Τρύπιος ο έλεγχος του πολιτικού χρήματος - Μέτρα ζητά ο ΟΑΣΕ ενόψει των προεδρικών εκλογών

Κενά στον εκλογικό νόμο που διέπει τον έλεγχο της χρηματοδότησης των υποψηφίων και των κομμάτων καθώς και τον έλεγχο των προεκλογικών τους δαπανών διαπίστωσαν, μεταξύ πολλών άλλων, οι τρεις εμπειρογνώμονες του Γραφείου Δημοκρατικών Θεσμών και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Οργανισμού για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (ΟΑΣΕ) που βρέθηκαν στην Κύπρο ως παρατηρητές, μετά από πρόσκληση της Κυπριακής Δημοκρατίας και επόπτευσαν τη διεξαγωγή των βουλευτικών εκλογών του περασμένου Μαΐου.

[rml_read_more]

Ως προβληματικές αναδεικνύονται από τους εμπειρογνώμονες του ΟΑΣΕ και ορισμένες πτυχές του νομικού πλαισίου που στοχεύουν στη διασφάλιση της αμεροληψίας της δημόσιας ραδιοτηλεόρασης. Με την Κυπριακή Δημοκρατία να επικρίνεται από τον ΟΑΣΕ, εδώ και 10 χρόνια, για το γεγονός ότι δεν επιτρέπει στη νομοθεσία της τη θεσμοθέτηση παρατηρητών προκειμένου οι βουλευτικές και προεδρικές εκλογές να τυγχάνουν ελέγχου και εποπτείας από διεθνείς παρατηρητές και από την κοινωνία των πολιτών - μη κυβερνητικές οργανώσεις κατά της διαφθοράς.

Η έκθεση των εμπειρογνωμόνων του ΟΑΣΕ για τις βουλευτικές εκλογές του 2021 τέθηκε προ ημερών κάτω από το μικροσκόπιο των βουλευτών της Επιτροπής Εσωτερικών. Αποφασίστηκε να αποσταλεί επιστολή στο αρμόδιο Υπουργείο Εσωτερικών ζητώντας πληροφόρηση για το κατά πόσο προτίθεται να προχωρήσει σε αλλαγές στον εκλογικό νόμο με βάση τις υποδείξεις και τις εισηγήσεις των εμπειρογνωμόνων του ΟΑΣΕ ενόψει των προεδρικών εκλογών. Οι βουλευτές ζήτησαν να πληροφορηθούν τις προθέσεις του Υπουργείου Εσωτερικών, διότι, με βάση τον άγραφο νόμο που εφαρμόζεται στη Βουλή εδώ και χρόνια δεν τροποποιείται ο εκλογικός νόμος παραμονές εκλογών. Συνεπώς, ο χρόνος για τις όποιες αλλαγές προταθούν θα είναι περιορισμένος εάν ληφθεί υπόψη και το γεγονός ότι τον Ιούλιο η Βουλή αναστέλλει τις εργασίες της μέχρι και τον Σεπτέμβριο λόγω θερινών διακοπών. Για το ίδιο θέμα, εμπειρογνώμονες του ΟΑΣΕ είχαν συνάντηση και με τον επικεφαλής της Υπηρεσίας Εκλογών του Υπουργείου Εσωτερικών κ. Μενέλαο Βασιλείου τον οποίον πληροφόρησαν, ότι ο ΟΑΣΕ θα στείλει εμπειρογνώμονες για να εποπτεύσουν και τις προεδρικές εκλογές του 2023.

Τα κυριότερα ευρήματα

Οι σημαντικότερες διαπιστώσεις της ομάδας των εμπειρογνωμόνων του ΟΑΣΕ έχουν ως εξής:

• 1 Προεκλογική εκστρατεία με κυβερνητικές εξαγγελίες: Κατά το διάστημα πριν τις εκλογές, ο Πρόεδρος Αναστασιάδης και υπουργοί του προέβαιναν σε συχνές ανακοινώσεις επενδύσεων σε κοινωνικά προγράμματα και σε σχέδια ανάκαμψης μετά την πανδημία, χρηματοδοτούμενα από κρατικά κονδύλια ή από κονδύλια της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το κυβερνών κόμμα δημοσίως δήλωσε ότι οι εν λόγω ανακοινώσεις δεν συνδέονταν με την προεκλογική εκστρατεία και επιβάλλονταν από την ανάγκη σχεδιασμού της κοινωνικής και οικονομικής ανάκαμψης. Η υπερβολική δημοσιότητα των εν λόγω προγραμμάτων και η εντατική συμμετοχή κρατικών αξιωματούχων στην προεκλογική εκστρατεία προκάλεσε ανησυχίες σε πολλούς συμμετέχοντες στην εκλογική διαδικασία όσον αφορά την κατάχρηση - σπατάλη δημόσιων πόρων.


• 2 Πολιτικό χρήμα και ασάφειες: Η χρηματοδότηση της προεκλογικής εκστρατείας διέπεται από τον εκλογικό νόμο και τον περί Πολιτικών Κομμάτων Νόμο, ο οποίος, προβλέπει ετήσια χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων. Με βάση την αξιολόγηση της Ομάδας Κρατών κατά της Διαφθοράς του Συμβουλίου της Ευρώπης (Επιτροπή GRECO) το 2018, οι περισσότερες συστάσεις που σχετίζονται με τη διαφάνεια της χρηματοδότησης των πολιτικών κομμάτων έχουν υλοποιηθεί. Ωστόσο, βασικοί στόχοι συμπεριλαμβανομένων όσων σχετίζονται με την απουσία ορίων δαπανών των πολιτικών κομμάτων στις εκλογές, την καθυστερημένη κοινοποίηση των οικονομικών εκθέσεων στην Ελεγκτική Υπηρεσία για έλεγχο και την ανεπαρκή ικανότητα εποπτείας, δεν έχουν ρυθμιστεί. Οι κανονισμοί που διέπουν τη χρηματοδότηση της προεκλογικής εκστρατείας και αφορούν τόσο τα πολιτικά κόμματα όσο και τους υποψηφίους, δεν είναι επαρκώς ενδελεχείς, εμπεριέχουν νομικά κενά ενώ χαρακτηρίζονται από αβεβαιότητα. Επομένως, οι κρατικές αρχές αρμόδιες για την εποπτεία της χρηματοδότησης των πολιτικών κομμάτων και της προεκλογικής εκστρατείας στερούνται σαφώς καθορισμένου νομικού πλαισίου και πρέπει να βασίζονται σε συχνές διαβουλεύσεις και νομικές γνωμοδοτήσεις του γενικού εισαγγελέα.


• 3 Χωρίς οροφή οι δαπάνες: Τόσο τα πολιτικά κόμματα όσο και οι υποψήφιοι μπορούν να λαμβάνουν ιδιωτικές εισφορές αλλά μόνον τα πολιτικά κόμματα λαμβάνουν κρατική χρηματοδότηση. Δεν προβλέπεται κρατική ενίσχυση για τους ανεξάρτητους υποψηφίους. Οι ιδιωτικές δωρεές στα πολιτικά κόμματα περιορίζονται στις €50.000 ετησίως αλλά δεν καθορίζεται ανώτατο όριο για τις συνεισφορές που μπορούν να δεχθούν οι υποψήφιοι τόσο στις βουλευτικές όσο και στις προεδρικές εκλογές. Αντίθετα, τα πολιτικά κόμματα δεν υπόκεινται σε κανένα όριο στις δαπάνες της προεκλογικής εκστρατείας ενώ οι δαπάνες των υποψηφίων δεν μπορούν να ξεπερνούν τις €30.000 στις βουλευτικές εκλογές και στο €1 εκατ. στις προεδρικές εκλογές. Μεμονωμένοι υποψήφιοι πολιτικών κομμάτων μπορούν να επωφελούνται προεκλογικών δράσεων που οργανώνονται και χρηματοδοτούνται από το πολιτικό κόμμα και τα σχετικά έξοδα δεν προσμετρώνται στο όριο δαπανών των υποψηφίων.

