Ο πλούτος των φτωχών ανθρώπων

ΚΕΙΜΕΝΟ - ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ: Κώστας Κωνσταντίνου

Παραγκούπολη; Δύσκολα θα το αποκαλούσε κανείς έστω και έτσι αυτό που διαβαίνουμε τώρα. Ούτε παραπήγματα δεν είναι.



Συναρμολογήθηκαν με ό,τι σκουπίδια μπόρεσαν να βρουν αυτοί οι άνθρωποι. Είναι ένας λαβύρινθος δίπλα σε μια φτωχική συνοικία –εκείνη είναι τουλάχιστον τέτοια– στην όχθη ενός ποταμού, στην πόλη Μαλαμπόν, στην άκρη της Μανίλας. Κοντά στη θάλασσα. Και να είχαν οι άνθρωποι τα μέσα να φτιάξουν –εκεί– κάτι καλύτερο, οι τυφώνες, οι πλημμύρες και οι σεισμοί θα τα κατέστρεφαν ούτως ή άλλως. Δεν τα έχουν όμως.



Αυτοί οι άνθρωποι δεν έχουν πού αλλού να πάνε. Άλλωστε οι πλείστοι δεν γεννήθηκαν εδώ, αν και εδώ θα πεθάνουν. Απλώς ελπίζουν ότι ο θάνατος θα αργήσει. Οι περισσότεροι είναι μέτοικοι από επαρχιακές περιοχές των Φιλιππινών οι οποίες επλήγησαν από αυτά τα –αμέτρητα πια– καταστροφικά φυσικά φαινόμενα που βιώνει η χώρα. Εδώ δεν υπάρχει πόλεμος όπως στον νότο. Υπάρχει όμως φτώχεια. Και σε αυτήν της την ακρότητα δεν είναι πάντα εύκολο να πεις εάν είναι καλύτερη από τον πόλεμο.



Γειτονιά χωρίς όνομα

Είναι πρωί αλλά, παρόλο που η ξηρή εποχή άρχισε και ο Νοέμβριος είναι από τους πιο ήπιους μήνες, η τροπική ζέστη δείχνει τα δόντια της ακόμα. Η υγρασία περισσότερο. Οι δρόμοι, διάδρομοι για την ακρίβεια, σ’ αυτή τη γειτονιά που δεν έχει καν όνομα, αλλά είναι απλώς η φτωχογειτονιά της συνοικίας Παγκούλο, σπανίως μπορούν να χωρέσουν δύο ανθρώπους να περπατούν πλάι-πλάι. Δεν θα ήταν άλλωστε έξυπνο, ειδικά εκεί, αφού τα απόβλητα λόγω της απουσίας αποχετεύσεων ρέουν παντού στα χαντάκια. Τα κοτόπουλα, οι σκύλοι και τα γατιά ακροβατούν κι αυτά για να τα αποφύγουν.



Δεν είναι συνηθισμένοι οι άνθρωποι εδώ σε επισκέψεις. Γρήγορα όμως ξεπερνούν την έκπληξη του πράγματος και βγαίνουν έξω για να σε καλωσορίσουν, όπως παντού σε αυτή τη χώρα. Διακριτικά, χαμογελαστοί. Στην πρώτη στάση ρωτώ τη συνοδό μας για τους σεισμούς. Εδώ άλλωστε τα κτήρια δεν είναι καν κτήρια. «Δεν είναι μόνο αυτό το πρόβλημα», μου αποκρίνεται και μου εξηγεί πως συν τοις άλλοις το έδαφος εδώ είναι ασταθές. Κάτι που σημαίνει πως ο κίνδυνος είναι πολύ μεγαλύτερος.



Ιάπωνες εμπειρογνώμονες οι οποίοι εξέτασαν την περιοχή αποφάνθηκαν, μου λέει, πως σε περίπτωση μεγάλου σεισμού τουλάχιστον το 40% των ανθρώπων που ζουν ειδικά σε αυτές τις συνοικίες θα πεθάνουν.

Αν πεθάνεις, να το πάρω;

«Πόσοι το ξέρουν;», ρωτώ. «Όλοι!», μου απαντά. Μάλιστα, κάνουν και έναν σωρό αστεία μεταξύ τους: εάν κάποιος αγοράσει κάτι τον ρωτούν εάν μπορούν να το πάρουν σε περίπτωση που είναι στο 40% και πεθάνει και εκείνοι ζήσουν. Και πειράζουν ο ένας τον άλλον για το ποιος θα είναι στο 40%. «Το μαύρο χιούμορ είναι χαρακτηριστικό μας εμάς των Φιλιππινέζων. Συνηθίσαμε…»



