Πώς διαχρονικά πατούμε σε δύο βάρκες;

Εν μέσω προεκλογικής περιόδου ακούσαμε διάφορες θέσεις και προτάσεις που αφορούν τον γεωπολιτικό προσανατολισμό της χώρας μας. Διαπιστώσαμε επίσης μια σειρά από αντίθετες απόψεις περί ένταξης της Κύπρου στο ΝΑΤΟ οι οποίες σαφώς καταγράφονται στο πλαίσιο ενός ευρύτερου προβληματισμού για θέματα που αφορούν την ασφάλεια αυτής της χώρας. Αυτοί οι προβληματισμοί δεν είναι καινούργιοι. Προέκυψαν και συντηρούνται μετά την αποτυχία των Συνθηκών της Ζυρίχης-Λονδίνου και δεν είναι μόνο αντικείμενο συζήτησης για τους εν Κύπρω παροικούντες. Συνιστούν ένα διεθνές γεωπολιτικό και γεωστρατηγικό θέμα που αφορά αρκετές δυνάμεις, αλλά και υπερδυνάμεις που δραστηριοποιούνται στην Ανατολική Μεσόγειο. Εν ολίγοις από τη μια η ασφάλεια και η ευημερία της Κύπρου από την άλλη τα ευρύτερα γεωπολιτικά συμφέροντα στην περιοχή. Πρόκειται για έναν πολιτικό αλγόριθμο τον οποίο σχεδόν όλες οι ηγεσίες της Κύπρου απέτυχαν να βρουν οδηγώντας τη χώρα σε περιπέτειες. Το ερώτημα ήταν πάντα απλό: Πού ανήκει η Κύπρος; Η απάντηση ήταν και είναι πολυσύνθετη.

Πριν 58 χρόνια

Πριν 58 χρόνια και συγκεκριμένα στις 11 Αυγούστου 1964 η κυπριακή κυβέρνηση με Πρόεδρο τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο αποφάσισε να αποταθεί στη Σοβιετική Ένωση για να ζητήσει την αγορά των γνωστών τότε αντιαεροπορικών πυραύλων SAM. Είχαν προηγηθεί οι μάχες στην Τηλλυρία και οι βομβαρδισμοί της Τουρκικής Αεροπορίας στα Κόκκινα. Η τότε κυβέρνηση θεώρησε ότι ήταν επιβεβλημένη η ενίσχυση των Ελληνοκυπρίων με εξελιγμένα αμυντικά συστήματα. Οι πύραυλοι SAM εν ολίγοις θα απέτρεπαν την Τουρκία να βομβαρδίσει ξανά την Κύπρο.

Σχετικά σύντομα οι διαβουλεύσεις προχώρησαν και ο τότε υπουργός Εξωτερικών της Κύπρου Σπύρος Κυπριανού, συνοδευόμενος από τον υπουργό Εμπορίου Σπύρο Αραούζο πήγαν στη Μόσχα και στις 30 Σεπτεμβρίου 1965 με το Κρεμλίνο να υπογράφει πρόθυμα μαζί τους τη σχετική συμφωνία. Οι πύραυλοι είχε συμφωνηθεί να μεταφερθούν στην Αίγυπτο, όπου οι Σοβιετικοί είχαν βάσεις και φιλικές σχέσεις με την κυβέρνηση Νάσερ. Πολύ καλές σχέσεις με την Αίγυπτο και τον Νάσερ είχε και ο Πρόεδρος Μακάριος αφού οι δύο χώρες ήταν μέλη της ομάδας των Αδεσμεύτων. Μια ομάδα Κυπρίων στρατιωτικών με επικεφαλής τον καθηγητή στο ΑΤΙ Γιώργο Χριστοδουλίδη μετέβη εσπευσμένα στην Αίγυπτο και ξεκίνησαν εκπαίδευση.

