Κεφάλαιο παγκύπριες εξετάσεις: Όταν ένας 17χρονος πρέπει να πάρει μια απόφαση ζωής

Κάθε χρόνο, περίπου τέτοια εποχή, σχεδόν όλα τα μέσα μαζικής ενημέρωσης βομβαρδίζονται από διάφορους οδηγούς επιβίωσης σχετικά με το άγχος των μαθητών στις παγκύπριες εξετάσεις. Παρά το γεγονός ότι οι οδηγοί διαχείρισης του γενικευμένου άγχους που υπάρχει είναι θεμιτοί, διαστρεβλώνουν σε ένα πολύ μεγάλο βαθμό την πραγματικότητα. Και η πραγματικότητα είναι ότι στο τέλος της ημέρας, έχει ελάχιστη σημασία το πόσο έγραψες ή αν πέτυχες στις παγκύπριες εξετάσεις. Αν και κανένας δεν αναιρεί την αξία της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, το γεγονός ότι βλέπουμε 17χρονα παιδιά να παθαίνουν κρίσεις πανικού ή να αγχώνονται γιατί ακόμα δεν έχουν αποφασίσει τι πραγματικά θέλουν να κάνουν με τη ζωή τους, θα πρέπει τουλάχιστον να μας προβληματίσει. Οι παγκύπριες εξετάσεις δεν είναι το τέλος της ζωής. Είναι απλώς μία μικρή αφετηρία για κάτι άλλο. Οι αμφιβολίες, οι ανασφάλειες, και τα ερωτηματικά, είναι και αυτά μέσα στο παιχνίδι. Και είναι απολύτως φυσιολογικά.



«Δεν κρίνεται η αξία κανενός»

Η κ. Μαρία Νικολάου, εγγεγραμμένη σχολική/εκπαιδευτική ψυχολόγος, μιλώντας στον «Π» εξηγεί τα συναισθήματα που βιώνουν οι μαθητές αυτήν την περίοδο και αναλύει γιατί θα πρέπει να ηρεμήσουν και να δουν πιο ήρεμα τη διαδικασία των εξετάσεων. Σύμφωνα με την ίδια, η έναρξη της εξεταστικής περιόδου αποτελεί για κάθε μαθητή ξεχωριστά πηγή έντονων και συναισθηματικά φορτισμένων καταστάσεων, καθώς και μια κατάσταση ανισορροπίας ως προς την καθημερινή και κοινωνική τους λειτουργικότητα, βιώνοντας έντονα συναισθήματα και στρες. Το στρες το οποίο γίνεται αισθητό σε μεγάλο βαθμό και αναζωπυρώνεται από τις σκέψεις και πεποιθήσεις του κάθε μαθητή, αποτελεί μια φυσιολογική σωματική αντίδραση του οργανισμού απέναντι σε ένα νέο και απαιτητικό ερέθισμα όπως οι εξετάσεις, αλλά και  προσαρμοστικό μηχανισμό που ενεργοποιείται όταν νιώθουμε ότι έχουμε να αντιμετωπίσουμε κάποιο κίνδυνο. Στην προκειμένη περίπτωση, ο κίνδυνος που πιθανόν να αισθάνεται μια μεγάλη μερίδα μαθητικού πληθυσμού είναι η στασιμότητα ή αποτυχία στις εξετάσεις και κατ΄επέκταση, η πεποίθηση ότι είναι ανάξιοι να πετύχουν στους στόχους και τις φιλοδοξίες τους. Εν τούτοις, η επιτυχία στις εξετάσεις έχει κατά καιρούς ταυτιστεί από αρκετούς μαθητές ως κατόρθωμα, το οποίο ορίζει την αξία και τη μετέπειτα μετάβασή τους στις πανεπιστημιακές κοινότητες, αλλά και τη μελλοντική κοινωνικοοικονομική τους κατάσταση. Παρόλα αυτά, ο κάθε μαθητής αποτελεί ένα ξεχωριστό άτομο στο περιβάλλον το οποίο ζει και αναπτύσσεται, έχοντας τα δυνατά και αδύνατα στοιχεία στον χαρακτήρα και την προσωπικότητά του, που του επιτρέπουν να προσαρμόζεται και να επιβιώνει ανεξάρτητα από τις πιθανές δυσκολίες που θα προκύψουν. Αδιαμφισβήτητα, η αξία του κάθε μαθητή δεν ορίζεται από τον βαθμό ή τις επιδόσεις του στις εξετάσεις, αλλά από προσωπικά κίνητρα τα οποία θέτει ο καθένας ξεχωριστά. Επομένως, η αξία του καθενός είναι υποκειμενική και καθορίζεται βάσει των προσωπικών πεποιθήσεων και σκέψεων για τον εαυτό και το περιβάλλον του.

