Δουλεύοντας με μετανάστες και πρόσφυγες στην Πάφο

Δύο νέα κορίτσια με πτυχία πανεπιστημίων και εξειδίκευση εργάζονται στο Κέντρο Εξυπηρέτησης Μεταναστών στην Πάφο (ΜiHub) για να διευκολύνουν τη ζωή μεταναστών και αιτητών πολιτικού ασύλου. Σε ένα περιβάλλον όχι και τόσο φιλικό για τους μετανάστες και τους αιτητές ασύλου γενικότερα στην Κύπρο, η εργασία αυτή μόνο εύκολη δεν είναι. Το Κέντρο Εξυπηρέτησης Μεταναστών βρίσκεται σε μία πολυσύχναστη κεντρική οδική αρτηρία στην Πάφο και λειτουργεί στο πλαίσιο ευρωπαϊκού προγράμματος, το οποίο στηρίζεται από το ΤΕΠΑΚ και το Πανεπιστήμιο Λευκωσίας. Από την πρώτη ημέρα λειτουργίας του Κέντρου στην περιοχή και όταν άρχισαν να το επισκέπτονται οι μετανάστες και αιτητές πολιτικού ασύλου οι γείτονες αντέδρασαν, θεωρώντας πως υποβαθμίζεται η περιοχή τους. Σιγά σιγά, βέβαια, συνήθισαν τη λειτουργία, αλλά κατά διαστήματα υπάρχουν αντιδράσεις. Αυτόπτες μάρτυρες τέτοιου περιστατικού αντίδρασης γίναμε και εμείς όταν επισκεφθήκαμε τον χώρο για φωτογράφηση. Η Νάταλι Παπαχαριδήμου – κοινωνική λειτουργός και η Άννα Προδρόμου που είναι κλινική ψυχολόγος εργάζονται στο Κέντρο και περιέγραψαν στον «Π» το εργασιακό τους περιβάλλον, τις καθημερινές προκλήσεις και δυσκολίες που αντιμετωπίζουν στην προσπάθειά τους να εξυπηρετήσουν τους μετανάστες, τους πρόσφυγες και τους αιτητές πολιτικού ασύλου. Πέρα από τα ζητήματα της γλώσσας που δυσκολεύουν την επικοινωνία τους, το σημαντικότερο πρόβλημα είναι η έλλειψη κατανόησης από τις αρμόδιες αρχές, η γραφειοκρατία και η έλλειψη αποδοχής. Παράλληλα, όμως, βιώνουν και την ικανοποίηση για τη βοήθεια που προσφέρουν σε ανθρώπους που ζητούν απεγνωσμένα στήριξη. Τα χαμόγελα και η ευγνωμοσύνη που εκφράζουν πολλές φορές με τον τρόπο τους.