Τα προβλήματα

Δεν άργησαν βέβαια να προκύψουν τα πρώτα προβλήματα. Η ελληνική Κυβέρνηση αρχικά είχε συμφωνήσει με την αγορά του οπλισμού και με ελληνικά πλοία μετέφερε τις βάσεις των πυραύλων στην Κύπρο. Μετά όμως από παρέμβαση των Αμερικανών και του ΝΑΤΟ υπαναχώρησε. Να αναφέρουμε ότι από τις 20 Οκτωβρίου 1964 είχε ολοκληρώσει την κάθοδό της στην Κύπρο μια ολόκληρη μεραρχία Ελλήνων στρατιωτών, υπό τη σιωπηρή αποδοχή και των Αμερικανών. Την ίδια περίοδο η Τουρκία ενίσχυσε με δικούς της στρατιώτες τους τουρκοκυπριακούς θύλακες και με κάθε ευκαιρία απειλούσε με εισβολή στην Κύπρο για να διασφαλίσει τα δικαιώματα των Τουρκοκυπρίων οι οποίοι από τις αρχές του 1964 αποχώρησαν από την κυβέρνηση. Όλοι τότε έκαναν λόγο για κίνδυνο έκρηξης ενός ελληνοτουρκικού πολέμου.

Ενδοδυτικό πρόβλημα

Η Δύση αντιμετώπιζε πάντα το Κυπριακό ως ένα οικογενειακό πρόβλημα το οποίο έπρεπε να διευθετηθεί ειρηνικά μεταξύ φίλων και συμμάχων. Κυρίως η ε/κ πλευρά αυτή τη στάση δεν επιχείρησε ποτέ να την κατανοήσει, λόγω της έντονης καχυποψίας της έναντι των Άγγλων. Σε διεθνές επίπεδο αυτή την περίοδο αναπτύσσονται δύο πρωτοβουλίες. Η μια εκ μέρους των Ηνωμένων Εθνών τα οποία διορίζουν ως μεσολαβητή στο Κυπριακό, τον Φινλανδό Σακκάρι Τουομιόγια (και μετά τον θάνατο του τον Γκάλο Πλάζα) ενώ οι Ηνωμένες Πολιτείες μετά από μια προβληματική συνάντηση του Προέδρου Λύντον Τζόνσον με τον Έλληνα πρωθυπουργό Γεώργιο Παπανδρέου αποφασίζουν να εμπλακούν στο Κυπριακό διορίζοντας τον Ντιν Άτσεσον ως βοηθό του εκπροσώπου του ΟΗΕ στο Κυπριακό, παρά τις έντονες διαμαρτυρίες του Προέδρου Μακαρίου ο οποίος, και με σοβιετικές παραινέσεις, δήλωνε την 1η Ιουλίου 1964: «Η κυπριακή πλευρά ἀποκρούει τόν διορισμόν οἱωνδήποτε συμβούλων τοῦ πολιτικοῦ μεσολαβητοῦ τῶν Ἡνωμένων Ἐθνῶν διότι τοῦτο εἴς τινα βαθμόν θά ἐσήμαινε τόν διορισμόν πολλῶν μεσολαβητῶν καί θά συνεπήγετο τόν κίνδυνον ἐμπλοκῆς τοῦ θέματος εἰς ἂλλους κύκλους ἒξω τῶν Ἡνωμένων Ἐθνῶν». Οι Σοβιετικοί ήθελαν τότε εμπλοκή μόνο από τον ΟΗΕ (οι ίδιοι ήταν εκ των 5 μονίμων μελών του ΣΑ με δικαίωμα βέτο) στο πλαίσιο διεθνοποίησης του Κυπριακού. Οι Αμερικανοί μέσω της εμπλοκής του πρώην υφυπουργού Εξωτερικών Ντιν Άτσεσον ήθελαν εσωτερική διαχείριση του Κυπριακού, μεταξύ συμμάχων.

