Ο Δρ Γ. Παπαδάκης στον «Π» για το Προσφυγικό/Μεταναστευτικό: Από το Δεν Ξεχνώ... στο ξεχνώ - Ποιος εκμεταλλεύεται ποιον

kateliadi@politis-news.com

Την περασμένη Τρίτη, κοριτσάκι ηλικίας τριών ετών εντοπίστηκε τα ξημερώματα από άνδρες των Ηνωμένων Εθνών να βρίσκεται μόνο του κοντά στη νεκρή ζώνη στην Αθηένου. Tο δίδυμο αδελφάκι του βρέθηκε μαζί με μία άτυπη μετανάστρια, στο Κέντρο Προσωρινής Φιλοξενίας Μεταναστών «Πουρνάρα». Η οικογένεια -ασιατικής καταγωγής- επιχείρησε να περάσει τη νύχτα από τα κατεχόμενα στις ελεύθερες περιοχές, αλλά δεν τα κατάφερε. Ομάδες προσφύγων και άτυπων μεταναστών εξακολουθούν να έρχονται στην Κύπρο είτε για ένα καλύτερο μέλλον είτε με προορισμό την ηπειρωτική Ευρώπη. Την εβδομάδα που μας πέρασε, έγινε επίσης γνωστό ότι αλλοδαποί διανομείς έτοιμου φαγητού δέχθηκαν βίαιες επιθέσεις από ομάδα ανηλίκων στη Λευκωσία, οι οποίες εκ πρώτης όψεως φαίνεται να υποκινούνταν από ρατσιστικά και ξενοφοβικά κίνητρα, σύμφωνα με την επίτροπο Διοικήσεως, Μαρία Στυλιανού Λοττίδη (υπό την ιδιότητα του Φορέα Ισότητας και Καταπολέμησης των Διακρίσεων και ως Εθνική Αρχή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων).

Μετακίνηση ανθρώπων

Σε συνέντευξή του στον «Π», ο καθηγητής στο Τμήμα Κοινωνικών και Πολιτικών του Πανεπιστημίου Κύπρου, Γιάννης Παπαδάκης, εξηγεί τρεις έννοιες που αφορούν τη μετακίνηση ανθρώπων από εμπόλεμες/πάμπτωχες περιοχές σε πιο ειρηνικά/πλούσια μέρη, γιατί -όπως ο ίδιος λέει- συχνά χρησιμοποιούνται αδιάκριτα, κάποτε ίσως και επιτηδευμένα, με λανθασμένο τρόπο. «Μετανάστης είναι αυτός που επιλέγει να φύγει από τη χώρα του για ένα καλύτερο μέλλον. Πρόσφυγας αυτός που αναγκάζεται να την εγκαταλείψει λόγω κυρίως πολέμων, οικολογικών καταστροφών, πολιτικών ή άλλων διώξεων. Αιτητής ασύλου είναι το άτομο το οποίο ζητά να αναγνωριστεί ως πρόσφυγας, ένα καθεστώς που προστατεύεται με διεθνείς συνθήκες από τις οποίες δεσμεύεται και η Κυπριακή Δημοκρατία» αναφέρει χαρακτηριστικά. Ο Δρ Παπαδάκης είναι κοινωνικός ανθρωπολόγος με ερευνητικά ενδιαφέροντα, μεταξύ άλλων, τη μετανάστευση, τον εθνικισμό, τις εθνοτικές διενέξεις και την κοινωνική μνήμη.