Αφήνονται στην τύχη τους

Εξηγούν ότι η ένταξη των μεταναστών και αιτητών ασύλου στη χώρα εισδοχής, στην προκειμένη περίπτωση, την Κύπρο είναι ο απώτερος σκοπός τους ως εργαζόμενοι στα Κέντρα Εξυπηρέτησης Μεταναστών (ΚΕΜ). Με την έννοια ένταξη, εννοούν την είσοδο του ατόμου στην κοινωνία έτσι ώστε να μπορέσει να διευρύνει τις δυνατότητές του, να αξιοποιήσει και να εξελίξει υπάρχουσες και νέες δυνατότητες. Επιπλέον, ο όρος περιλαμβάνει την πρόσβαση στην επαγγελματική κατάρτιση του ατόμου ή και σε εκπαιδευτικά ιδρύματα, αλλά κυρίως στην αγορά εργασίας. Μέσα από αυτό, ευελπιστούν πως το άτομο θα ανεξαρτητοποιηθεί και θα μπορεί να λειτουργήσει πλήρως, όπως κάθε άλλος άνθρωπος. Επί της ουσίας, όμως, όπως παραδέχονται, για να επιτευχθεί αυτό ο αιτητής ασύλου έρχεται αντιμέτωπος με μία σκληρή πραγματικότητα. Αυτό οφείλεται κυρίως στην εσφαλμένη εικόνα σε ό,τι αφορά τα δικαιώματα των μεταναστών και την κατάστασή τους αφού εισέλθουν στην Κύπρο, όπως για παράδειγμα, το ότι τους παρέχεται άμεσα στέγαση και οικονομική βοήθεια. Στην πραγματικότητα, εξερχόμενοι από τα Κέντρα Πρώτης Υποδοχής, οι αιτητές ασύλου αφήνονται στην τύχη τους, εκτός και αν έχουν σημαντικά προβλήματα που τους καθιστούν ευάλωτους π.χ. άτομα με ειδικές ανάγκες, έγκυες γυναίκες. Αφού βρουν προσωρινή στέγη, η οποία στην καλύτερη περίπτωση είναι χώρος σε ένα πάτωμα σε ενοικιαζόμενο διαμέρισμα ενός φίλου ή γνωστού, πρέπει να αποκωδικοποιήσουν το σύστημα της κυπριακής γραφειοκρατίας και αν όλα πάνε καλά, τότε σε 3-4 μήνες από την υποβολή της αίτησής τους για άσυλο θα μπορούν να λάβουν κάποια οικονομική βοήθεια. Όμως, αυτή δεν έρχεται χωρίς τις απαραίτητες προϋποθέσεις. Για παράδειγμα, για να μπορεί ένας αιτητής να κάνει την αίτησή του για λήψη επιδόματος από τις Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας (ΥΚΕ) θα πρέπει να παρουσιάσει ενοικιαστήριο συμβόλαιο στο όνομά του. Όμως, όταν το άτομο δεν έχει τη δυνατότητα να πληρώσει την προκαταβολή δεν μπορεί να έχει ενοικιαστήριο συμβόλαιο και έτσι ούτε επίδομα. Το μόνο που απομένει σε κάποιο άτομο σε αυτή την κατάσταση είναι να βρει άμεσα εργασία. Η εύρεση εργασίας είναι ακόμα μία εξαντλητική και αγχώδης διαδικασία. Οι αιτητές ασύλου μπορούν να εργοδοτηθούν μόνο σε κάποιους επιλεγμένους τομείς και αυτό αν είναι τυχεροί να βρουν.

Ψυχικά ευάλωτοι

Οι πρόσφυγες και αιτητές ασύλου αποτελούν μία εξαιρετικά ευάλωτη ομάδα σε ό,τι αφορά την ψυχική υγεία. Οι λόγοι οι οποίοι ωθούν το άτομο να μεταναστεύσει, το ταξίδι από τη χώρα καταγωγής, καθώς και η προσπάθεια ένταξής του στην κοινωνία της χωράς υποδοχής, αποτελούν ίσως τον πιο σημαντικό πυρήνα των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν. Μέσα από τη συνεργασία με τους εξυπηρετούμενους στα Κέντρα Εξυπηρέτησης Μεταναστών, δίνεται στους αρμόδιους λειτουργούς των κέντρων εξυπηρέτησης η ευκαιρία να γνωρίσουν από πρώτο χέρι τις κοινωνικές και συναισθηματικές δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι πρόσφυγες και οι αιτητές ασύλου. Επίσης, δίνεται η δυνατότητα να βοηθήσουν, στον βαθμό που είναι δυνατόν, τους ανθρώπους αυτούς. Λαμβάνοντας υπόψη τη σημασία της ψυχικής υγείας, όπως και την αυξημένη μεταναστευτική ροή των τελευταίων χρονών, είναι σημαντικό πως τα δύο φαινόμενα αλληλοσυνδέονται και πώς επηρεάζουν τα εμπλεκόμενα άτομα.

Περιθωριοποίηση και ρατσισμός

Ένα από τα κύρια προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι εξυπηρετούμενοι που επισκέπτονται τα ΚΕΜ είναι αυτό της περιθωριοποίησης και του ρατσισμού, γεγονός που έχει άμεσο αντίκτυπο στην ψυχική τους κατάσταση. Οι αιτητές ασύλου, κυρίως αυτοί που προέρχονται από χώρες της Αφρικής, εκφράζουν αμέτρητες φορές την ανησυχία τους για το πώς αντιμετωπίζονται από την κοινωνία. Ακόμα και αν ο ρατσισμός δεν εκφράζεται άμεσα από τους γύρω, οι ίδιοι έχουν επίγνωση της διαφορετικότητάς τους. Για παράδειγμα, o J. ένας 26χρονος Σομαλός λέει: «Βλέπω τα βλέμματα του κόσμου, ξέρω τι σκέφτονται, ακόμα και αν δεν το λένε ξεκάθαρα, θα ήθελα να μπορούσα να μην δίνω σημασία και προσπαθώ να το κάνω, αλλά δυσκολεύομαι, με κάνει να νιώθω ανεπιθύμητος». Η ψυχοφθόρα κατάσταση στην οποία βρίσκεται ο J. επιδεινώνεται, αν συνυπολογιστεί ότι ο λόγος για τον οποίο έφυγε από την Σομαλία συνδεόταν με την «κάστα» του, δηλαδή, την κοινωνική του καταγωγή και κατηγοριοποίηση.