Η αντίφαση

Στο πλαίσιο αυτής της θεώρησης υπήρξε συσσωρευμένη αντίδραση για την αγορά ρωσικών πυραύλων από την Κύπρο, παρά το ότι η χώρα δέχτηκε αεροπορική επίθεση από την Τουρκία. Το ερώτημα τέθηκε τότε, προέκυψε όμως ξανά όταν ο Γλαύκος Κληρίδης το 1997 παρήγγειλε τους S -300 αλλά και κάθε φορά που η Κύπρος έκανε αγορές ρωσικών όπλων (τανκς και ελικοπτέρων). Το θέμα τίθεται και σήμερα μετ' επιτάσεως και εναντίον της Τουρκίας μετά την αγορά S-400 από τη Ρωσία. Οι Αμερικανοί ματαίωσαν την πώληση των F-35 στην Άγκυρα και επέβαλαν οικονομικές κυρώσεις, διότι θεωρούν ότι οι σύμμαχοί τους δεν μπορούν να πατούν σε δύο βάρκες. Σε ό,τι αφορά την Κύπρο η βασική αντίδραση εδράζεται πάνω στις συνθήκες του 1960 αλλά και σε μια «αντίφαση», όπως κυρίως την παρουσιάζουν οι Δυτικοί.

* Με βάση το Σύνταγμα του 1960 ιδρύθηκε ο λεγόμενος κυπριακός στρατός, ο οποίος απαρτιζόταν από Ε/Κ και Τ/Κ στρατιώτες. Με βάση τη συνθήκη Συμμαχίας Ελλάδας-Τουρκίας-Κύπρου στην Κύπρο θα είχαν τη βάση τους η ΕΛΔΥΚ και η ΤΟΥΡΔΥΚ με κύριο αντικείμενο την προστασία της Κύπρου από εξωτερική απειλή και για να εκπαιδεύουν τον κυπριακό στρατό. Με βάση αυτές τις συνθήκες τις οποίες επικαλούνταν για αναγνώριση της συνέχειας του κράτους μετά το 1964, οι Ε/Κ δεν μπορούσαν να αγοράσουν από μόνοι τους όπλα γι' αυτό και λίγες χώρες δείχνουν προθυμία ακόμα έως και σήμερα να πωλήσουν στρατιωτικούς εξοπλισμούς στην Κύπρο. Στο κάτω-κάτω, επιχειρηματολογούσαν: Θέλετε λύση του Κυπριακού ή διά της αγοράς ρωσικών όπλων να συνεχίσετε την κρίση;

* Η Κύπρος είναι μια χώρα που ανήκει de facto και de jure στη δυτική σφαίρα επιρροής. Και οι τρεις εγγυήτριες χώρες της Κύπρου είναι μέλη του ΝΑΤΟ. Σήμερα η Κύπρος είναι μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, δηλαδή μέλος της Δυτικής Συμμαχίας. Ούτε η Κύπρος μπορεί ως εκ τούτου να πατά σε δύο βάρκες. Σε αυτό το δυτικό πλαίσιο από το 1964 έως και το 2017 στο Κραν Μοντανά επιχειρήθηκε να λυθεί το Κυπριακό. Μια λύση που πέρα από μια εσωτερική διευθέτηση μεταξύ Ε/Κ και Τ/Κ θα ικανοποιούσε τόσο την Ελλάδα όσο και την Τουρκία, δύο χώρες που αποτελούσαν τότε και σήμερα τους σημαντικότερους πυλώνες στήριξης της νοτιανατολικής πτέρυγας του ΝΑΤΟ.

* Σε ποια χώρα δεν συνέφερε η πιο πάνω θεώρηση πραγμάτων; Σαφέστατα στην ΕΣΣΔ και σήμερα στη Ρωσία. Τα συμφέροντα της Ρωσίας επιβάλλουν διάλυση του ΝΑΤΟ, αποδυνάμωση της Δύσης και βεβαίως διάρρηξη των σχέσεων Ελλάδας-Τουρκίας, των δύο χωρών δηλαδή του ΝΑΤΟ που μπορούν να διασφαλίσουν με τη συνδρομή των Δυτικών τον έλεγχο των στενών του Βοσπόρου και του Αιγαίου θέτοντας έτσι κάποιους φραγμούς στην απρόσκοπτη κάθοδο των Ρώσων στην Ανατολική Μεσόγειο.

