Ο Ι.Νικολάου μιλάει για πρώτη φορά μετά την παραίτησή του - Τα δικαστήριά μας είναι υπό κατάρρευση

Ο πρώην υπουργός Δικαιοσύνης και Δημόσιας Τάξης Ιωνάς Νικολάου, όσα και αν του καταλογίσει -δικαίως ή αδίκως- κάποιος, είναι σίγουρο πως δεν υπήρξε μια αδιάφορη πολιτική παρουσία, είτε ως πρόεδρος της Επιτροπής Νομικών της Βουλής είτε ως υπουργός της κυβέρνησης Αναστασιάδη. Μετά την παραίτησή του, τον Μάιο του 2019, απέφυγε τις δημόσιες τοποθετήσεις και για πρώτη φορά, παρά τις ενστάσεις του, μίλησε στον «Π». Ο Ι. Νικολάου εκφράζει αγωνία για την καθυστέρηση στην ψήφιση των νομοσχεδίων για τη μεταρρύθμιση στη δικαιοσύνη, τονίζοντας πως τα δικαστήρια καταρρέουν. Εμμέσως αφήνει αιχμές για προσπάθεια κάποιων να ακυρώσουν τη μεταρρύθμιση βρίσκοντας προφάσεις ώστε να μην ψηφιστούν τα νομοσχέδια, όπως έκαναν και τη δεκαετία του ’90. Ο Ι. Νικολάου ξεκαθαρίζει πως δεν σκοπεύει να επιστρέψει στα βουλευτικά έδρανα.

Έφυγα ως ώριμος νέος

Κύριε Νικολάου, να ξεκινήσουμε με αυτά τα οποία θα σας ρωτούσε κάθε πολίτης που θα σας συναντούσε στον δρόμο; Έχει κλείσει για εσάς το κεφάλαιο πολιτική ζωή μετά την παραίτησή σας από τη θέση του υπουργού Δικαιοσύνης;

Είναι γεγονός ότι πολλοί μου υποβάλλουν το ίδιο ερώτημα και βέβαια η απάντησή μου είναι σε όλους η ίδια. Έχω υπηρετήσει σε πολιτειακά αξιώματα για 18 χρόνια, ως βουλευτής και ως υπουργός και δεν στερούμαι πολιτικής αναγνώρισης, όμως νιώθω έτοιμος να δηλώσω ότι, υπό τις παρούσες συνθήκες, δεν κρίνω σκόπιμο να επιστρέψω στα κοινοβουλευτικά έδρανα. Έχω ενταχθεί στην πολιτική ζωή πολύ νεαρός και φεύγω ως ένας ώριμος νέος. Νιώθω ότι μετά την τιμή που μου έγινε από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας να υπηρετήσω στο Υπουργικό του Συμβούλιο και τη δουλειά που έγινε στο Υπουργείο Δικαιοσύνης, την οποία διαπιστώνω ότι όλοι αναγνωρίζουν και σέβονται, ειδικότερα αυτοί που γνωρίζουν το μέγεθος και την ποιότητά της, όπως είναι οι λειτουργοί του υπουργείου, οι προτεραιότητές μου πια καθορίζονται με διαφορετικά κριτήρια από εκείνα του κομματικού στελέχους. Πάντοτε ένιωθα την πολιτική ως τομέα προσφοράς, γι’ αυτό νιώθω έτοιμος να αφήσω τόπο στα νιάτα. Αυτή η πορεία ήταν προδιαγραμμένη από την πρώτη στιγμή. Παραμένω ενεργός πολίτης και πολιτικοποιημένο πρόσωπο, θα παρακολουθώ την πορεία του ΔΗΣΥ και της ηγεσίας του και θα νοιάζομαι γι’ αυτόν. Περισσότερο θα συνεχίσω να αγωνιώ και να συμμετέχω, στηρίζοντας τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας και την κυβέρνησή του σε κάθε προσπάθεια που στοχεύει στην επανένωση της πατρίδας μας και στη διασφάλιση του κοινού μας οράματος να ζήσουμε σε μια πατρίδα ευημερούσα, όπου θα μας ενώνουν όλα αυτά που μας χώρισαν τόσα χρόνια.