Νιώθουν ανεπιθύμητοι

Ο ρατσισμός που βιώνουν οι πρόσφυγες μετανάστες και αιτητές οδηγεί στην αποθάρρυνσή τους και μετέπειτα στη δημιουργία του αισθήματος απαισιοδοξίας, κατά το οποίο τα πάντα φαντάζουν ανούσια και τα προβλήματά τους άλυτα. Αυτό συνοδεύεται από μία τάση φυγής και αποστασιοποίησης από την κυπριακή κοινωνία. Το άτομο περιορίζεται σε συγκεκριμένους χώρους, δεν κοινωνικοποιείται, δεν προσπαθεί να έρθει σε επαφή με τον κόσμο και αρκείται σε περιορισμένες επαφές με ομοεθνείς του. Δημιουργείται, έτσι, ένας φαύλος κύκλος, ένα παράδοξο. Το άτομο δεν καταβάλλει ιδιαίτερη προσπάθεια για κοινωνική ένταξη, διότι νιώθει ανεπιθύμητο, κάτι το οποίο στην άλλη πλευρά, στους Κυπρίους, φαίνεται σαν προσπάθεια «γκετοποίησης» και έτσι ίσως ενδυναμώνονται ο φόβος και τα ρατσιστικά αισθήματα. «Ρατσισμό, όμως, βιώνουμε και εμείς, οι ίδιοι ως εργαζόμενοι επί καθημερινής βάσης», παραδέχονται οι δύο λειτουργοί του ΚΕΜ. Λαμβάνουν, όπως ανέφεραν χαρακτηριστικά, ρατσιστικά σχόλια για τη δουλειά και την ιδιότητά τους. Παρατηρούν τα άτομα γύρω τους να ψάχνουν και την παραμικρή ευκαιρία να παραπονεθούν. «Δεχόμαστε επισκέψεις από αγανακτισμένους ιδιοκτήτες ακινήτων, εργοδότες, γείτονες με σωρεία παραπόνων για θέματα που δεν άπτονται των αρμοδιοτήτων μας. Ακούμε πολλές φορές με έκπληξη και λύπη όσα εκφράζονται και κυρίως από νεαρά σε ηλικία άτομα για τους πρόσφυγες», λένε οι λειτουργοί.

Δέχονται απειλές και προσβολές

Οι εξυπηρετούμενοι των ΚΕΜ έχουν να διαχειριστούν και πιο προσωπικά ζητήματα. Όπως έχει προαναφερθεί, οι πρόσφυγες και αιτητές ασύλου αντιμετωπίζουν και την πρόκληση της φυγής από την πατρίδα τους. Η διαδικασία αυτή είναι για πολλούς τραυματική. Αφενός θέτει σε κίνδυνο τη ζωή τους και αφετέρου, αφού η διαδικασία ολοκληρωθεί και εισέλθουν στη χώρα υποδοχής, επέρχεται και η συνειδητοποίηση της νέας πραγματικότητας. Το άτομο συνειδητοποιεί ότι βρίσκεται σε ένα ξένο περιβάλλον, χωρίς φίλους και οικογένεια. Η έλλειψη αυτών των δύο υποστηρικτικών παραγόντων εντείνει τα συναισθήματα κατάθλιψης, πανικού, σύγχυσης και άγχους. Επιπλέον, το άτομο λόγω του περιορισμού της γλώσσας αδυνατεί να εκφράσει τα συναισθήματά του πλήρως και να αποταθεί σε πιο εξειδικευμένες υπηρεσίες. Τα συμπτώματα τους πολλές φορές εκφράζονται με σωματικό τρόπο, όπως πονοκέφαλος, τρέμουλο, υπνηλία ή έλλειψη όρεξης. Τα άτομα αυτά, είτε λόγω άγνοιας είτε λόγω του ότι ουσιαστικά δεν έχουν πού να στραφούν, αναγκάζονται να βιώνουν την κατάσταση τους μόνοι. Μέσα από τις υπηρεσίες που παρέχουν τα ΚΕΜ καταβάλλεται προσπάθεια για υποστήριξη των ατόμων για συναισθηματική αποφόρτιση, ενδυνάμωση και υποστήριξη, ώστε να ανακτήσουν τη λειτουργικότητά τους. Αυτό επιτυγχάνεται, μεταξύ άλλων, μέσα από την παρουσία μεταφραστών που διευκολύνουν την επικοινωνία και την παραπομπή των ατόμων σε αρμόδιους λειτουργούς, που επιτρέπουν τη διάγνωση και θεραπεία των εν λόγω προβλημάτων.