Κλειδί οι θετικές σκέψεις

Η κ. Νικολάου τονίζει ότι κάθε άνθρωπος αντιδρά με τον δικό του μοναδικό τρόπο και πως οι σκέψεις και πεποιθήσεις του καθενός διαφέρουν ανάλογα με τις προσδοκίες που θέτει για τον εαυτό του, επομένως η ποιότητα της ζωής και της αξίας του καθενός διαφοροποιείται από μαθητή σε μαθητή. Αυτό που παίζει καθοριστικό ρόλο είναι οι σκέψεις που κάνουν και οι πεποιθήσεις που έχουν δημιουργήσει οι μαθητές γύρω από την έννοια των εξετάσεων και όχι οι ίδιες οι εξετάσεις καθαυτές. Σύμφωνα με τον αρχαίο Έλληνα φιλόσοφο Επίκτητο, «οι άνθρωποι δεν αναστατώνονται από τα γεγονότα αυτά καθαυτά, αλλά από τις απόψεις και τις στάσεις που έχουν υιοθετήσει». Εάν κάποιος μαθητής λοιπόν κάνει διαρκώς αρνητικές σκέψεις για τις εξετάσεις, όπως «αν δεν γράψω καλά στις εξετάσεις, σημαίνει ότι απέτυχα στη ζωή μου» ή «αν δεν περάσω τα μαθήματα, δεν θα αξίζω σαν άτομο» ή «αν δεν περάσω τα μαθήματα, θα ντροπιάσω την οικογένειά μου», αυτό έχει ως αποτέλεσμα να αυξηθεί η πίεση που νιώθει το άτομο, να αναπτύξει φοβίες και να συμπεριφέρεται με δυσλειτουργικό τρόπο, όπως επίσης και να βιώνει έντονο στρες. Παράλληλα, κάθε μαθητής ο οποίος καλείται να εξετασθεί, είναι βοηθητικό να θυμίσει στον εαυτό του πως μια εξέταση δεν είναι σε θέση να κρίνει τη ζωή και την αξία του, αλλά τις γνώσεις που έχει κατακτήσει και να υιοθετήσει μια θετική στάση προς τη διαδικασία των εξετάσεων, σκεπτόμενος πως μέσα από αυτή θα λάβει μια ακόμη εμπειρία. Παρόμοια σημαντικό, για τον κάθε μαθητή, είναι να εστιάσει την προσοχή του στην προσπάθεια που καταβάλλει τόσο για τον εαυτό του όσο και για τις επιθυμίες του, υπενθυμίζοντας στον εαυτό του πως η προσπάθεια, πέραν από κάθε αποτέλεσμα, πάντα επιφέρει στον ίδιο περισσότερα και τον ωθεί να γίνει καλύτερος.



«Είναι φυσιολογικό να μην έχουν ιδέα»

Στο ίδιο μήκος κύματος είναι και η σύμβουλος σπουδών και διευθύντρια του Study Abroad Education Counsellors κ. Γεωργία Μαρτά, η οποία μιλώντας στον «Π» αναφέρει ότι είναι απολύτως φυσιολογικό ένας νέος να μην γνωρίζει τι θέλει να κάνει στη ζωή του. Η ίδια τονίζει ότι η δουλειά των συμβούλων σπουδών είναι να βοηθήσουν το κάθε παιδί να βρει τις κλίσεις του και κατ’ επέκταση, να κάνει μία συνειδητή επιλογή για τον επαγγελματικό δρόμο που θέλει να ακολουθήσει στην πορεία. «Το να γράψει κανείς καλά στις εξετάσεις είναι σίγουρα το ιδανικό σενάριο.  Όμως, το παιδί που έχει καταλήξει στο τι θέλει να σπουδάσει, είναι απαραίτητο να έχει και άλλα πλάνα/επιλογές, πέραν του να περάσει τη συγκεκριμένη εξέταση η οποία δίνει πρόσβαση σε συγκεκριμένες επιλογές μόνο. Την ίδια ώρα, τα παιδιά που δεν έχουν καταλήξει ακόμη στο τι θέλουν να σπουδάσουν, τους παρέχεται από το γραφείο μας σωστή καθοδήγηση, επεξήγηση διάφορων επιλογών όσον αφορά σπουδές και επαγγέλματα. Επίσης, παρέχουμε ειδικά διαμορφωμένα διαγνωστικά τεστ που μας βοηθούν στη διάγνωση κλίσεων και δεξιοτήτων του κάθε παιδιού, το οποίο θα μας οδηγήσει στα ζητήματα επιλογής σταδιοδρομίας ή/και περαιτέρω σπουδών του παιδιού. Η εισήγησή μου για να είναι τα παιδιά πιο ψύχραιμα και πιο άνετα καθ' όλη τη διάρκεια των τελικών εξετάσεών τους είναι, όταν θα παρακαθίσουν αυτές τις εξετάσεις, να ξέρουν ότι ήδη έχουν θέση για τις σπουδές τους και κάπου αλλού, άρα αν δεν τα πάνε καλά, να ξέρουν ότι δεν έχουν χάσει την ευκαιρία τους να σπουδάσουν αυτό που θέλουν. Η ψυχολογία του παιδιού που ξέρει ότι ήδη έχει κρατήσει θέση και κάπου αλλού είναι πολύ διαφορετική και θετική, σε σύγκριση με την ψυχολογία του παιδιού που, αν δεν γράψει καλά, δεν θα έχει πολλές επιλογές στο να σπουδάσει αυτό που θέλει σε ένα αξιόλογο πανεπιστήμιο. Τα παιδιά δεν πρέπει να συμβιβάζονται με κάτι λιγότερο ή υποδεέστερο, όσον αφορά τις σπουδές τους. Πρέπει να έχουν πάντα ένα καλό και αξιόλογο plan B που ν’ ανταποκρίνεται στις δικές τους δυνατότητες. Αυτό θα τους βοηθήσει να μπορέσουν να δώσουν τον καλύτερό τους εαυτό στις εξετάσεις και να μην πιέζονται από το άγχος ότι, αν δεν γράψουν καλά, πάει το όνειρό τους για να σπουδάσουν αυτό που επιθυμούν! Πέραν από την πιο πάνω, εισήγησή μου είναι τα παιδιά να προσπαθήσουν να χειριστούν το άγχος τους με ψυχραιμία και να καταλάβουν ότι το υπερβολικό άγχος κλειδώνει τον εγκέφαλο και παρόλο που οι γνώσεις και οι απαντήσεις είναι εκεί και τις ξέρει το παιδί, το άγχος το εμποδίζει από το να γράψει αυτά που ήδη ξέρει στο χαρτί».