Σοβιετικοί και Δυτικοί

Οι Δυτικοί με βάση το πιο πάνω πλαίσιο επιχείρησαν μετά το 1963 μέσα από διάφορους σχεδιασμούς να ελέγξουν την κατάσταση. Η κάθοδος της Ελληνικής Μεραρχίας στην Κύπρο μάλλον εξυπηρετούσε περισσότερο την ανάγκη να ελεγχθούν οι Ε/Κ και ο Μακάριος παρά να ευοδωθεί το αίτημα των Ε/Κ για Ένωση. Το ίδιο συνέβαινε και με τους τ/κ θύλακες οι οποίοι το 1964 ελέγχονται πλήρως από Τούρκους αξιωματικούς.

Ταυτόχρονα διά του σχεδίου Άτσεσον επιχειρήθηκε να δοθεί λύση επί του εδάφους. Το μεγαλύτερο μέρος της Κύπρου θα δινόταν προς ένωση με την Ελλάδα και μια περιοχή (όπως η Καρπασία) ως μόνιμη στρατιωτική βάση της Τουρκίας.

Οι Ε/Κ αντέδρασαν το 1964 στο σχέδιο και η κρίση κορυφώθηκε στη συνέχεια με τα γεγονότα της Κοφίνου. Από το 1964 έως και το 1967 σταδιακά εδραιώθηκε μια πρώτη μορφή διχοτόμησης της Κύπρου. Μια τελευταία ευκαιρία δόθηκε μέσω του ΟΗΕ για επιστροφή στη Ζυρίχη μέσω των διακοινοτικών συνομιλιών Κληρίδη-Ντενκτάς την περίοδο 1968-1974. Δεν τελεσφόρησε από τη στιγμή που ο Πρόεδρος Μακάριος δεν αποδέχτηκε τη συμφωνία, παρότι ήταν ιδιαίτερα ευνοϊκή για τους Ε/Κ.

Οι Σοβιετικοί είχαν κάθε λόγο να μην επιθυμούν δυτική διευθέτηση στην Κύπρο. Δεν είναι τυχαίο ότι ήταν η μόνη χώρα που ήθελε να πωλήσει μέσω του ελεγχόμενου Νάσερ όπλα στην Κύπρο κερδίζοντας τη συμπάθεια των Ε/Κ. Και στην Κύπρο και την Ελλάδα αυτή την περίοδο πραγματοποιούνταν ογκώδεις διαδηλώσεις με φωτογραφίες του μεγάλου φίλου του ελληνισμού Γκαμάλ Αμπντέλ Νάσερ ο οποίος απελευθέρωσε την Αίγυπτο από τους Βρετανούς. Την ίδια στιγμή μέσω ενός υβριδικού πολέμου η Μόσχα είχε καταφέρει να στρέψει την κυπριακή κοινωνία προς τους Σοβιετικούς. Σε κάθε περίπτωση και σε κάθε πρόβλημα το σύνθημα «Ο Μακάριος στη Μόσχα» δονούσε τα καλντερίμια κάθε κυπριακής πλατείας. Ο Μακάριος από πολύ ενωρίς απαξιώθηκε ως ο Κάστρο της Μεσογείου, παρά τις φιλότιμες προσπάθειές του να τα βρει με τους Αμερικανούς.

Μετά το 1974

Το επιχείρημα ότι η Κύπρος ανήκει στη Δύση και η ασφάλειά της είναι μέρος ενός συλλογικού δυτικού πλαισίου ασφαλείας κατέρρευσε ως χάρτινος πύργος το 1974. Όταν δηλ. η Ελλάδα διά της χούντας κατήργησε τη συνταγματική τάξη και η Τουρκία διά της εισβολής κατέλαβε το 36% του κυπριακού εδάφους. Το 1974 το ΝΑΤΟ προσωρινά διασπάστηκε διά της αποχώρησης της Ελλάδας από τη συμμαχία. Το σύνθημα ΝΑΤΟ-CIA-ΠΡΟΔΟΣΙΑ ακούγεται μέχρι σήμερα. Οι Ελληνοκύπριοι έγιναν ακόμα περισσότερο καχύποπτοι με τη Δύση. Απέρριπταν συλλήβδην (πάντα με παραινέσεις των Σοβιετικών) ακόμα και καλά σχεδιασμένες προσπάθειες όπως το Αμερικανοκαναδικό Σχέδιο το 1978.

