Εξαπλώνεται το λαθρεμπόριο κοκαΐνης στην ΕΕ - Ανησυχητικά τα στοιχεία

Η κοκαΐνη είναι το πιο συχνά χρησιμοποιούμενο παράνομο διεγερτικό ναρκωτικό στην Ευρώπη. Τα επίπεδα χρήσης κοκαΐνης ποικίλουν μεταξύ των χωρών, και είναι πιο διαδεδομένα στη νότια και δυτική Ευρώπη. Υπολογίζεται ότι περίπου 14 εκατομμύρια ενήλικες στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ηλικίας 15-64 ετών), ή σχεδόν το 5 % αυτής της ηλικιακής ομάδας, έχουν δοκιμάσει κοκαΐνη κατά τη διάρκεια της ζωής τους. Μεταξύ αυτών είναι περίπου 3,5 εκατομμύρια εκείνοι που έκαναν χρήση του φαρμάκου τον τελευταίο χρόνο.

Η κοκαΐνη χρησιμοποιείται παραδοσιακά σε δύο κύριες μορφές στην Ευρώπη. Το υδροχλωρικό άλας, που συχνά αναφέρεται ως «σκόνη κοκαΐνης», συνήθως μυρίζεται ή εισπνέεται από τη μύτη και σε πολύ μικρότερο βαθμό εγχέεται, ενώ μια άλλη μορφή του φαρμάκου, που συχνά αναφέρεται ως «κρακ», συνήθως καπνίζεται ή μερικές φορές χορηγείται με ένεση.

Οι συχνοί χρήστες κοκαΐνης ενδέχεται να αντιμετωπίζουν πιο σοβαρά προβλήματα και περίπου το 60 % των χρηστών  που μπαίνουν σε θεραπεία αναφέρουν ότι κάνουν χρήση του ναρκωτικού από δύο έως εφτά ημέρες την εβδομάδα  . Το κάπνισμα κοκαΐνης συνδέεται με περισσότερη και πιο συχνή χρήση και με  συχνότερα και επιβλαβή πρότυπα χρήσης. Σε ορισμένες χώρες, υπάρχουν περιθωριοποιημένες ομάδες χρηστών ναρκωτικών που μπορεί να καπνίζουν ή να κάνουν ενέσεις κοκαΐνης, συχνά σε συνδυασμό με ηρωίνη. Υπάρχουν ορισμένα στοιχεία που υποδηλώνουν ότι το κάπνισμα κοκαΐνης μπορεί να αυξάνεται ως τρόπος χορήγησης και αυτή η συμπεριφορά παρατηρείται τώρα σε περισσότερες χώρες από ό,τι στο παρελθόν.

Πρόσφατα στοιχεία υποδηλώνουν ότι η χρήση κοκαΐνης και οι σχετικές βλάβες ενδέχεται να αυξάνονται στην Ευρώπη. Για παράδειγμα, από τις 15 χώρες που έδωσαν επαρκείς πληροφορίες σχετικά με τον επιπολασμό (ιατρ:αναλογία πληθυσμιακής ομάδας που επηρεάζεται από κάποιο παράγοντα κινδύνου) της χρήσης κοκαΐνης από το 2019, οκτώ ανέφεραν υψηλότερες εκτιμήσεις χρήσης πέρυσι από την προηγούμενη συγκρίσιμη έρευνά τους, πέντε είχαν σταθερές εκτιμήσεις και δύο ανέφεραν χαμηλότερες εκτιμήσεις.

Οι βλάβες για την υγεία που συνδέονται με την τακτική χρήση κοκαΐνης περιλαμβάνουν εξάρτηση, προβλήματα καρδιάς και ψυχικής υγείας και αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης ατυχημάτων. Οι βλάβες μπορεί να επιδεινωθούν όταν η κοκαΐνη χρησιμοποιείται σε συνδυασμό με αλκοόλ.

Η ένεση κοκαΐνης και η χρήση κρακ συνδέονται με τους μεγαλύτερους κινδύνους για την υγεία. Με βάση τα δεδομένα από 20 χώρες, υπολογίζεται ότι το 2020 σημειώθηκαν 473 θάνατοι που σχετίζονται με την κοκαΐνη, ή περίπου το 13,5 % όλων των θανάτων που προκαλούνται από ναρκωτικά με αναφερόμενη μεταθανάτια τοξικολογία σε αυτές τις χώρες. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι αυτό είναι πιθανό να είναι μια υποεκτίμηση, επειδή δεν είναι διαθέσιμα στοιχεία για το 2020 από ορισμένες βασικές χώρες. Οι περισσότεροι από αυτούς τους θανάτους αποδίδονται σε υπερβολική δόση ναρκωτικών, ενώ στις περισσότερες περιπτώσεις ανιχνεύονται και άλλες ουσίες, κυρίως οπιοειδή.

