Επίθεση σκόνης σε επίπεδα που τρομάζουν

Της Φωτεινής Παπαδοπούλου



Τα αλλεπάλληλα φαινόμενα συγκέντρωσης σκόνης στην περιοχή της Κύπρου καθιστούν τουλάχιστον αποπνικτική την ατμόσφαιρα, ιδιαιτέρως τη φετινή άνοιξη. «Η συχνότητα των επεισοδίων σκόνης στην Κύπρο οφείλεται αφενός στην εγγύτητα της περιοχής προς τις ερήμους, τη Σαχάρα και τη Συρία, και αφετέρου στις μετεωρολογικές συνθήκες και το κλίμα του νησιού, δηλαδή στις υψηλές θερμοκρασίες και στους ανέμους», εξηγεί ο κ. Χρύσανθος Σαββίδης, προϊστάμενος Κλάδου Ποιότητας Αέρα και Στρατηγικού Σχεδιασμού.

Από την πλευρά του, ο κ. Φίλιππος Τύμβιος, ανώτερος μετεωρολογικός λειτουργός, μας αναφέρει πως «φέτος, είχαμε ένα ιδιαίτερο έτος σε σχέση με την εμφάνιση σκόνης: αρκετά από τα βαρομετρικά συστήματα που επηρέασαν την περιοχή έφθασαν μέχρι τη βόρειο Αφρική και ανέβασαν στα ανώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας μεγάλες ποσότητες σκόνης, οι οποίες έφθασαν μέσω της ατμοσφαιρικής κυκλοφορίας στην περιοχή της Κύπρου. Αντίθετα, δεν είχαμε ούτε ένα συμβάν από τα ανατολικά. Η αλλαγή αυτή πιθανό να οφείλεται στην αλλαγή της κίνησης των συνοπτικών συστημάτων (συστήματα μεγάλης έκτασης) που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια. Η συχνότητα εμφάνισης επεισοδίων αυξημένης σκόνης είναι μεν αυξημένη φέτος, αλλά δεν είναι κάτι που αναμένεται να παρουσιάζεται κάθε χρόνο».

«Τα επεισόδια σκόνης εμφανίζονται κυρίως στις μεταβατικές περιόδους (φθινόπωρο - άνοιξη)», επισημαίνει ο κ. Τύμβιος, «αλλά δεν αποκλείεται να έχουμε παρόμοια επεισόδια και το καλοκαίρι, ενώ τον χειμώνα είναι σπανιότερα. Πρέπει, επίσης, να αναφερθεί ότι επεισόδια σκόνης έχουμε και με τοπική προέλευση, π.χ. το καλοκαίρι και σε περιόδους με ισχυρό πεδίο ανέμου, σκόνη ανυψώνεται από τις εκτάσεις της Μεσαορίας και επηρεάζει τις περιοχές που βρίσκονται προς την κατεύθυνση του ανέμου», συμπληρώνει, για να καταλήξει ότι «δεν είναι γνωστή η επίδραση της κλιματικής αλλαγής στη συχνότητα εμφάνισης επεισοδίων σκόνης, με ορισμένες θεωρίες να εισηγούνται αύξηση της ποσότητας της σκόνης λόγω της αναμενόμενης ξήρανσης του εδάφους και της αλλαγής της χρήσης γης».

Σχετικά με τα συστατικά στοιχεία της σκόνης που μας ταλαιπωρεί, αναφέρει ότι «η σκόνη που προέρχεται από τις ερήμους αποτελείται από άμμο και άλλα ανόργανα συστατικά (κυρίως άλατα αλουμινίου, θείου, καλλίου, σιδήρου και ασβεστίου), ενώ περιέχει και οργανικά συστατικά». Όπως μας ενημερώνει, «θεωρείται σημαντική πηγή εμπλουτισμού της θάλασσας αλλά και άλλων οικοσυστημάτων. Ακόμα, τα επεισόδια σκόνης μεταφέρουν γύρη και μικροοργανισμούς. Σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες, τα επεισόδια σκόνης επηρεάζουν τα μεγάλης έκτασης καιρικά φαινόμενα (π.χ. μείωση της εμφάνισης τυφώνων κατά τις περιόδους έντονης σωματιδιακής επιβάρυνσης)». Για το κατά πόσο η σκόνη αυτή στην ατμόσφαιρα πρέπει να εμπνέει ανησυχία για την υγεία του ανθρώπου, ο κ. Τύμβιος απαντά ότι το πρόβλημα προκύπτει κυρίως στην περίπτωση που «στην περιοχή από την οποία προέρχεται η σκόνη υπάρχει οποιασδήποτε μορφής επιφανειακή μόλυνση (τοξικά ή ραδιενεργά υλικά), κι αυτή θα μεταφερθεί και σε άλλες περιοχές.



