Η αντεπίθεση της ρωσικής εθνικιστικής ελίτ και ένας πόλεμος που δεν θα κερδίσει ο Πούτιν

Ο γνωστός και στην Κύπρο Άλαν Ντάνκαν, συνεργάτης του Προγράμματος Ρωσίας και Ευρασίας στη δεξαμενή σκέψης Chatham House του Λονδίνου, σχολιάζοντας την κρίση στις σχέσεις Ρωσίας -Ουκρανίας με επίκεντρο τη συμφωνία του Μινσκ που υπεγράφη το 2015, παρατήρησε αρχές Φεβρουαρίου, πριν ξεκινήσει η εισβολή, ότι τελικά το επιχείρημα για το Μινσκ είναι το εξής: «Είναι η Ουκρανία κυρίαρχη, όπως επιμένουν οι Ουκρανοί, ή πρέπει να περιοριστεί η κυριαρχία της, όπως απαιτεί η Ρωσία;»

Τα γεγονότα από μόνα τους οδηγούν στη δεύτερη εκδοχή του διλήμματος που έθεσε. Η Ρωσία και η εθνικιστική ελίτ που την κυβερνά δεν ήταν ποτέ διατεθειμένη να επιτρέψει στην Ουκρανία να λειτουργήσει ως μια ανεξάρτητη χώρα, η οποία, κατά την άποψή της, θα είναι  μια συνεχής απειλή για την ασφάλειά της. Το δίλημμα δεν αφορά μόνο την Ουκρανία. Δεν είναι διατεθειμένη να το κάνει για καμιά πλέον χώρα του περίγυρού της, και επί Πούτιν τα τελευταία χρόνια το έχει αποδείξει:

Ζωτικός χώρος

* Η Ρωσία επεμβαίνει στην Υπερδνειστερία από το 1990 εγκαθιστώντας δικούς της ανθρώπους στην εξουσία. Σε δημοψήφισμα στις 17 Σεπτεμβρίου 2006, οι ψηφοφόροι της αυτοανακηρυγμένης Δημοκρατίας ψήφισαν με ποσοστό 93,1% υπέρ της ανεξαρτητοποίησής τους από τη Μολδαβία και της ένωσης με τη Ρωσία, με την οποία η περιοχή δεν συνορεύει.

* Το 2008 ξεσπασε ο πόλεμος Ρωσίας -Γεωργίας με proxy τους αυτονομιστές της Οσετίας. Το προβλήματα δεν αφορούσαν μόνο ένα αυτονομιστικό κίνημα, αλλά ήταν βαθύτερα. Αφορούσαν το στάτους της Γεωργίας και τις συζητήσεις να γίνει μέλος του ΝΑΤΟ, όπως έχει προαναφερθεί. Η επέμβαση της Ρωσίας ουδετεροποίησε την Τιφλίδα.

* Προηγήθηκε  η Πορτοκαλί Επανάσταση στην Ουκρανία το 2004, η οποία, μετά την αποπομπή του Γιαννούκοβιτς, κινήθηκε προς τη Δύση και το ΝΑΤΟ. Στην πορεία, οι ανατολικές ρωσόφωνες επαρχίες της Ουκρανίας από το 2008 άρχισαν να αποστασιοποιούνται από το Κίεβο.  Ακολούθησαν το 2014 «δημοψηφίσματα» για την απόσχιση από την Ουκρανία και ανακηρύχθηκαν «λαϊκές δημοκρατίες» με ρωσική ηγεσία. Λίγο αργότερα η Ρωσία εισέβαλε και κατέλαβε την Κριμαία. Την περασμένη Πέμπτη, ο ρωσικός στρατός εισέβαλε στην Ουκρανία. Η Ουκρανία είναι για τη Ρωσία ένας προθάλαμος και πρέπει να ελέγχεται από εγκάθετους της Μόσχας. Αυτό το μήνυμα στέλνει το Κρεμλίνο.