Εργαλειοποίηση

Γιατί η Κύπρος της προσφυγιάς και της μετανάστευσης δεν βλέπει με καλό μάτι τους πρόσφυγες και τους μετανάστες από άλλες χώρες;

Οι συζητήσεις στην Κύπρο δεν διαφέρουν ιδιαίτερα από αυτές σε άλλες δυτικές χώρες. Όπως αναφέρει και η σχετική ακαδημαϊκή βιβλιογραφία για την ευρύτερη διεθνή εμπειρία, η απόσταση μεταξύ της πραγματικότητας για θέματα μεταναστών, αιτητών ασύλου και προσφύγων, από τη μια, και των ισχυρισμών γι' αυτούς στον δημόσιο λόγο, από την άλλη, είναι δυστυχώς τεράστια τις περισσότερες φορές. Με άλλα λόγια, σε πολλές κοινωνίες, όπως και στην Κύπρο, κυριαρχεί η διαστρέβλωση και η άγνοια. Επίσης αυτά τα θέματα συχνά εργαλειοποιούνται για πολιτικούς λόγους, πρωτίστως, αν και όχι μόνο, από την Άκρα Δεξιά και τη Δεξιά. Λόγω και αυτής της εργαλειοποίησης εντείνονται οι διαστρεβλώσεις. Στην Κύπρο, όμως, υπάρχουν δύο ιδιαιτερότητες. Πρώτον, ο τρόπος που συνδέονται τα θέματα αυτά με το Κυπριακό και, δεύτερον, η αποσύνδεση μεταξύ του «Κύπριου» πρόσφυγα και των άλλων προσφύγων.

Δηλαδή;

Θα δώσω ένα παράδειγμα για να γίνω πιο κατανοητός. Είναι χαρακτηριστική η δήλωση του αρμόδιου υπουργού, του υπουργού Εσωτερικών στις 24 Φεβρουαρίου 2020, όπου υποστήριξε ότι «υπάρχει αυτή η κερκόπορτα στη διαχωριστική γραμμή από την οποία η Τουρκία, ξεκάθαρα και ηθελημένα, προωθεί στις ελεύθερες περιοχές έναν πολύ μεγάλο αριθμών ανθρώπων». Όπως γνωρίζουμε, από την Κερκόπορτα σύμφωνα με την παράδοση μπήκαν οι «Τούρκοι», οι οποίοι μετά προέβηκαν σε σφαγές και βιαιοπραγίες. Κάτι αντίστοιχό θα πάθουμε και εμείς, δηλαδή, σύμφωνα με τα λεγόμενα του κ. υπουργού. Ο επίσημος κρατικός λόγος λειτουργεί γενικευτικά και αδιάκριτα και ενδεχομένως να ωθεί προς τη βία, νομιμοποιώντας ως «άμυνα» βίαιες αντιδράσεις στην «τουρκική απειλή». Κατά την άποψή μου, πρόκειται για παράβαση της νομοθεσίας 134(I)/2011 περί καταπολέμησης του ρατσισμού, αφού «…υποκινεί βία ή μίσος που στρέφεται κατά ομάδας προσώπων… ». Η δεύτερη ιδιαιτερότητα αφορά την δική μας εμπειρία της προσφυγιάς. Ενώ το «Δεν Ξεχνώ» είναι το κυρίαρχο σύνθημα ως υπενθύμιση της προσφυγιάς μας, όταν πρόκειται για άλλους πρόσφυγες «ξεχνούμε» πως εμείς κάποτε βρισκόμασταν σε μια ανάλογη θέση και επιζητούσαμε διεθνή αρωγή.

Απειλή οι... ευάλωτοι

Εννοείτε ότι ο επίσημος αυτός λόγος έχει αρνητική επίδραση στους πολίτες;