Όπως επισημαίνουν οι εμπειρογνώμονες στην έκθεσή τους, σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα και την ορθή πρακτική, το όριο δαπανών παρέχει ίσες ευκαιρίες για προεκλογική εκστρατεία μεταξύ συμμετεχόντων στις εκλογές μόνον εφόσον ισχύει για όλους τόσο για τους υποψηφίους όσο και για τα πολιτικά κόμματα. «Η τροποποίηση του εκλογικού νόμου, το 2015, εισήγαγε ορισμό της εκλογικής δαπάνης μόνον για τους υποψηφίους και όχι για τα πολιτικά κόμματα. Κάτι τέτοιο συνεπάγεται δυσκολίες για την επιβολή του νομικού πλαισίου καθώς τόσο τα κόμματα όσο και η Ελεγκτική Υπηρεσία, που είναι η αρμόδια για την εποπτεία, δεν διαθέτουν κοινή μεθοδολογία αναφορικά με τη διάκριση των προεκλογικών δαπανών από τις γενικές δαπάνες των πολιτικών κομμάτων. Προκειμένου να ενισχυθεί η ισότητα ευκαιριών και η διαφάνεια της χρηματοδότησης της προεκλογικής εκστρατείας θα μπορούσε να εξεταστεί η εισαγωγή ορίου στις δαπάνες της προεκλογικής εκστρατείας των πολιτικών κομμάτων και η παροχή κατευθυντήριων γραμμών στη διάκριση μεταξύ δαπανών προεκλογικής εκστρατείας και γενικών δαπανών των πολιτικών κομμάτων», αναφέρουν οι εμπειρογνώμονες του ΟΑΣΕ.

• 4  Δεν μπορούν να ελεγχθούν: Το ποσό που παραχωρείτο σε περιόδους εκλογών στα κοινοβουλευτικά κόμματα ως έκτακτη κρατική χορηγία, ύψους €2,5 εκατ., ενσωματώθηκε το 2018 στην ετήσια τακτική χορηγία που λαμβάνουν τα κόμματα για κάλυψη των λειτουργικών τους δαπανών. Με τον τρόπο αυτό, αύξησαν τα κόμματα την ετήσια χορηγία που λαμβάνουν κατά €2,5 εκατ., ποσό που προηγουμένως λάμβαναν μόνο σε έτη βουλευτικών και προεδρικών εκλογών. Συνεπεία αυτού, επισημαίνουν στην έκθεσή τους οι εμπειρογνώμονες του ΟΑΣΕ, η Ελεγκτική Υπηρεσία, ο Γενικός Έφορος Εκλογής και ο γενικός εισαγγελέας κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι τα πολιτικά κόμματα δεν μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν την κρατική χορηγία που έλαβαν για το έτος 2021 για την κάλυψη προεκλογικών δαπανών. Τα πολιτικά κόμματα που συνάντησε η Ομάδα Εμπειρογνωμόνων του ΟΑΣΕ δήλωσαν την πρόθεσή τους να χρησιμοποιήσουν την κρατική χορηγία για τη χρηματοδότηση της προεκλογικής τους εκστρατείας, όπως και έγινε. Η Ελεγκτική Υπηρεσία ανέφερε ότι οποιοσδήποτε μεταγενέστερος έλεγχος επί του θέματος θα ήταν δύσκολος σε αντίθεση με τη διεθνή ορθή πρακτική καθώς τα πολιτικά κόμματα συνήθως συγχωνεύουν τα προεκλογικά με τα γενικά τους έξοδα στους ίδιους τραπεζικούς λογαριασμούς και είναι δύσκολο να εντοπιστεί η συγκεκριμένη χρήση των κρατικών κονδυλίων.


• 5 Ανεπαρκής εποπτεία: Η εποπτεία της χρηματοδότησης των πολιτικών κομμάτων και της προεκλογικής εκστρατείας επιμερίζεται μεταξύ της Ελεγκτικής Υπηρεσίας, του Γενικού Εφόρου Εκλογής και του γενικού εισαγγελέα. Η Ελεγκτική Υπηρεσία, είναι υπεύθυνη για την επαλήθευση της ετήσιας χρηματοδότησης των πολιτικών κομμάτων όπως και της χρηματοδότησης της προεκλογικής εκστρατείας των υποψηφίων στις εκλογές. Η νομοθεσία καθορίζει αυστηρά την εντολή της, προβλέποντας ορισμένους περιορισμούς.