Η Βουλή και τα νομοσχέδια

Φεύγοντας από το υπουργείο αφήσατε πίσω μια σειρά από νομοσχέδια που αφορούσαν τη λειτουργία της δικαιοσύνης. Σας έχουν διαδεχθεί δύο υπουργοί και ακόμα δεν έχουν ψηφιστεί. Πού αποδίδετε την καθυστέρηση;

Οι αλλαγές στη λειτουργία της δικαιοσύνης άρχισαν από τα πρώτα χρόνια της διακυβέρνησης Ν. Αναστασιάδη, με σημαντικότερη καινοτομία την ίδρυση του Διοικητικού Δικαστηρίου, και συνεχίστηκαν μέχρι την τελευταία στιγμή με τη συνεχή συνεργασία του Δώρου Ιωαννίδη, ως φίλου, και σε συνεννόηση με το Ανώτατο Δικαστήριο, τον γεν. εισαγγελέα και τον Δικηγορικό Σύλλογο, φορείς που πρώτη φορά συνεργάστηκαν μεταξύ τους.

Ωστόσο, αυτή η συνεργασία δεν οδήγησε στο επιδιωκόμενο αποτέλεσμα. Δηλαδή στην ψήφιση των νομοσχεδίων.

Σημαντικά νομοσχέδια, τα οποία κατατέθηκαν πριν από την αποχώρησή μου, παραμένουν σε εκκρεμότητα όχι γιατί ευθύνονται οι δύο υπουργοί που με διαδέχθηκαν αλλά για λόγους που κυρίως οφείλονται στον προγραμματισμό, τις διεργασίες και τις συζητήσεις ενώπιον της αρμόδιας κοινοβουλευτικής επιτροπής. Μετά από έναν χρόνο συζήτηση και παρά το γεγονός ότι δεν υπήρξαν ουσιαστικές αλλαγές επί των αρχικών νομοσχεδίων, προωθήθηκε μόνο το νομοσχέδιο για την εκπαίδευση των δικαστών, ενώ τα τρία βασικά νομοσχέδια για τη μεταρρύθμιση παραπέμφθηκαν στο υπουργείο για διαβούλευση, ενώ γνωρίζουν ότι τα δικαστήρια βρίσκονται στα πρόθυρα κατάρρευσης. Η κυβέρνηση αντιμετωπίζει τη μεταρρύθμιση των δικαστηρίων με αποφασιστικότητα, η οποία είχε επιδειχθεί επί υπουργίας μου με την προετοιμασία, τη σύνταξη και την κατάθεση των αναγκαίων νομοσχεδίων και έχουν επιδείξει οι δύο υπουργοί που με διαδέχτηκαν με τις συστηματικές και επίμονες προσπάθειές τους για να ψηφιστούν ώστε να υλοποιηθεί η μεταρρύθμιση.

Όπως αναφέραμε και πριν, τα τρία βασικά νομοσχέδια της μεταρρύθμισης έχουν επιστραφεί στο Υπουργείο Δικαιοσύνης. Γιατί τα κόμματα να θεωρούν ότι χρειάζεται περαιτέρω διαβούλευση. Δεν έγινε επαρκής διαβούλευση;

Το γεγονός ότι ζητήθηκαν από την κοινοβουλευτική Επιτροπή Νομικών η περαιτέρω μελέτη τους και η σύσταση επιτροπής με τη συμμετοχή των άμεσα ενδιαφερόμενων φορέων, δεν πρέπει να κρίνεται ως επιστροφή των νομοσχεδίων στο Υπουργείο Δικαιοσύνης, γιατί οι κοινοβουλευτικές επιτροπές στερούνται τέτοιας αρμοδιότητας. Η περαιτέρω επεξεργασία των νομοσχεδίων, ακόμη και στο πλαίσιο αυτό, είναι θεμιτή αρκεί να μην γίνεται με σκοπό την καθυστέρηση της μεταρρύθμισης και την παραπομπή τους στις «κοινοβουλευτικές καλένδες». Η δικαιολογία ότι δεν έγινε διαβούλευση όχι μόνο δεν ευσταθεί, αλλά συνιστά πρόσχημα με σκοπό την αποφυγή προώθησής τους στην ολομέλεια, όπως προνοεί ο Διαδικαστικός Κανονισμός της Βουλής, και προμηνύει απόσειση των ευθυνών με τον ισχυρισμό ότι η κυβέρνηση δεν προώθησε τη μεταρρύθμιση.

