ούτε αναμέναμε ότι θα ήταν εφικτά. Χρειάζεται να γίνουν και άλλα: Περαιτέρω εμβάθυνση, περαιτέρω ενδυνάμωση της κοινής ασφάλειας και άμυνας κοινοτικοποίηση δαπανών και πρωτοβουλιών στους τομείς αυτούς, ενδυνάμωση της έννοιας της ευρωπαϊκής αλληλεγγύης. Ο ρόλος της ΕΕ αναδεικνύεται ως προεξάρχων, σε μια περίοδο μάλιστα που αμφισβητείτο η ΕΕ ως σημαντικός δρων στις διεθνείς σχέσεις.

Όσο αυξάνεται η αξιοπιστία της ΕΕ τόσο θα παρέλκει ο εναγκαλισμός του ΝΑΤΟ μιας εξ ορισμού   αμυντικής συμμαχίας που εκλαμβάνεται έξωθεν  ως απειλή. Η ΕΕ μπορεί να επαναφέρει τη συλλογική ασφάλεια στο πλαίσιο του ΟΗΕ και του Διεθνούς Δικαίου και να συμβάλει στην επικράτηση της αποτελεσματικής πολυμέρειας, ατελούς μεν, ωστόσο της μεγαλύτερης κατάκτησης της ανθρωπότητας μετά από τις στάχτες που άφησε ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος. Ταυτόχρονα πολιτική, εν δυνάμει, ανοικτής πόρτας προς το σύνολο της Ευρώπης περιλαμβανομένης της Ρωσίας, με βάση πάντα τη συνήθη αιρεσιμότητα του more for more, αλλά με επιμονή στην επιδίωξη μιας σοβαρής, ειλικρινούς και ισορροπημένης εταιρικής σχέσης, όπως την περιέγραφε στις αρχές της δεκαετίας του '90 ο François Mitterrand, «η Ευρώπη από την Βρέστη στο Βλαδιβοστόκ» με μόνιμες ευρωπαϊκές δομές, αλλά απαραβίαστο των συνόρων. Η ενδυνάμωση της αυτονομίας και ασφάλειας της ΕΕ, ενεργειακής, οικονομικής και πολιτικής, είναι η κατεύθυνση που μπορεί να υπερκεράσει τον παρωχημένο διπολισμό και τα ersatz του και να δημιουργήσει έναν ενάρετο κύκλο εξελίξεων, προς το κοινό όφελος της διεθνούς κοινότητας στο σύνολό της.

Ο 21ος αιώνας ή θα είναι ο αιώνας της συνέργειας, της συνεργασίας της αειφόρου ανάπτυξης και του σεβασμού προς τους ανθρώπους και τους λαούς ή θα είναι ο αιώνας του αφανισμού. Η ανθρωπότητα έχει πλέον στη διάθεσή της όλα τα εργαλεία και για τα δύο. Η φιλοδοξία της Ευρώπης ως παράγοντας προόδου και σταθερότητας δεν μπορεί παρά να είναι να συμβάλει αποφασιστικά για την επικράτηση του πρώτου.