Όπως καταγράφουν οι εμπειρογνώμονες του ΟΑΣΕ στην έκθεσή τους, σε συνάντηση που είχαν με τον γενικό ελεγκτή κ. Οδυσσέα Μιχαηλίδη τους ανέφερε, ότι δεν διαθέτει επαρκείς ανθρώπινους πόρους και επί του παρόντος μόνον ένας ελεγκτής πλήρους απασχόλησης ασχολείται με τον έλεγχο της κρατικής χορηγίας προς τα κόμματα και με τις εκλογικές δαπάνες. Σύμφωνα με τους εμπειρογνώμονες «η εξέταση των προεκλογικών εκθέσεων εστιάζει κυρίως στα διαφημιστικά έξοδα καθώς μπορεί να γίνει διασταύρωση των στοιχείων με τις πληροφορίες που δηλώνονται από τους παρόχους υπηρεσιών (σ.σ. ΜΜΕ και διαφημιστικά γραφεία). Δεν διενεργείται προληπτικός έλεγχος πιθανών ποσών που δεν έχουν δηλωθεί και δεν ελέγχονται αποτελεσματικά οι χρηματοδοτήσεις (σ.σ. εισφορές) τρίτων».

Για τον Γενικό Έφορο Εκλογής και κατ' επέκταση για την Υπηρεσία Εκλογών του Υπουργείου Εσωτερικών η έκθεση αναφέρει, ότι δεν ασκεί προληπτικό έλεγχο συμμόρφωσης με τον εκλογικό νόμο και βασίζεται στις εκθέσεις που λαμβάνει από την Ελεγκτική Υπηρεσία. Όπως σημειώνεται, «κανένας φορέας δεν επαληθεύει την έγκαιρη δημοσιοποίηση των οικονομικών καταστάσεων των υποψηφίων και των ετήσιων εκθέσεων των πολιτικών κομμάτων σε εφημερίδες ή στις ιστοσελίδες τους, μειώνοντας περαιτέρω τη διαφάνεια και τη δυνατότητα δημοσίου ελέγχου».

• 6 Ζητούν κριτήρια για το ΡΙΚ: Για τη δημόσια ραδιοτηλεόραση οι εμπειρογνώμονες του ΟΑΣΕ αναφέρουν τα εξής: «Το ΡΙΚ διαθέτει δύο τηλεοπτικούς σταθμούς εθνικής εμβέλειας και τέσσερεις ραδιοφωνικούς σταθμούς. Κατά τον χρόνο σύνταξης της παρούσας έκθεσης το ΡΙΚ δεν είχε διορισμένο γενικό διευθυντή από τον Νοέμβριο του 2019. Το 2018 το ΡΙΚ εξαιρέθηκε (σ.σ. διά νόμου) από την αγορά διαφήμισης και αντ’ αυτού λαμβάνει €2,5 εκατ. ετησίως ως αποζημίωση από τον κρατικό προϋπολογισμό. Ο προϋπολογισμός του ΡΙΚ προϋποθέτει την έγκριση της Βουλής ετησίως μέσω μίας περίπλοκης διαδικασίας. Το 2021 ο προϋπολογισμός του ΡΙΚ δεν εγκρίθηκε στην πρώτη προσπάθεια καθώς τα πολιτικά κόμματα προέβαλαν ενστάσεις αναφορικά με τις επιδόσεις του ραδιοτηλεοπτικού φορέα και ενέτειναν την πίεση προς αυτόν. Ενόψει των ανωτέρω και σε συνδυασμό με την έλλειψη αντικειμενικών κριτηρίων για την κατανομή του προϋπολογισμού ενδέχεται να υπονομεύεται η ανεξαρτησία του ΡΙΚ. Προκειμένου να διασφαλιστεί η ανεξαρτησία του δημόσιου φορέα ραδιοτηλεόρασης και να ενθαρρυνθεί η ανάπτυξη της ερευνητικής δημοσιογραφίας, ο προϋπολογισμός του πρέπει να συνδέεται με σαφή κριτήρια».