* Το καλοκαίρι του 2020 απειλήθηκε ένα ακόμα προπύργιο της Μόσχας, η Λευκορωσία. Για πενήντα μέρες, χιλιάδες Λευκορώσοι διαδηλωτές βρέθηκαν στους δρόμους αμφισβητώντας το αποτέλεσμα των προεδρικών εκλογών και ζητώντας την απομάκρυνση του εγκάθετου του Πούτιν, Αλεξάντερ Λουκασένκο. Οι διαδηλωτές έκαναν πορεία στο κέντρο του Μινσκ τρεις ημέρες μετά την ορκωμοσία του, που μέχρι την τελευταία στιγμή κρατήθηκε μυστική. Η εξέγερση καταστάληκε με τη βοήθεια της Μόσχας. Ο Λουκασένκο, ως άνθρωπος του Πούτιν, σήμερα φάνηκε χρήσιμος, αφού από το έδαφος της Λευκορωσίας 30.000 Ρώσοι στρατιώτες επέδραμαν κατά του Κιέβου.

* Στα τέλη Σεπτεμβρίου 2020 ξέσπασε ξανά πόλεμος μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν για το Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Σε αντίθεση με τον πρώτο πόλεμο του 1988, όταν η Ρωσία στάθηκε στο πλευρό των Αρμενίων, αυτή τη φορά τήρησε στάση ουδετερότητας η οποία ευνοούσε το Μπακού. Οι Αζέροι ανεκατάλαβαν μέρος του Ναγκόρνο-Καραμπάχ με τη βοήθεια των Τούρκων και το μήνυμα Πούτιν έφτασε γρήγορα στο Ερεβάν: Τα αλληθωρίσματα των Αρμενίων προς τους Αμερικανούς και τη Δύση θα έχουν πάντα επιπτώσεις.

* Το Γενάρη του 2022, η Ρωσία έστειλε σρατεύματα και κατάπνιξε μια εκκολαπτόμενη εξέγερση στο Καζακστάν, η οποία ήθελε να εκδιώξει τη φιλορωσική κυβέρνηση της χώρας. Η Ρωσία έχει κοινά σύνορα μήκους περίπου 7.600 χιλιομέτρων με αυτή τη χώρα. Το πεδίο δοκιμής πυραύλων Kapustin Jar, που βρίσκεται εν μέρει στο Καζακστάν, ή ακόμη και τα εργοστάσια όπλων, πάνω και πίσω από τα Ουράλια, είναι ζωτικής σημασίας για την ίδια. Γεωπολιτικά, η Ρωσία θεωρεί το Καζακστάν σαν την πίσω αυλή της, όπως εξάλλου και όλη την περιοχή. Όταν ο Πούτιν απέστειλε αλεξιπτωτιστές στη χώρα, δικαιολόγησε την επιχείρηση ως μορφή ειρηνευτικής αποστολής στο πλαίσιο του μετασοβιετικού Συμφώνου Συλλογικής Ασφάλειας. Οι εγκάθετοι της Μόσχας παρέμειναν στις θέσεις τους.

* Την περασμένη Παρασκεύη διατυπώθηκε από το Κρεμλίνο και μια πρωτόγνωρη απειλή: Προειδοποιήθηκαν η  Σουηδία και η Νορβηγία ότι θα έχουν σοβαρές επιπτώσεις αν επιχειρήσουν να μπουν στο ΝΑΤΟ.



Ο Πούτιν

Ο Βλαντίμιρ Πούτιν σήμερα εκπροσωπεί την προσπάθεια της Ρωσίας να επιστρέψει στα γεωπολιτικά πράγματα του πλανήτη ως υπερδύναμη και πιστεύει ότι είναι αρκετά ισχυρός να το πετύχει.