Πρόφαση η περαιτέρω διαβούλευση

Θεωρείτε πως υπάρχουν παράγοντες -όχι απαραιτήτως βουλευτές και κόμματα- που δεν επιθυμούν τη μεταρρύθμιση και «εφευρίσκουν» τρόπους για καθυστέρηση ή ματαίωσή της;

Η μεταρρύθμιση συνδέεται με τη διασφάλιση της ύπαρξης επαρκούς δικαστικού συστήματος, γι’ αυτό ο κάθε ένας -και δεν αναφέρομαι μόνο στους βουλευτές- να αναλάβει τις ευθύνες που του αναλογούν τόσο έναντι των θεσμών που υπηρετεί όσο και έναντι των συναδέλφων του και του Κυπριακού λαού. Έχουν υποχρέωση να αποφασίσουν επί ζητημάτων που συζητούνται εδώ και δεκαετίες και τα οποία είχα την ευκαιρία να τα συζητήσω με όλους, σε πολυάριθμες συναντήσεις από το 2014, με κόμματα, βουλευτές, Ανώτατο Δικαστήριο και δικηγόρους. Η επανασύσταση του Ανώτατου Συνταγματικού και του Ανωτάτου Δικαστηρίου, η διεύρυνση του Ανώτατου Δικαστικού Συμβουλίου, η δημιουργία ξεχωριστού Εφετείου και ο τρίτος βαθμός δικαιοδοσίας είναι από τα ζητήματα που συζητούνται εδώ και 40-50 χρόνια και επαναλαμβάνονται οι ίδιοι προβληματισμοί, παρακινούμενοι από αυτούς που δεν θέλουν τη μεταρρύθμιση. Και τώρα οι ίδιοι άνθρωποι, όπως και τη δεκαετία του ’90, επιχειρούν να υποδαυλίσουν το momentum που δημιουργήθηκε με την προετοιμασία και κατάθεση των νομοσχεδίων.

Η διαβούλευση ήταν εξαντλητική

Θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί ότι εσείς όταν ολοκληρώσατε τα νομοσχέδια δεν είχατε κάνει επαρκή και εξαντλητική διαβούλευση;

Ο ισχυρισμός ότι δεν έγινε διαβούλευση μετά τη σύνταξη των νομοσχεδίων είναι μόνο προσχηματικός. Τα νομοσχέδια ήταν αποτέλεσμα μακράς διαβούλευσης που προηγήθηκε της σύνταξής τους, οι δομές στις οποίες βασίζονται συζητήθηκαν σε κάθε μορφή και διάστασή τους με όλους τους φορείς. Η τελευταία διαβούλευση έγινε μόλις δύο μήνες πριν από την κατάθεσή τους και τα νομοσχέδια είχαν σχεδόν ολοκληρωθεί, αφού στις 25/2/2019 είχαν σταλεί στον γενικό εισαγγελέα για νομοτεχνικό έλεγχο. Της διαβούλευσης με τα κόμματα προηγήθηκε η δημόσια παρουσίαση των δομών των νομοσχεδίων. Η διαβούλευση διήρκεσε χρόνια, με την τελευταία φάση να διενεργείται τουλάχιστον για 18 μήνες πριν από την κατάθεσή τους στη Βουλή. Στο πλαίσιο της διαβούλευσης έγιναν πολλές συναντήσεις με τον Παγκύπριο Δικηγορικό Σύλλογο και τους επαρχιακούς συλλόγους, αλλά και παρουσιάσεις σε συγκεντρώσεις δικηγόρων σε όλες τις επαρχίες, στάλθηκαν emails και επιστολές στις θυρίδες όλων των δικηγόρων, επεξηγήθηκαν λεπτομερώς και συζητήθηκαν οι δομές της μεταρρύθμισης. Με τη σύνταξη των πρώτων προσχεδίων ακολούθησε νέος κύκλος διαβουλεύσεων / συζητήσεων και επιπρόσθετα ζητήθηκαν οι απόψεις ακαδημαϊκών και δικηγόρων, λήφθηκαν υπόψη μελέτες από εξωτερικούς και άλλους εμπειρογνώμονες αναφορικά με τα δικαστικά συστήματα άλλων χωρών. Δόθηκε σημασία στα θέματα συνταγματικότητας, στο δίκαιο της ανάγκης και στις αλλαγές του 1964 και η επαναφορά των δικαστικών δομών του Συντάγματος αποκαθιστούσε πλήρως τη συνταγματική τάξη και δεν θα προκαλούσε συνταγματικά ερωτήματα. Δεν δικαιούμαστε να μείνουμε χωρίς μεταρρύθμιση όταν η Κύπρος βρίσκεται στην τελευταία θέση στα θέματα δικαιοσύνης στην Ευρώπη και το δικαστικό σύστημα καταρρέει.