Καταμετρήσεις σκόνης

Αξίζει να αναφερθεί ότι το Ινστιτούτο Κύπρου έχει δημιουργήσει ένα δίκτυο σταθμών μελέτης της ατμοσφαίρας, με έμφαση στη σωματιδιακή ρύπανση και τα αέρια του θερμοκηπίου. Στο πλαίσιο αυτό, το Κέντρο Αριστείας για την Κλιματική και Ατμοσφαιρική Έρευνα του Ινστιτούτου Κύπρου έχει δημιουργήσει την Ερευνητική Υποδομή Ατμοσφαιρικής Έρευνας «CAO» (Cyprus Atmospheric Observatory), ένα δίκτυο σταθμών μελέτης της ατμοσφαίρας, με έμφαση στη σωματιδιακή ρύπανση και τα αέρια του θερμοκηπίου.

Το δίκτυο, το οποίο διατηρεί παραρτήματα σε Λευκωσία, Ίνια, Αγία Μαρίνα Ξυλιάτου και Τρόοδος, συνεργάζεται στενά με το Τμήμα Επιθεώρησης Εργασίας, το οποίο διαθέτει επίσης ένα δίκτυο περιβαλλοντικών σταθμών σε διάφορες περιοχές του νησιού. Σκοπός αυτής της συνεργασίας είναι η κατανόηση φαινομένων, όπως τα επεισόδια σκόνης, με τη χρήση ενός συνδυασμού κλιματικών μοντέλων μαζί με επίγειες και δορυφορικές μετρήσεις.

Με βάση τις μετρήσεις που καταγράφει το Τμήμα Επιθεώρησης Εργασίας και ο κλάδος αξιολόγησης της ποιότητας του ατμοσφαιρικού αέρα στην Κύπρο, από το 2010 μέχρι σήμερα, φέτος είχαμε το μεγαλύτερο σε διάρκεια επεισόδιο σκόνης, το οποίο συγκεκριμένα είχε διάρκεια 11 ημερών, με ημερομηνία υψηλότερης συγκέντρωσης τις 06/04/2022. Ο Σταθμός Αγίας Μαρίνας Ξυλιάτου κατέγραψε ως υψηλότερη ποσότητα τα 100.8 μg/m3 και ο Σταθμός Λευκωσίας τα 143.2 μg/m3, αντίστοιχα. Το 2018, είχαμε τη δεύτερη χειρότερη χρονιά σε επεισόδια, 9 στον αριθμό, με ημερομηνία υψηλότερης συγκέντρωσης την 25η Μαρτίου του έτους. 214.4 μg/m3 μας έδωσε ο Σταθμός Αγίας Μαρίνας Ξυλιάτου, ως τη μεγαλύτερη ποσότητα που καταγράφηκε.

Παρενθετικά, ως παρατήρηση που δημιουργεί απορία αποτελεί το γεγονός ότι, σε αντίθεση με φέτος, το έτος 2018, το Υπουργείο Παιδείας είχε μεριμνήσει αναλόγως ένεκα των φαινομένων σκόνης, εκδίδοντας ανακοινώσεις για την προστασία των παιδιών, με τη λήψη μέτρων. Εντύπωση προκαλεί η σιωπή εκ μέρους υπουργείου το 2022, που, όπως αναφέρθηκε, είναι η χειρότερη χρονιά σκόνης, τουλάχιστον για τα τελευταία 12 έτη. Όσον αφορά τους εργαζόμενους που εκτίθενται λόγω εργασίας στη σκόνη, εκτός του ότι «το Υπουργείο Εργασίας εκδίδει συνεχώς ανακοινώσεις, υπάρχει νομοθεσία που προνοεί την υποχρέωση των εργοδοτών για καταγραφή των κινδύνων που υπάρχουν, αλλά και των μέτρων που λαμβάνουν», σύμφωνα με τον κ. Σαββίδη.