Τραυματικές εμπειρίες

«Πάρα τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουμε», λένε οι Νάταλι Παπαχαριδήμου και η Άννα Προδρόμου, «η δουλειά μας μας δίνει απίστευτη ικανοποίηση όταν βοηθάμε άτομα να πέτυχουν τους στόχους τους και να ενταχθούν. Ένα παράδειγμα είναι αυτό της F. Όταν η F. επισκέφτηκε για πρώτη φορά το ΚΕΜ Πάφου ήταν δύσκολο να καταλάβουμε τι σκέφτεται. Ήταν κλεισμένη στον εαυτό της, όπως άλλωστε και τόσοι άλλοι εξυπηρετούμενοι. Όταν, πλέον, ένιωθε ασφάλεια, μας μίλησε για το τι έχει περάσει στη χώρα της. Τον βιασμό από τον πατριό της, την αναγκαστική φυγή, τη διαδικασία του να έρθει στην Κύπρο. Ως ΚΕΜ είχαμε ως στόχο να τη βοηθήσουμε να αναδείξει τις ικανότητές της. Τελικά, η F. αποδείχτηκε να έχει ένα εξαιρετικό ταλέντο στο hair art. Έτσι, βοηθήσαμε την F. να δικτυωθεί μέσα από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και να αξιοποιήσει το ταλέντο της, έτσι ώστε να της προσφέρει ένα ικανοποιητικό εισόδημα. Η F. από τότε βρήκε έναν σύντροφο ο οποίος την στηρίζει συναισθηματικά και απέκτησε μαζί του ένα παιδί». Ακόμα ένα παράδειγμα, λένε, είναι αυτό του B., ο οποίος μετά από βοήθεια του MI-hub κατάφερε να βρει εργασία και να ενταχθεί στην κυπριακή κοινωνία. Ο B. μαθαίνει ελληνικά και πάντα είναι έτοιμος να αφιερώσει τον ελεύθερό του χρόνο για να επισκεφτεί το γραφείο για κανέναν άλλον λόγο, από το να πει ένα «γεια σου τι κάνεις;» με τα σπαστά ελληνικά του. Αυτά είναι μόνο δύο από τα δεκάδες παραδείγματα ατόμων που έρχονται καθημερινά και μας εκφράζουν τη χαρά και την ευγνωμοσύνη τους. Είναι η απόδειξη πως τα άτομα αυτά έχουν πραγματική ανάγκη από στοργή, αγάπη και επιβεβαίωση. Κανένας από αυτούς δεν ζει την τέλεια ζωή, κανένας δεν έχει χιλιάδες ευρώ στον λογαριασμό του, κάθε μέρα είναι αβέβαιη και όμως, ίσως αυτό, η κατανόηση, η αγάπη, να είναι η μεγαλύτερη βοήθεια για να μπορούν να συνεχίσουν να ζουν, πάρα τις οποιεσδήποτε δυσκολίες και ίσως αυτό να είναι ένα μάθημα που μπορούμε να πάρουμε από αυτούς.

Τι είναι τα ΚΕΜ

Τα Κέντρα Εξυπηρέτησης Μεταναστών είναι ένα έργο που υλοποιείται από το Πανεπιστήμιο Λευκωσίας σε συνεργασία με το ΤΕΠΑΚ και το CARDET. Συγχρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Ασύλου, Μετανάστευσης και Ένταξης και την Κυπριακή Δημοκρατία. Το έργο υλοποιείται από 15/12/2020 μέχρι 14/06/2022. Σκοπός του έργου είναι η παρoχή υποστηρικτικών υπηρεσιών με στόχο την εξυπηρέτηση και πληροφόρηση μεταναστών και δικαιούχων διεθνούς προστασίας, προκειμένου να επιτευχθεί η αποτελεσματικότερη ένταξή τους στην κοινωνία της Κύπρου. Τα Κέντρα θα λειτουργούν στη Λευκωσία, στη Λάρνακα, στη Λεμεσό και στην Πάφο και προσφέρονται, μεταξύ άλλων, υπηρεσίες όπως μετάφραση/διερμηνεία, βοήθεια για εξεύρεση εργασίας και στέγης, ενημέρωση για ευκαιρίες εκπαίδευσης κ.ά.