Η κοκαΐνη διακινείται στην Ευρώπη από τις χώρες παραγωγής της Νότιας Αμερικής τόσο αεροπορικώς όσο και μέσω θαλάσσης με τη χρήση μια σειράς μεθόδων και διαδρομών. Το 2020, για τέταρτη συνεχή χρονιά, κατασχέθηκε η υψηλότερη από ποτέ ποσότητα κοκαΐνης , 214,6 τόνοι, στην ΕΕ, τη Νορβηγία και την Τουρκία. Το Βέλγιο, οι Κάτω Χώρες και η Ισπανία μαζί αντιπροσωπεύουν περίπου το 73 % του συνόλου. Τα πρώιμα στοιχεία κατασχέσεων από περιορισμένο αριθμό χωρών το 2021 δείχνουν ότι η ποσότητα που κατασχέθηκε σε όλη την Ευρώπη ήταν πάλι αυξημένη.

Οι μεγαλύτερες ποσότητες κοκαΐνης που βρέθηκαν στις κατασχέσεις μεταφέρονταν λαθραία στην Ευρώπη κρυμμένες σε φορτηγά πλοία, κυρίως σε εμπορευματοκιβώτια (κοντέινερς) θαλάσσιων μεταφορών. Αυτά συνήθως αναχωρούν από τη Νότια Αμερική, ιδιαίτερα από τη Βραζιλία, την Κολομβία και τον Ισημερινό, και προορίζονται για μεγάλα ευρωπαϊκά λιμάνια, ιδιαίτερα την Αμβέρσα και το Ρότερνταμ. Μια άλλη διαδρομή που χρησιμοποιείται συχνά φαίνεται να περιλαμβάνει διέλευση μέσω της Καραϊβικής, της Βόρειας Αφρικής και της Δυτικής Αφρικής, συμπεριλαμβανομένων των νησιών στα ανοικτά των ακτών της Δυτικής Αφρικής. Τα στοιχεία κατασχέσεων δείχνουν ότι η κοκαΐνη εισέρχεται στην Ευρώπη κυρίως μέσω δυτικών και νότιων χωρών. Πρόσφατα, ωστόσο, έγιναν μεγάλες κατασχέσεις και αλλού στην Ευρώπη, πιθανώς από ομάδες διακίνησης που επεκτείνουν τις δραστηριότητές τους σε λιμάνια όπου τα μέτρα απαγόρευσης της κοκαΐνης θεωρούνται λιγότερο αυστηρά.

Οι περιορισμοί που εγκρίθηκαν για την αντιμετώπιση της πανδημίας COVID-19 το 2020 είχαν κάποιο αντίκτυπο στο εμπόριο κοκαΐνης, όπως φαίνεται από τη μεγάλη μείωση των κατασχέσεων σε επίπεδα λιανικής πώλησης και τη δραματική μείωση της διακίνησης κοκαΐνης από μεταφορείς που χρησιμοποιούν εμπορικές πτήσεις το 2020.  Συνολικά η καλλιέργεια της κόκας, η παραγωγή και η διακίνηση κοκαΐνης στην Ευρώπη συνεχίστηκαν κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου και μπορεί ακόμη και να αυξήθηκαν περαιτέρω.

Η επεξεργασία κοκαΐνης πραγματοποιείται στην Ευρώπη. Μεγάλες κατασχέσεις χημικών ουσιών, ιδιαίτερα οξικού αιθυλεστέρα, και νοθευτών που σχετίζονται με την παραγωγή κοκαΐνης έχουν γίνει στην Ευρώπη με τη βοήθεια πληροφοριών  σχετικά με τη συνεργασία μεταξύ εγκληματικών δικτύων με έδρα την ΕΕ και τη Λατινική Αμερική.