Από το 1964 έως και το 1974 οι Ελληνοκύπριοι με την ψευδαίσθηση ότι είχαν και λειτουργούσαν ένα δεύτερο ανεξάρτητο ελληνικό κράτος, υποβάθμισαν τους κινδύνους από την Τουρκία η οποία σε όλα τα φόρα πίεζε και απειλούσε με επέμβαση αν δεν διασφαλιζόταν το καθεστώς των Τουρκοκυπρίων τους οποίους εντός των θυλάκων με ηγέτη τον Ντενκτάς είχε καταφέρει να ελέγξει σε μεγάλο βαθμό. Την ίδια στιγμή αγνόησαν κάθε προειδοποίηση παρασυρόμενοι σε μια εμφύλια καταστροφική διαμάχη. Το πραξικόπημα και η εισβολή κατέστρεψαν την Κύπρο αλλά σε διεθνές επίπεδο αποτελούν μια τεράστια αποτυχία της Δύσης στην Ανατολική Μεσόγειο. Έκτοτε οι σχέσεις Ελλάδας-Τουρκίας εκτραχύνθηκαν περισσότερο, η νοτιανατολική πτέρυγα του ΝΑΤΟ είναι ασταθής, ο λαός της Κύπρου υποφέρει και η Ρωσία αλωνίζει.

Δεύτερη προσπάθεια

Οι Ελληνοκύπριοι ουδέποτε έκαναν αυτοκριτική. Από πλευράς Δύσης ο μόνος που είχε το κουράγιο να πει κάτι ήταν ο απεσταλμένος του Αμερικανού Προέδρου Κλίντον, ο κ. Ρίτσιαρντ Χόλπρουκ, όταν το 1997 ήρθε στην Κύπρο και απολογήθηκε δημοσίως. Η παρουσία του Χόλπρουκ έδωσε μια δεύτερη ευκαιρία για ενδοδυτική λύση στην Κύπρο. Διά της ένταξης ολόκληρης της Κύπρου εντός της ΕΕ το 2004. Λύση-ένταξη αφού υπό τις περιστάσεις όλοι μπορούν να έχουν κάποια κέρδη. Εντός της ΕΕ όλοι οι Κύπριοι με όπλο το κοινοτικό κεκτημένο θα μπορούσαν να επανενώσουν τη χώρα, να συνεργαστούν καλύτερα και η Τουρκία να ξεκινήσει διαπραγματεύσεις ένταξης με τις Βρυξέλλες. Οι Ελληνοκύπριοι καταψήφισαν αυτή την προσπάθεια με ποσοστό 76% σε δημοψήφισμα.

Μεγάλος νικητής στο πλαίσιο των ευρύτερων γεωπολιτικών συμφερόντων ήταν η Ρωσία. Με την αίγλη των Ρώσων να εδραιώνεται και τη δράση τους επί κυπριακού εδάφους να είναι απροκάλυπτη. Ούτε το 2004 ήθελαν ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ ούτε λύση με βάση το σχέδιο Ανάν το οποίο θεωρούσαν μια λύση δυτικού σχεδιασμού. Στο Κραν Μοντανά το ρωσόφιλο δίδυμο Κοτζιά-Χριστοδουλίδη πριόνισε κάθε προοπτική για λύση, αφού η Ρωσία τους εγγυήθηκε ότι δεν θα υπήρχαν επιπτώσεις στο Συμβούλιο Ασφαλείας. Οι Ρώσοι έχουν απόλυτο δίκιο να μην θέλουν λύση και κανείς δεν τους κατηγορεί διότι διασφαλίζουν τα συμφέροντά τους, επενδύοντας στον ε/κ αμοραλισμό. Με ολόκληρη την Κύπρο εντός ΕΕ δεν θα μπορούσαν να ασκούν έλεγχο, ούτε θα μπορούσε να παραμείνει ως οικονομική βάση τους η μισή Κύπρος των Ελληνοκυπρίων. Διά της προπαγάνδας ότι η Μόσχα εμποδίζει την εφαρμογή κακών σχεδίων για την Κύπρο, τα φιλορωσικά αισθήματα στην Κύπρο (με το αζημίωτο) δεν έχουν σβήσει ακόμα και σήμερα, παρά το ότι η Μόσχα εξοπλίζει απροκάλυπτα την Τουρκία εις βάρος της Ελλάδας (S-400) καθιστώντας την ταυτόχρονα πυρηνική δύναμη διά της κατασκευής πυρηνικών σταθμών στο Άκκουγιου και αλλού και εισβάλλοντας από κοινού στη Συρία. Ακόμα και σήμερα ένα μεγάλο μέρος της κοινής γνώμης της Κύπρου δεν θέλει να δει ότι η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία είναι αντιγραφή της εισβολής της Τουρκίας στην Κύπρο το 1974.