Είναι σαφές ότι επίσημες επιχειρηματολογίες συχνά αναπαράγονται από τους πολίτες. Ας δώσω ακόμα ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα. Να θυμίσω τι λέχθηκε κατά τη διάρκεια εκδήλωσης διαμαρτυρίας στην Αγλαντζιά, στις 22 Ιουλίου 2020 - ήταν προεκλογική περίοδος για τη θέση του δημάρχου Αγλαντζιάς, λόγω του ότι ο τότε δήμαρχος διορίσθηκε υπουργός Άμυνας. Το παραθέτω αυτολεξεί: «Δεν θα επιτρέψουμε να κινδυνεύσει έστω και ελάχιστα το δάσος της Αθαλάσσας… δεν επιτρέπουμε σε κανένα να γίνει παρανάλωμα του πυρός… Δεν επιτρέπουμε σε κανένα κατάσκοπο να έρθει να μείνει εδώ στην περιοχή μας. Να μην ξεχνούμε ότι οι περισσότεροι έρχονται από τα κατεχόμενα και τους στέλνει η Τουρκία». Και ποιοι είναι οι φερόμενοι ως «εμπρηστές» και «κατάσκοποι»; Οι πλέον ευάλωτοι πρόσφυγες και αιτητές ασύλου. Τα ασυνόδευτα παιδιά, οι ανάπηροι, τα θύματα εμπόλεμης βίας, οι έγκυοι, αυτοί δηλαδή που θα στεγάζονταν στο κέντρο προστασίας το οποίο θα δημιουργείτο στην Αγλαντζιά. Ενώ μιλούμε για τους πλέον ευάλωτους, δηλαδή για τους πλέον απειλούμενους, με την εκ των άνωθεν ρητορική νομιμοποίηση παρουσιάζονται, σε μια αντιστροφή της λογικής, ως η μεγαλύτερη απειλή.

Άγνοια - αλήθεια

Οι αριθμοί που κυκλοφορούν γι' αυτούς τους ανθρώπους είναι αληθινοί;

Ένας κοινός παρονομαστής στις πλείστες δυτικές χώρες είναι η μεγάλη απόσταση μεταξύ των πραγματικών αριθμών μεταναστών και των υποκειμενικών αντιλήψεων των πολιτών για το πόσοι ζουν στη χώρα τους. Τα στοιχεία του Ευρωβαρόμετρου (Special Eurobarometer 469) για το 2017 παρουσιάζουν τις αντιλήψεις Ευρωπαίων για πολίτες τρίτων χωρών - εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης. Προκύπτουν τα εξής. Πρώτον, οι Ευρωπαίοι πολίτες πιστεύουν ότι δεν γνωρίζουν αρκετά για θέματα μετανάστευσης στη χώρα τους με τους οι Κύπριους να βρίσκονται στις υψηλότερες θέσεις άγνοιας. Δεύτερον, οι Ευρωπαίοι πολίτες υπερβάλλουν κατά πολύ τον αριθμό των άτυπων («παράνομων») μεταναστών με τους Κύπριους να βρίσκονται στις υψηλότερες θέσεις υπερεκτίμησης. Τρίτον, οι Ευρωπαίοι πολίτες υπερβάλλουν τον συνολικό αριθμό μεταναστών.

Ποιες ακριβώς είναι οι αντιλήψεις των Κυπρίων αναφορικά με το θέμα των προσφύγων/άτυπων μεταναστών/αιτητών ασύλου;

Σύμφωνα με την προηγούμενη έρευνα, οι Κύπριοι βρίσκονται στις υψηλότερες θέσεις εσφαλμένων αντιλήψεων και πιστεύουν ότι στην Κύπρο διαμένουν περίπου τρεις (3) φορές περισσότεροι μετανάστες από ό,τι στην πραγματικότητα, δηλαδή 19% αντί 7% του πληθυσμού. Στην Κύπρο είναι χαρακτηριστική, επίσης, η περίπτωση όπου η Επιτροπή Δημοσιογραφικής Δεοντολογίας (ΕΔΔ) έκρινε ότι ο αριθμός 43.000 αιτητών ασύλου που προβλήθηκε από ΜΜΕ, την εφημερίδα Αλήθεια στις 27/1/2020, στη βάση δηλώσεων του υπουργού Εσωτερικών ήταν ψευδής με στόχο την παραπλάνηση. Το πραγματικό μέγεθος σύμφωνα με την Επιτροπή Δημοσιογραφικής Δεοντολογίας (ΕΔΔ) δεν ήταν 43.000 αλλά 17.121 αιτητές ασύλου, περίπου τρεις (3) φορές λιγότεροι. Η ΕΔΔ καταδίκασε επίσης τη φράση της εφημερίδας «Πλέον δεν τους αντέχουμε (…)» ως ξενοφοβική, καθώς και χαρακτηρισμούς όπως «Τρίτος Αττίλας» ως ρητορική μίσους.