Η υδροχλωρική κοκαΐνη υφίσταται επεξεργασία στην Ευρώπη από υλικά μεταφοράς σε ειδικές εγκαταστάσεις , σε πολύ μεγαλύτερη κλίμακα και με πιο εξελιγμένο τρόπο από πριν. Υπάρχουν επίσης ενδείξεις ότι η υδροχλωρική κοκαΐνη παράγεται στην Ευρώπη μέ χρήση ενδιάμεσων προϊόντων κατά τη χημική εκχύλιση από φύλλα κόκας σε υδροχλωρική κοκαΐνη (πολτός κόκας και βάση κοκαΐνης). Αυτή είναι μια ανησυχητική εξέλιξη καθώς το ενδεχόμενο λαθρεμπορίου μεγάλων ποσοτήτων από αυτά τα ενδιάμεσα προϊόντα συνιστά κενό πληροφοριών και απειλή που πρέπει να κατανοηθεί και να τεκμηριωθεί.

Βασικά ευρήματα και εκτίμηση απειλών

• Η  κατανάλωση κοκαΐνης στην Ευρωπαϊκή αγορά συνεχίζει να αυξάνεται και υπάρχουν ενδείξεις ότι ο ρόλος της Ευρώπης στο διεθνές εμπόριο κοκαΐνης ενδέχεται να αλλάζει.


• Η διαθεσιμότητα κοκαΐνης στην Ευρώπη είναι πιθανώς στο υψηλότερο επίπεδο όλων των εποχών και το ναρκωτικό είναι πιο προσιτό για τους καταναλωτές από ό,τι στο παρελθόν.


• Το Ευρωπαϊκό Κέντρο Παρακολούθησης Ναρκωτικών και Τοξικομανίας (ΕΚΠΝΤ) εκτιμά ότι η λιανική αγορά κοκαΐνης της ΕΕ είχε αξία τουλάχιστον 10,5 δισεκατομμυρίων ευρώ το 2020. Αυτό αντιπροσωπεύει περίπου το ένα τρίτο της παράνομης αγοράς όλων των ναρκωτικών και καθιστά την κοκαΐνη τη δεύτερη μεγαλύτερη αγορά, μετά από αυτή της κάνναβης. Αν και αυτή η εκτίμηση είναι η καλύτερη που μπορεί να επιτευχθεί δεδομένης της υπάρχουσας διαθεσιμότητας στοιχείων, η μέθοδος που χρησιμοποιείται είναι πιθανό να υποτιμά το πραγματικό μέγεθος της αγοράς και αυτό το ποσοστό θα πρέπει να θεωρείται ως ελάχιστη εκτίμηση.


• Τα εγκληματικά δίκτυα υψηλού κινδύνου κυριαρχούν στη διακίνηση και το εμπόριο κοκαΐνης στην ΕΕ και αποφέρουν κέρδη δισεκατομμυρίων ευρώ. Οι δραστηριότητές τους ενεργοποιούνται από στόχους υψηλής αξίας, όπως διαμεσολαβητές χρημάτων και προσωπικών επαφών  που επιτρέπουν στο εμπόριο κοκαΐνης να ελίσσεται μέσα σε ένα εξαιρετικά ρευστό και δικτυωμένο περιβάλλον.


• Ποσότητες ρεκόρ κοκαΐνης κατασχέθηκαν στην Ευρώπη κάθε χρόνο από το 2017, ιδιαίτερα σε λιμάνια. Το 2020, κατασχέθηκε η μεγαλύτερη ποσότητα που έχει αναφερθεί ποτέ, 214,6 τόνοι. Τα προκαταρκτικά στοιχεία δείχνουν ότι το σύνολο του 2021 θα είναι ακόμη υψηλότερο, καθώς έχουν ήδη αναφερθεί κατασχέσεις 240 τόνων.


• Οι μεγαλύτερες ποσότητες κοκαΐνης συνεχίζουν να κατάσχονται στα λιμάνια του Βελγίου, της Ολλανδίας και της Ισπανίας. Ωστόσο, αυξανόμενα ποσότητες κατασχέθηκαν πρόσφατα και σε λιμάνια αλλού στην Ευρώπη, κάτι που υποδηλώνει ότι ομάδες διακίνησης επεκτείνουν τις δραστηριότητές τους σε λιμάνια όπου τα μέτρα των αρχών μπορεί να θεωρηθούν λιγότερο εντατικά.


• Η διαφθορά και ο εκφοβισμός των εργαζομένων στα λιμάνια , τόσο στον ιδιωτικό τομέα όσο και στην κυβέρνηση, είναι βασικός παράγοντας διευκόλυνσης του λαθρεμπορίου κοκαΐνης μέσω των λιμανιών. Επιπλέον, υπάρχουν ενδείξεις ότι η διαφθορά που σχετίζεται με την αγορά κοκαΐνης είναι παρούσα και σε άλλους τομείς της ευρωπαϊκής κοινωνίας.