Εκπροσωπεί μια πολιτική εθνικιστική και εν πολλοίς διεφθαρμένη ελίτ που εξανίσταται στην περιθωριοποίηση της Ρωσίας μετά τη λήξη του Ψυχρού Πολέμου και σαφέστατα θλίβεται για τον άδοξο τρόπο με τον οποίο διαλύθηκε η Σοβιετική Ένωση στις 26 Δεκεμβρίου 1991. Κατά την άποψή του, η διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης ήταν το θλιβερότερο επεισόδιο του 20ού αιώνα.

Δυστυχώς ο Πούτιν και ο περίγυρός του δεν θέλησαν ποτέ να καταλάβουν τα πραγματικά αίτια της κατάρρευσης της Σοβιετικής Ένωσης. Σαφέστατα και υπονομεύτηκε από τους Δυτικούς. Από την άλλη, δεν θέλουν να κατανοήσουν ότι εκατομμύρια άνθρωποι δεν επιθυμούσαν να ζουν υπό  καθεστώς αυταρχισμού και φτώχειας υπηρετώντας μια νομενκλατούρα αξιωματούχων που συνέχισαν να κυβερνούν όπως οι Τσάροι. Η κατάρρρευση της ΕΣΣΔ ήταν κατά κύριο λόγο οικονομική κατάρρευση ενός συστήματος:

Αρχικά αποχώρησαν από τη μεγάλη αυτή συμμαχία οι Ανατολικές Χώρες ( Ανατ. Γερμανία- Πολωνία-Τσεχοσλοβακία- Ουγγαρία- Ρουμανία- Βουλγαρία). Στην πορεία διαλύθηκε η Σοβιετική Ένωση σε ανεξάρτητα κράτη, τα οποία αρχικά συνέστησαν την Κοινοπολιτεία Ανεξαρτήτων Κρατών (Ρωσία-Ουκρανία -Λευκορωσία- Καζακστάν -Γεωργία -Κιργιστάν -Αζερπαϊτζαν- Αρμενία- Τατζικιστάν -Τουρκμενιστάν- Ουζμπεκιστάν- Μολδαβία). Το 1990 ανεξαρτητοποιήθηκαν οι Βαλτικές Δημοκρατίες.

Όλα αυτά έγιναν κατορθωτά μέσα από εξεγέρσεις και διαδηλώσεις. Πολύ αίμα χύθηκε στους δρόμους των πρώην σοβιετικών επαρχιών, σε μια περίοδο που η Σοβιετική Ένωση παρέπαιιε οικονομικά, στρατιωτικά και πολιτικά, με τον Μιχαήλ Γκορπατσόφ να χάνει σταδιακά τον έλεγχο επί όλης της επικράτειας..

Μετά Γιέλτσιν

Ο Πούτιν εμφανίστηκε στο προσκήνιο το 2000 διαδεχόμενος τον Μπορίς Γιέλτσιν. Έκτοτε, είτε από τη θέση του Προέδρου ή του Πρωθυπουργού, κυβερνά τη Ρωσία μέσα από μια διαδικασία ελεγχόμενων δημοκρατικών εκλογών και διαδικασιών, εξαφανίζοντας από το προσκήνιο κάθε απειλητικό αντίπαλο. Στη διάρκεια των θητειών του είναι αλήθεια ότι η ρωσική οικονομία επανέκαμψε μετά από μακρύ χρονικό διάστημα, με αιχμή την ενεργειακή πολιτική και τον μεγάλο πλούτο σε φυσικά κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου. Η Ρωσία είναι μέλος της ομάδας των οκτώ πλουσιοτέρων κρατών του κόσμου (G8), λόγω της μεγάλης αύξησης του ΑΕΠ της, που πλησίασε το αντίστοιχο της ΕΣΣΔ της δεκαετίας του '80. Γιατί δεν επέλεξε να ενισχύσει το μοντέλο αυτό, δηλαδή της ανάπτυξης και της ενίσχυσης της Ρωσίας με οικονομικούς όρους ώστε να καταστεί μια παγκόσμια οικονομική υπερδύναμη; Το κατάφεραν μετά την καταστροφή του Β' Παγκοσμίου Πολέμου η Γερμανία και η Ιαπωνία. Η Ρωσία, με μεγαλύτερο έδαφος και πληθυσμό, και κυρίως με τεράστιους πόρους, θα μπορούσε πολύ σύντομα να καταστεί μια παγκόσμια οικονομική υπερδύναμη, η οποία σε συνεργασία με την ΕΕ θα μπορούσε να μεγαλουργήσει. Δεν το έκανε για δύο λόγους:

* Πρώτον, η ομάδα που ανέλαβε μετά τον Γκορπατσόφ και τον Γιέλτσιν να ανασυστήσουν τη Ρωσία, προήλθαν από τα έγκατα της KGB. Δεν διέθεταν ούτε το οικονομικό όραμα, ούτε τις δημοκρατικές παραστάσεις να αλλάξουν τον ρουν της χώρας. Δόγμα τους υπήρξε ένας ιστορικός ρεβανσισμός που τροφοδοτείται από τον ρωσικό εθνικισμό, που δεν είναι μόνο πατριωτικός, αλλά και φοβικός. Κρίσιμο σημείο που τροφοδοτεί τον εθνικισμό, αλλά και τις φοβίες των Ρώσων από την εποχή των Μογγόλων, είναι η ύπαρξη ζωτικού χώρου για την ασφάλειά τους. Οι ξένες εισβολές στη ρωσική επικράτεια από το 1237 έως το 1941 ήταν κυρίως αποτελεσμα της επίπεδης ρωσικής στέπας που επέτρεπε στις στρατειές των Μογγόλων, των Σουηδών, των Τευτόνων Ιπποτών, του Μεγάλου Ναπολέοντα και το 1941 της Βέρμαχτ του Χίτλερ. Η Ρωσία είχε πάντα ανάγκη στρατηγικού βάθους, κυρίως προς δυσμάς, για να προστατεύει τις μεγάλες πόλεις της, κάτι που κατανοούσε ο Μεγάλος Πέτρος, αλλά και ο Στάλιν όταν κατέλαβε και δορυφοροποίησε την Ανατολική Ευρώπη το 1944-45.  Η εισβολή στην Ουκρανία δείχνει την ετοιμότητα και την αποφασιστικότητα του Κρεμλίνου να επιστρέψει, μόνο που αυτή τη φορά δεν υπάρχει κάποιο υπόβαθρο που να δικαιολογεί αυτή την επιστροφή. Πρόκειται για μια αντιπαράθεση με λάφυρα κάποια στενά οικονομικά συμφέροντα. Στην καλύτερη περίπτωση θα κερδίσει τη μάχη της Ουκρανίας, αλλά θα χάσει τον πόλεμο μιας ολικής της επαναφοράς σε ένα διπολικό σύστημα. Η Ρωσία δεν μπορεί να κερδίσει αυτό τον πόλεμο στηριζόμενη μόνο στη στρατιωτική της ισχύ, με μια οικονομία που είναι σαφώς μικρότερη από αυτή της Γερμανίας. Σε τελευταία ανάλυση, γιατί να πετύχει η Ρωσία, όταν ήδη έχει επιτύχει η Κίνα, με μεγαλύτερο πληθυσμό και σαφώς ισχυρότερη οικονομία; Κάποια στιγμή λοιπόν, σε ένα ή δύο χρόνια, θα γονατίσει και πάλι, με τον ρωσικό λαό να πληρώνει τα σπασμένα.