Οικονομική πτυχή

Επιπλέον, λέγονται και γράφονται πολλά σε σχέση με την οικονομική πτυχή του θέματος, όπως ότι λαμβάνουν επιδόματα χιλιάδων ευρώ κ.λπ. Ποια είναι η πραγματικότητα;

Η πιο πρόσφατη μελέτη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (European Commission Working Papers in Economic and Finance, 2017/4) υποστηρίζει ότι όντως αρχικά η ένταξη προσφύγων επιβαρύνει τους προϋπολογισμούς των κρατών. Αλλά, τονίζει, μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα η επίπτωση είναι θετική, προσθέτοντας από 0,2 έως 1,4% στο ετήσιο Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν αναλόγως όμως με τις πολιτικές ένταξης. Όσο πιο ουσιαστικές οι πολιτικές ένταξης, τόσο μεγαλύτερη η συνεισφορά στο ΑΕΠ. Τα πιο πάνω στοιχεία ισχύουν και στην περίπτωση της Κύπρου. Πάντως, εξηγούν οι συγγραφείς, φαίνεται να μην υπάρχει άλλος τρόπος από την εισδοχή μεταναστών για την αντιμετώπιση του διογκούμενου προβλήματος της γήρανσης του πληθυσμού, η οποία αν δεν αντιμετωπιστεί θα έχει ολέθριες οικονομικές επιπτώσεις.

Σε σχέση με το οικονομικό κομμάτι, αυτοί οι άνθρωποι τι προσθέτουν και τι αφαιρούν στην Κύπρο;

Παρά τα κατά καιρούς άρθρα σε ΜΜΕ περί μεταναστών που εκμεταλλεύονται οικονομικά την Κυπριακή Δημοκρατία (ΚΔ) ή αποτελούν οικονομικό βάρος, δεν υπάρχουν πρόσφατες εις βάθος μελέτες κατά πόσον οι μετανάστες συμβάλλουν θετικά ή αρνητικά στην οικονομία της ΚΔ. Για την περίοδο 1995-2004, όμως, η μελέτη της Μονάδας Οικονομικών Ερευνών του Πανεπιστημίου Κύπρου (10-5/2005) τεκμηριώνει ότι το 54,2% της οικονομικής ανάπτυξης στην ΚΔ οφειλόταν στη συμβολή των μεταναστών. Μάλιστα, «τη µεγαλύτερη συνεισφορά στον ρυθµό µεταβολής της συνολικής ακαθάριστης προστιθέµενης αξίας το 2004 σε σχέση µε το 1995 είχε από όλους τους συντελεστές παραγωγής, η απασχόληση των ξένων εργατών», ενώ εάν λαμβανόταν υπόψη και ο αριθμός των άτυπων μεταναστών «τότε η επίδραση των ξένων εργατών [...] στον ρυθµό µεταβολής του προϊόντος της κυπριακής οικονοµίας αναµένεται µεγαλύτερη». Αυτό, όμως, για το οποίο υπάρχουν σοβαρές πρόσφατες μελέτες είναι για το πως, αντίθετα με τις επικρατούσες απόψεις, δεν είναι οι μετανάστες που εκμεταλλεύονται τους ντόπιους αλλά το αντίθετο. Για παράδειγμα, η έκθεση του Δεκεμβρίου 2020 της επίτροπου Διοικήσεως και Προστασίας Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων σε συνεργασία με τη δρα Νάσια Χατζηγεωργίου του Πανεπιστημίου UCLan, συμπεραίνει τα εξής: «Οι οικιακές εργαζόμενες στην Κύπρο δουλεύουν κατά μέσο όρο 58 ώρες την εβδομάδα, 40% περισσότερο από τις 42 ώρες που προνοεί η σύμβαση εργασίας, ενώ μία (1) στις πέντε (5) δηλώνει ότι δουλεύει πέραν των 70 ωρών την εβδομάδα. Εξάλλου, το 32% δεν πληρώνονται πάντα ή δεν πληρώνονται πάντα τον μισθό που τους έχει συμφωνηθεί».