• Αν και είναι δύσκολο να παρακολουθείται συστηματικά, η σοβαρή βία που σχετίζεται με την αγορά κοκαΐνης φαίνεται να αυξάνεται. Ορισμένες πρόσφατες υποθέσεις υψηλού προφίλ υποδηλώνουν επίσης ότι επηρεάζει τομείς εκτός της σφαίρας διακίνησης ναρκωτικών, συμπεριλαμβανομένων δημοσιογράφων και κυβερνητικών αξιωματούχων.


• Η παραγωγή κόκας και κοκαΐνης αναφέρεται ότι έχει γίνει πιο αποτελεσματική. Συνεχίζει να αυξάνεται στη Νότια Αμερική και φαίνεται να έχει διεθνοποιηθεί περισσότερο και παρουσιάζει επίσης αποδοτική παραγωγή στην Ευρώπη.


• Το χημικό προφίλ των δειγμάτων κοκαΐνης που κατασχέθηκαν στην Ευρώπη υποδηλώνει ότι η Κολομβία εξακολουθεί να είναι η κύρια χώρα προέλευσης, αν και ο αριθμός των δειγμάτων περουβιανής προέλευσης έχει αυξηθεί αισθητά τα τελευταία χρόνια.


• Τα δεδομένα για τις πρόδρομες χημικές ουσίες και τις παράνομες εγκαταστάσεις παραγωγής που έχουν εντοπιστεί δείχνουν ότι μεγάλες ποσότητες (πολλών τόνων) βάσης κοκαΐνης και άγνωστες ποσότητες πάστας κόκας μεταποιούνται πλέον σε υδροχλωρική κοκαΐνη στην Ευρώπη κάθε χρόνο.


• Η εισαγωγή μεγάλων ποσοτήτων βάσης κοκαΐνης στην Ευρώπη για επεξεργασία δημιουργεί έναν πιθανό κίνδυνο να είναι διαθέσιμα περισσότερα καπνιζόμενα προϊόντα κοκαΐνης στις ευρωπαϊκές καταναλωτικές αγορές στο μέλλον.


• Γενικότερα, η υψηλή διαθεσιμότητα κοκαΐνης συμβάλλει επίσης σε αυτόν τον κίνδυνο. Τα δεδομένα από την πλευρά της ζήτησης υποδηλώνουν ότι τα προβλήματα που σχετίζονται με το κάπνισμα ή την ένεση κοκαΐνης μεταξύ των πιο περιθωριοποιημένων ομάδων φαίνεται να αυξάνονται και να υπάρχουν σε περισσότερες χώρες.


• Μια ανησυχητική εξέλιξη είναι ότι υπάρχουν πληροφορίες που υποδηλώνουν ότι ορισμένα εγκληματικά δίκτυα της Λατινικής Αμερικής και της Ευρώπης συνεργάζονται σε δραστηριότητες παραγωγής κοκαΐνης στην Ευρώπη, και ίσως επίσης στη Νότια Αμερική. Αυτό το φαινόμενο έχει παρατηρηθεί και για άλλα φάρμακα, ιδιαίτερα τη μεθαμφεταμίνη.


• Υπάρχουν τώρα περισσότερα στοιχεία ότι μεξικανικά εγκληματικά δίκτυα εμπλέκονται στην προμήθεια κοκαΐνης στην ευρωπαϊκή αγορά.


• Υπάρχουν ενδείξεις ότι η ΕΕ χρησιμοποιείται όλο και περισσότερο ως σημείο διέλευσης για αποστολές κοκαΐνης που προορίζονται για χώρες εκτός ΕΕ, ιδίως στην Ανατολική Ευρώπη, την Ωκεανία και πιθανώς την Ασία.


• Η διακίνηση κοκαΐνης στην Ευρώπη με αεροπορικές εταιρείες ταχυμεταφορών φαίνεται οτι έχει ξαναρχίσει το 2021 μετά την εξαφάνισή της σχεδόν το 2020 λόγω των περιοριστικών μέτρων που σχετίζονται με τον COVID στα αεροπορικά ταξίδια επιβατών.

Πηγή: Ευρωπαϊκό Κέντρο Παρακολούθησης Ναρκωτικών και Τοξικομανίας (EMCDDA) –  Europol