* Δεύτερον, οι Αμερικανοί τελικά δεν εγκατέλειψαν ποτέ τη φιλοδοξία μιας κυριαρχίας τουλάχιστον στον Δυτικό Κόσμο. Για να το πετύχουν έπρεπε να συντηρήσουν έναν εχθρό. Μέσα από αυτή τη λογική επέμειναν να συντηρούν το ΝΑΤΟ παρά τη λήξη του Ψυχρού Πολέμου. Επέμεναν να ζητούν επέκτασή του σε χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, όπως οι Βαλτικές Δημοκρατίες (τα κατάφεραν) η Γεωργία, η Ουκρανία, η Αρμενία, με αποτέλεσμα να ξυπνούν τις ρωσικές φοβίες και κυρίως τον ρωσικό εθνικισμό. Με λίγα λόγια, αν ο Πούτιν δεν κατάφερε να δει τον νέο κόσμο που ανέτειλε μετά τη λήξη του Ψυχρού Πολέμου, ανάλογα ούτε οι Αμερικανοί τον είδαν. Απεναντίας, εξακολούθησαν από κεκτημένη ταχύτητα να λειτουργούν σε ένα αντιπαραγωγικό ψυχροπολεμικό πλαίσιο. Τα προβλήματα ξεκίνησαν με τη λεγόμενη αντιπυραυλική άμυνα του Μπους με προφανή στόχο τη Ρωσία. Δόθηκε άμεση αμερικανική βοήθεια στις εξεγέρσεις σε Τιφλίδα και Κίεβο. Ακολούθησε η ένταξη των πρώην κομουνιστικών χωρών της Κεντρικής Ευρώπης και της Βαλτικής στο ΝΑΤΟ - μια ενέργεια που μετατόπισε τη διαχωριστική γραμμή με τη Ρωσία από τον ποταμό Έλβα έξω από την Αγία Πετρούπολη. Η αναγνώριση επίσης του Κοσόβου από τους Δυτικούς, σε πείσμα των επανειλημμένων ρωσικών προειδοποιήσεων ότι θα ανοίξει το κουτί της Πανδώρας, προχώρησε. Τέλος, παρέμεινε αμετάθετη η προσπάθεια της Ουάσιγκτον να βάλει στο ΝΑΤΟ Γεωργία και Ουκρανία, κάτι που θα μετέτρεπε τη Μαύρη Θάλασσα σε αμερικανική λίμνη. Μιλούμε για τη χειρότερη απειλή περικύκλωσης της Ρωσίας από την εποχή του Ιβάν του Τρομερού!

Η ΕΕ

Βραχυπρόθεσμα, τη στενοκεφαλιά του Κρεμλίνου και της Ουάσιγκτον θα την πληρώσει ο λαός της Ουκρανίας, αλλά και η ΕΕ. Οι ΗΠΑ κατάφεραν να ανασυστήσουν το ΝΑΤΟ και να επαναφέρουν την επιρροή τους με γεωστρατηγικούς όρους στην Ευρώπη. Προφανώς θεωρούν την ΕΕ μεγαλύτερη απειλή παρά π.χ. την Κίνα, η οποία δρα ανενόχλητη. Ο Πούτιν, χωρίς επίγνωση των πραγματικών δυνατοτήτων της χώρας του, επιχειρεί να προβληθεί ως αντιπαλο δέος διά της ανασύστασης της Ρωσικής Αυτοκρατορίας. Η ΕΕ, εν μέσω αυτού του ιστορικού αναχρονισμού τον οποίο δεν μπορεί και δεν πρέπει να ακολουθήσει, παραμένει πραγματικά ως η μόνη διέξοδος ειρήνης και ευημερίας για τους πολίτες του κόσμου. Γι' αυτόν ακριβώς τον λόγο η ηγεσία της έχει την ευθύνη να αναστοχαστεί και να προχωρήσει σε μια ολική επανατοποθέτηση του ρόλου της. Η Ευρώπη, με υπόβαθρο τον Διαφωτισμό, με εργαλεία ρωμαλέες ιδεολογίες, όπως ο Φιλελευθερισμός και ο Σοσιαλισμός, με όπλο το Κοινοτικό Κεκτημένο του συμβιβασμού και της σύνθεσης, είναι το μόνο μοντέλο που μπορεί να κινήσει προς τα μπρος τον πλανήτη μας. Φτάνει να το πιστέψουν και οι ηγέτες της.