Από το 2010 μέχρι το 2012, φαίνεται ότι τα επεισόδια ήταν μικρά σε διάρκεια, εντούτοις ορισμένα παρουσίαζαν υψηλή συγκέντρωση σκόνης. Για παράδειγμα, στις 17/12/2010, στον Σταθμό Αγίας Μαρίνας Ξυλιάτου σημειώθηκε η τιμή 210.1 μg/m3 και στον Σταθμό Λευκωσίας, την ίδια ημερομηνία, η τιμή 361.5 μg/m3. Τα έτη 2013 και 2017, σημειώθηκαν 7 επεισόδια. 12/03/2013 με 382.7 μg/m3 στον Σταθμό Αγίας Μαρίνας Ξυλιάτου και 13/03/2013 με 209.3 μg/m3 στον Σταθμό Λευκωσίας. Στις 15/11/2017, η υψηλότερη συγκέντρωση σκόνης έφτασε τα 182.6 μg/m3 και 208.1, στους δύο σταθμούς αντίστοιχα. Τέλος, αξίζει να αναφερθεί η υψηλότερη τιμή-ρεκόρ όλων των ετών, 1137.1 μg/m3, η οποία προέρχεται από τον Σταθμό Λευκωσίας, με ημερομηνία 08/09/2015.



«Έγκαιρη επικοινωνία με τον γιατρό»

Άμεση πρέπει να είναι η επικοινωνία των πολιτών, και ιδιαιτέρως όσων ανήκουν στις ευπαθείς ομάδες, με τους προσωπικούς τους ιατρούς, σε περίπτωση εμφάνισης συμπτωμάτων και ενοχλήσεων λόγω σκόνης. «Στην κατηγορία των ευάλωτων στην ατμοσφαιρική σκόνη ατόμων του πληθυσμού περιλαμβάνονται τα παιδιά, οι ηλικιωμένοι, οι καρδιοπαθείς, οι πνευμονοπαθείς και οι εγκυμονούσες», αναφέρει στον «Π» ο πνευμονολόγος δρ Ανδρέας Ζαχαριάδης, «με τα περισσότερα σχετικά περιστατικά να αφορούν πνευμονοπάθειες».

Ο δρ Ζαχαριάδης αναφέρει, επίσης, ως βασικά συμπτώματα ενοχλήσεων από τη σκόνη, το κάψιμο στον λαιμό, την καταρροή και το τσούξιμο στα μάτια. «Πιο ανησυχητικά είναι ο ξηρός βήχας και το σύνδρομο του άσθματος σε κρίση. Όταν κάποιος πάσχει από άσθμα, πρέπει να μην εκτίθεται καθόλου στη σκόνη και να είναι πολύ προσεκτικός. Ίσως να χρειάζεται φαρμακευτική θεραπεία, διότι, αν δεν αντιμετωπιστεί άμεσα, μπορεί να οδηγηθεί στο Τμήμα Επειγόντων, είτε με χαμηλό οξυγόνο είτε με δύσπνοια», υπογραμμίζει ο γιατρός.

Σε ερώτηση, κατά πόσο η σκόνη συνδέεται με την πρόκληση θανάτου, ο δρ Ζαχαριάδης απαντά πως «δεν έχει αποδειχθεί κάτι τέτοιο. Εντούτοις, το γεγονός ότι, στο πέρασμα των χρόνων, οι νοσηλείες και οι θάνατοι αυξάνονται, δεν μπορεί να είναι τελείως τυχαίο. Επομένως, αν επηρεάζει μακροπρόθεσμα την υγεία μας η σκόνη, την επηρεάζει έμμεσα και όχι άμεσα, και κυρίως τους πάσχοντες από καρδιαγγειακά και πνευμονολογικά προβλήματα».