Δεν έχουν επιλογή...

Ο Κύπριος υπουργός Εσωτερικών τοποθέτησε συρματοπλέγματα κοντά στη νεκρή ζώνη για να εμποδίσει αυτούς τους ανθρώπους να περάσουν από τα κατεχόμενα στις ελεύθερες περιοχές. Σε κάποιες άλλες χώρες, υψώνουν τείχη. Είναι αποτελεσματικά αυτά τα μέτρα;

Όπως υποστηρίζει η σχετική ακαδημαϊκή βιβλιογραφία, όσο απάνθρωπα κι αν συμπεριφερθεί ένα κράτος, προσπαθώντας να δημιουργήσει άθλιες συνθήκες υποδοχής, είτε με συρματοπλέγματα ή με «επαναπροωθήσεις» στο μέσο της θάλασσας ή με εγκλεισμούς σε απαράδεκτα «κέντρα φιλοξενίας», οι αφίξεις προσφύγων θα συνεχίζονται. Γιατί απλά αυτοί οι άνθρωποι, προερχόμενοι κυρίως από εμπόλεμες ζώνες, περιοχές ακραίας φτώχειας ή όπου υπάρχει καταπάτηση ανθρωπίνων δικαιωμάτων, δεν έχουν άλλη επιλογή. Πάντως, και η καθαρά ηθική αλλά και η ανθρωπιστική πτυχή, όπως και εμείς γνωρίζουμε από τη δική μας προσφυγιά, είναι και από μόνες τους ουσιαστικές.

Αντιστροφή λογικής και στοιχείων

Ερωτηθείς αναφορικά με το «ποιος είναι το θύμα στο Προσφυγικό/Μεταναστευτικό», ο Δρ Γιάννης Παπαδάκης επισημαίνει ότι ο κυρίαρχος λόγος περί των γενικότερων θεμάτων που άπτονται της μετανάστευσης στην Κύπρο αποτελεί την αντιστροφή τόσο της λογικής όσο και των στοιχείων. «Αυτοί που είναι θύματα οικονομικής εκμετάλλευσης παρουσιάζονται ως να εκμεταλλεύονται οικονομικά το κράτος μας», προσθέτει. «Αυτοί που συνεισφέρουν στην οικονομική μας ανάπτυξη παρουσιάζονται ως οικονομικό βάρος. Μετανάστες που, όπως δείχνουν οι σχετικές έρευνες, επιδεικνύουν αυξημένη επιχειρηματικότητα σε σύγκριση με τους ντόπιους, αποκλείονται από του να συνεισφέρουν όπως θα μπορούσαν» συμπληρώνει ο καθηγητής.

Όσον αφορά το έγκλημα;

Ας μην ξεχνούμε ότι τα θύματα του πλέον στυγερού κατά συρροή δολοφόνου στην Κύπρο ήταν μετανάστριες. Ταυτόχρονα, το Υπουργικό Συμβούλιο έχει εγκρίνει ονομαστικά και ατομικά την παραχώρηση υπηκοότητας σε ορισμένους από τους μεγαλύτερους εγκληματίες. Η Κυπριακή Δημοκρατία καλείται συνεχώς να λογοδοτήσει για τις απάνθρωπες και αντίθετες προς διεθνείς συμβάσεις «επαναπροωθήσεις» προσφύγων, για τις οποίες πέρυσι η επίτροπος για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα του Συμβουλίου της Ευρώπης -τα ανθρώπινα δικαιώματα σημειώνω που τόσο επικαλούμαστε ως κράτος- ζήτησε με επιστολή της εξηγήσεις. Για πρώτη φορά, επίσης, καλούμαστε να λογοδοτήσουμε γι' αυτά και στις εκθέσεις του Γενικού Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών.