Η καχυποψία

Η ρωσική προπαγάνδα περί μιας εισβολής στην Κύπρο απόλυτα σχεδιασμένης από τους Δυτικούς και η εύκολη υιοθέτησή της από τα κυπριακά κόμματα, δεν επέτρεψε καμιά σοβαρή πολιτική ζύμωση πέρα από συναισθηματισμούς και δάκρυα εκ μέρους των πολιτικών μας. Όλα αυτά τα χρόνια εμφανιζόμαστε ως θύματα χωρίς καμιά ευθύνη, κάτι ωστόσο που δεν είναι καθόλου παραγωγικό.

Η Δύση σαφώς φέρει σοβαρές ευθύνες αφού κινήθηκε στην περιοχή ως ελέφαντας εν υαλοπωλείω, αλλά η Ρωσία είναι αυτή που δυναμίτισε κάθε προσπάθεια επίλυσης του Κυπριακού. Αυτό που συμφέρει τη Ρωσία είναι η συντήρηση του status quo δηλαδή η συντήρηση της κρίσης η οποία ευνοεί την πιο ισχυρή Τουρκία η οποία είναι σήμερα ο βασικός της σύμμαχος. Την ίδια στιγμή η Ρωσία προσέφερε ως κίνητρο στους Ε/Κ που επίσης επιμένουν στο status quo ένα πακτωλό χρημάτων διά της χρήσης της Κύπρου ως οικονομικής βάσης της Μόσχας για ξέπλυμα βρόμικου χρήματος μέσω πολιτογραφηθέντων με κυπριακά διαβατήρια Ρώσων ολιγαρχών. Επιπλέον οι μισές μητροπόλεις της Κύπρου είναι εξαγορασμένες από Ρώσους ολιγάρχες. Οι Κύπριοι σκέφτονται συναισθηματικά και κυρίως συμφεροντολογικά. Με αυτό τον τρόπο μάλλον θα ψηφίσουν και για την εκλογή Προέδρου το 2023. Θέλουν έναν Πρόεδρο που θα μοιράζεται τους συναισθηματισμούς τους και θα είναι αγωγός μέσω του οποίου θα εξυπηρετούνται τα συμφέροντά τους. Θέλουν έναν Πρόεδρο που ως νέος Μακάριος θα πιστεύει στον σωτήρια εξισορροπητικό ρόλο της Μόσχας στην Κύπρο για να μας σώσει από την κακή Δύση.

Ο μέσος Κύπριος θεωρεί ότι η χώρα μας μπορεί να εξακολουθεί να πατά σε δύο βάρκες, παραγνωρίζοντας αυτό που μαθαίνει από την πρώτη γυμνασίου στο μάθημα της Ιστορίας. Ότι η Κύπρος βρίσκεται στο σταυροδρόμι τριών ηπείρων γι' αυτό έχει κάποια γεωπολιτική αξία. Με άλυτο το Κυπριακό όμως και τη χώρα μας να μπαίνει σε όποια βάρκα οδηγεί στο εύκολο χρήμα δεν μπορεί να πάει μακριά.