Πόσο αναγκαία είναι σήμερα η μεταρρύθμιση των δικαστηρίων και αν αυτή μπορεί να περιμένει, ώστε να σκεφτούν το περιεχόμενό της και όσοι δεν το έχουν μελετήσει επαρκώς;

Η μεταρρύθμιση των δικαστηρίων συζητείται εδώ και αρκετά χρόνια χωρίς ουσιαστικό αποτέλεσμα. Στα μέσα της δεκαετίας του ’90, με πρωτοβουλία της τότε κυβέρνησης, συζητήθηκαν η επανασύσταση του Ανώτατου Συνταγματικού Δικαστηρίου και η επαναφορά των διατάξεων του Συντάγματος, και 25 χρόνια μετά η συζήτηση επαναλαμβάνεται, με τα ίδια πρόσωπα να προβάλλουν ενστάσεις, υπό τον μανδύα του προβληματισμού για τις τόσο σημαντικές μεταρρυθμίσεις και πρόσχημα το καλύτερο. Πότε τελικά πρέπει να επιχειρηθεί μια μεταρρύθμιση όταν για 50 χρόνια κυβερνήσεις, πολιτικά κόμματα, δικαστές και δικηγόροι προβληματίζονται για την κατάσταση των δικαστηρίων και τις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις; Γιατί τόση φοβία για αλλαγή ενός συστήματος που μέρα με τη μέρα καταρρέει και τα πράγματα χρόνο με τον χρόνο γίνονται πιο δύσκολα; Μήπως οι καθυστερήσεις βολεύουν και η ολιγωρία μετατρέπεται σε αδιαφορία για τις καταστροφικές της συνέπειες; Δεν μπορώ να δεχτώ και ούτε θα συμφωνήσω -στο ελάχιστο- με μια τέτοια προσέγγιση. Δυστυχώς, 25 χρόνια μετά την πρώτη αποτυχημένη προσπάθεια, κάποιοι επιχειρούν να οδηγήσουν σε κατάρρευση και αυτήν την προσπάθεια χωρίς να αντιπροτείνουν κάτι άλλο, κάτι νέο και ολοκληρωμένο. Χρειάζεται να ληφθούν αποφάσεις αμέσως/σήμερα, γιατί τα πράγματα καθοδηγούνται από τη φράση «ο εχθρός του καλού είναι το καλύτερο».