Συγκροτημένη ένταξη

Πώς απαντάτε στη θέση ότι το μικρό νησί μας δεν μπορεί να αντέξει άλλους πρόσφυγες/μετανάστες;

Είναι κατανοητές οι δυσκολίες της Κυπριακής Δημοκρατίας να διαχειριστεί αυτό το θέμα σήμερα. Αυτό, όμως, δεν δικαιολογεί καταπατήσεις διεθνών συμβάσεων και ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Πρέπει, επίσης, να σκεφτούμε το αύριο και πιο μακροπρόθεσμα. Αν δεν ξεκινήσει τώρα μια συγκροτημένη πολιτική εισδοχής και ένταξης προσφύγων και μεταναστών, οι σημερινοί ενήλικες φορτώνουν ακόμα ένα πρόβλημα στους νέους, οι οποίοι θα βρεθούν χωρίς συντάξεις. Λόγω της γήρανσης του πληθυσμού, για τις δυτικές κοινωνίες δεν υπάρχει άλλος δρόμος αντιμετώπισης αυτού του προβλήματος, από τη συγκροτημένη ένταξη μεταναστών, σύμφωνα με μελέτες. Όπως και με την περιβαλλοντική κρίση, τα σπασμένα θα πληρώσουν και πάλι οι νεότεροι και τα μακροπρόθεσμα δεδομένα είναι εξ ίσου αμείλικτα.

Ρόλος των ΜΚΟ

Ποιο ρόλο θα μπορούσαν να έχουν οι μη κυβερνητικές οργανώσεις, ώστε να έχουν μια θετική συμβολή στα θέματα που συζητούμε;

Συχνά οι μη κυβερνητικοί οργανισμοί που ασχολούνται με αυτά τα θέματα παρουσιάζονται ως περίπου «προδότες», οι οποίοι εξυπηρετούν τουρκικά συμφέροντα, εφόσον προσπαθούν να στηρίξουν αυτές τις ομάδες, τις οποίες η κρατική -και θα έλεγα και επικρατούσα- ρητορική παρουσιάζει ως ένα «όπλο» της Τουρκίας εναντίον μας. Εφόσον, όμως, το επίσημο κράτος συνεχώς ομολογεί ότι δεν μπορεί να διαχειριστεί αυτά τα θέματα, θα μπορούσε κάλλιστα να αντλήσει βοήθεια, στήριξη και εμπειρογνωμοσύνη από τις ΜΚΟ και την ευρύτερη κοινωνία των πολιτών, αντί να τις πολεμά. Κλείνοντας, θεωρώ δέον να επισημάνω ότι για τη συνέντευξη αυτή έχω αντλήσει στοιχεία και επιχειρήματα, και από διάφορα κείμενα που έγραψα συνεργαζόμενος με την ομάδα Racism Watch, τα οποία βρίσκονται στη σελίδα της στο Facebook, για όποιον ενδιαφέρεται για πιο λεπτομερείς και στοιχειοθετημένες αναλύσεις.





Από τη σειρά έργων «Ταξιδιώτες» του Γάλλου γλύπτη Bruno Catalano. Μπρούτζινες ανθρώπινες φιγούρες, από τις οποίες λείπουν τα κομμάτια που αφήνουν πίσω τους, όλοι εκείνοι που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την πατρίδα τους.





Tο έργο «Μετανάστες» που δημιούργησαν παιδιά από το Λύκειο Αποστόλου Λουκά Κολοσσίου, σε συνεργασία με τη δασκάλα τους, Πόπη Νικολάου (Βραβείο Ευρωπαίου Πολίτη (2016), Βραβείο «Global Teacher Award 2019»).