Δεν πάει άλλο

Επαναλάβατε πολλές φορές την εκτίμηση ότι το δικαστικό σύστημα καταρρέει. Μήπως είναι υπερβολή;

Είμαστε σε κομβικό σημείο, τούτο προκύπτει από την έκθεση της Κομισιόν και από τα στοιχεία του Justice Scoreboard 2020 αφού επιβεβαιώνεται περίτρανα η κατάρρευση του δικαστικού μας συστήματος. Ειδικότερα, στην έκθεση της Κομισιόν, ενώ καταγράφονται οι διαρθρωτικές αλλαγές και οι μεταρρυθμίσεις που προωθούνται με τα νομοσχέδια που κατατέθηκαν τον Μάιο του 2019 και ότι αυτές έχουν σκοπό να ξεπεράσουν σημαντικές προκλήσεις όσον αφορά την αναποτελεσματικότητα και την ποιότητα του δικαστικού μας συστήματος, καταλήγει με τη θλιβερή διαπίστωση ότι πολλές από τις μεταρρυθμίσεις βρίσκονται ακόμη υπό συζήτηση ή αντιμετωπίζουν καθυστέρηση, επικρίνοντας με ευγένεια την αναποφασιστικότητα και την αναβλητικότητα των δικών μας θεσμών.

Διαχωρισμός δικαστηρίων

Με δεδομένο τον μικρό αριθμό συνταγματικών θεμάτων που καλείται μέχρι τώρα να εξετάσει το Ανώτατο Δικαστήριο, θεωρείτε πως είναι ορθή η επαναλειτουργία Συνταγματικού Δικαστηρίου, καθώς το οικονομικό κόστος θα είναι ιδιαιτέρως μεγάλο;

Το γεγονός ότι με τη σύσταση του σημερινού Ανωτάτου Δικαστηρίου και για λόγους αποσυμφόρησής του αποφασίστηκε τα συνταγματικά ζητήματα να αποφασίζονται από όλα τα δικαστήρια δεν δικαιολογεί τη διατήρηση της πρακτικής αυτής.

Η επανασύσταση του Ανώτατου Συνταγματικού Δικαστηρίου προσφέρεται ως ευκαιρία για ενιαία εφαρμογή και ερμηνεία του Συντάγματος, για ανάπτυξη του δικαίου και περαιτέρω διεύρυνση των δικαιωμάτων και ελέγχου της εξουσίας, σε αντίθεση με τη συντηρητική πρακτική που ακολουθούσαν τα διαφορετικά δικαστήρια και τις διαφορετικές αντιλήψεις και προσεγγίσεις στην ερμηνεία του Συντάγματος. Πέρα από τα θέματα συνταγματικότητας, η σύσταση του Ανώτατου Συνταγματικού Δικαστηρίου ως ισόβαθμο με το Ανώτατο Δικαστήριο προσφέρεται ως μηχανισμός ελέγχου του ενός δικαστηρίου από το άλλο και αποφέρει ισορροπία στην ανώτατη δομή των δικαστηρίων μας, αφού θα επιτρέπεται ο έλεγχος των διοικητικών δικαστικών πράξεων (προαγωγές, διορισμοί, πειθαρχικές διαδικασιών) και των αποφάσεών τους επί ζητημάτων συμπεριφοράς και δεοντολογίας, έλεγχος ο οποίος κατέστη ανέφικτος μετά το 1964, με τη σύσταση του σημερινού Ανωτάτου Δικαστηρίου και την κατάργηση του Συνταγματικού Δικαστηρίου. Οι προκλήσεις αυτές επισημαίνονται και στην έκθεση της Κομισιόν, ημερομηνίας 30.09.2020, στην οποία τονίζεται ότι οι διαρθρωτικές αλλαγές και οι μεταρρυθμίσεις που προωθούνται προσφέρονται για να ξεπεραστούν ζητήματα αναφορικά με την αποτελεσματικότητα και την ποιότητα του δικαστικού μας συστήματος και γίνεται ρητή αναφορά στη σύσταση του Ανώτατου Συνταγματικού Δικαστηρίου και στον εκ των υστέρων έλεγχο της συνταγματικότητας των νόμων.

Η δημιουργία νέων δικαστηρίων, Εφετείο, Ναυτοδικείο, Εμπορικό Δικαστήριο κ.λπ. υπάρχει περίπτωση να έχει επιπτώσεις στην ποιότητα απονομής δικαιοσύνης; Αναφέρομαι στην πρόσληψη νέων δικαστών που ίσως δεν θα έχουν αποκτήσει την απαιτούμενη εμπειρία.

Απαραίτητο στοιχείο της μεταρρύθμισης ήταν ο καθορισμός διάφανων διαδικασιών, με αντικειμενικά και διαφανή κριτήρια πρόσληψης, προαγωγής και αξιολόγησης των δικαστών, που να επιτρέπουν να ασκείται έλεγχος των αποφάσεών τους με δικαστικά κριτήρια, στοιχεία απαραίτητα για να προσελκύσουν το ενδιαφέρον έμπειρων και ικανών δικηγόρων στη δικαστική έδρα. Σημαντική για αυτόν τον σκοπό είναι και η διεύρυνση του Ανώτατου Δικαστικού Συμβουλίου με τη συμμετοχή δύο δικηγόρων και του γενικού εισαγγελέα, όπως συνέβαινε πριν από το 1985, όταν μάλιστα στην Αγγλία σε αντίστοιχες διαδικασίες μετέχει και ένας απλός πολίτης.

Μήπως μια τέτοια διεύρυνση συγκρούεται με επιταγές του Συντάγματος;

Οι ισχυρισμοί ότι η διεύρυνση αντίκειται στο Σύνταγμα πρέπει να κριθούν με τα ίδια κριτήρια που το δίκαιο της ανάγκης έκρινε το 1964 τη συμμετοχή τους. Συνεπώς, η υιοθέτηση των κριτηρίων και εισηγήσεων που αναφέρονται στην έκθεση των εμπειρογνωμόνων, η οποία παραδόθηκε στο Ανώτατο Δικαστήριο και το υπουργείο τον Μάρτιο του 2019, αποτελεί κλειδί στην προσέλκυση έμπειρων και ικανών δικηγόρων. Οι προκλήσεις αυτές επαναλαμβάνονται από την Κομισιόν στην έκθεσή της, που συνδέονται η ποιότητα της απονομής της δικαιοσύνης με τις προκλήσεις από τη μελέτη των εμπειρογνωμόνων για επιτυχή παρουσία άξιων, ικανών και έμπειρων δικαστών. Οι διαδικασίες δεν είναι αρκετό πλέον να λέγεται ότι τηρούνται, πρέπει να διασφαλίζουν την αντικειμενικότητα, τη διαφάνεια και την αμεροληψία στις επιλογές. Η δημιουργία των υπό αναφορά νέων εξειδικευμένων δικαστηρίων, όπως επιβεβαιώνεται από τη σύσταση του Διοικητικού Δικαστηρίου, θα βοηθήσει στη βελτίωση της ποιότητας και της ταχύτητας στην απονομή της δικαιοσύνης, στοιχεία τα οποία συμβάλουν στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της Κύπρου ως κέντρου παροχής ποιοτικών υπηρεσιών.

Όχι μόνο εν ενεργεία δικαστές

Δηλαδή, η πλήρωση θέσεων ανώτερων δικαστών δεν πρέπει να αφορά απαραίτητα διαδικασίες προαγωγής;

Η πρόκληση αυτή δεν μπορεί να απευθύνεται μόνο στους εν ενεργεία δικαστές, με κίνδυνο να οδηγηθούμε σε «αποψίλωση» των επαρχιακών δικαστηρίων, γι’ αυτό είναι ανάγκη να δοθεί με σαφήνεια το μήνυμα ότι η πρακτική του παρελθόντος έχει αλλάξει και στις θέσεις ανώτερων δικαστών επιλέγονται μόνο εν ενεργεία δικαστές και το νέο Δικαστικό Συμβούλιο είναι έτοιμο να διορίσει και δικηγόρους που πληρούν τα κριτήρια διορισμού. Η διαβεβαίωση πρέπει να δοθεί από τα ίδια τα θεσμικά όργανα, διαφορετικά να μελετηθεί το ενδεχόμενο ρύθμισης της πρώτης φοράς διορισμού ώστε να αποφευχθεί η «αποψίλωση» των δικαστηρίων.