Μια φορά κάθε μήνα

Σήμερα είναι μια ειδική μέρα. Όχι σπάνια. Ειδική όμως. Μια φορά τον μήνα οι κάτοικοι, όχι μόνο της παραγκούπολης αλλά και των γύρω περιοχών, έχουν άσκηση. To Move Up, ένα πρόγραμμα το οποίο χρηματοδοτεί η Ευρωπαϊκή Επιτροπή μέσω της Γενικής Διεύθυνσης Ανθρωπιστικής Βοήθειας και Πολιτικής Προστασίας (ECHO), εκπαιδεύει όχι μόνο τους κατοίκους αλλά και τις τοπικές αρχές στο τι θα κάνουν σε περίπτωση σεισμού, έτσι που να ανατραπεί όσο πιο πολύ γίνεται η μακάβρια πρόβλεψη εκείνης της μελέτης των Ιαπώνων.

Και είναι εκπληκτικό το πώς οι πλείστοι κάτοικοι οργανώνονται για να μάθουν όσο καλύτερα μπορούν πώς να αυξήσουν τις πιθανότητες επιβίωσής τους. Οι σειρήνες ηχούν και ο κόσμος, όπως λέει το πρόγραμμα, καλύπτοντας με τα χέρια το κεφάλι του –αν δεν έχει κράνος– βγαίνει προσεκτικά και γρήγορα, αλλά με τάξη, και πηγαίνει στο σχολείο. Το σημείο συγκέντρωσης και ασφαλέστερο κτήριο της περιοχής.



Για μια ελπίδα περισσότερη

Όταν φτάσεις εδώ νιώθεις ότι δεν μπορεί να κάνει κανείς πολλά για αυτούς τους ανθρώπους. Κι όμως, αυτό και μόνο είναι τεράστια υπόθεση. Είναι κάτι που σου λένε και οι ίδιοι συνεχώς. Οι κρατικοί πόροι –ίσως και το ενδιαφέρον συχνά– δεν αρκούν για να τους βοηθήσουν. Έτσι, αν μη τι άλλο, έχουν περισσότερες πιθανότητες. Αν συμβεί και μέρα αντί νύχτα, αν, αν, αν…



Αυτό που γίνεται εδώ και αλλού στις Φιλιππίνες –και το οποίο είχε μέχρι πρότινος και κάτι πιο… κοντινό στην Κύπρο αφού όλα αυτά τα προγράμματα χρηματοδοτούνται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή μέσω της Γενικής Διεύθυνσης Ανθρωπιστικής Βοήθειας και Πολιτικής Προστασίας (ECHO), επικεφαλής της οποίας ήταν ώς τις 30/11 ο δικός μας επίτροπος, ο Χρήστος Στυλιανίδης– αυτό, λοιπόν, έχει να κάνει τόσο με την άμεση βοήθεια όταν χτυπήσει η επόμενη φυσική καταστροφή όσο και με την εκπαίδευση.

Ο οικονομικός αλφαβητισμός

Όχι μόνο για την αντιμετώπισή της αλλά και για πράγματα που σημαίνουν ακόμη περισσότερα για αυτούς τους ανθρώπους. Ο οικονομικός αλφαβητισμός είναι, λ.χ., αυτό που ζητούν περισσότερο, αφού εδώ το κάθε σπίτι φτιάχνει ό,τι μπορεί και το πουλάει παρακάτω. Η ΕΕ τους διδάσκει πώς να το διαχειρίζονται αυτό και δημιουργεί ομάδες οι οποίες με τη σειρά τους φτιάχνουν ένα είδος συνεργατισμού από όπου δανείζονται όλοι για το δικό τους κομμάτι, με ένα 3% συνήθως, αντί να καταφεύγουν στους τοκογλύφους και στο 25% που ζητούν.



Και τα… spring rolls!

Σε αυτήν αλλά και σε άλλες συνοικίες δημιουργούν με το μικρό κεφάλαιο που παρέχεται και μαζεύεται από κοινού βιοτεχνίες, σαν κολεκτίβες, φτιάχνοντας πράγματα τα οποία μεταπωλούν σε κοντινές αγορές. Από μανιτάρια που καλλιεργούν και μαγειρεύουν –τα ωραιότερα spring rolls με μανιτάρι ever τα έφαγα εδώ!– μέχρι οικολογικά σαμπουάν και διάφορα άλλα. Κάποια αρχίζουν να πηγαίνουν και αλλού.



Για αυτούς τους ανθρώπους, στις φτωχικές συνοικίες της Βαλενζουέλα, του Μαλαμπόν και τις άλλες 16 πόλεις της μητροπολιτικής Μανίλας των 24 εκατομμυρίων ανθρώπων, και το ελάχιστο σημαίνει πολλά. Σημαίνει πως από την παραγκούπολη μπορεί σιγά-σιγά να μπορέσουν να ζήσουν λίγο πιο έξω, φτωχική είναι μεν η συνοικία, αλλά μπορεί, ναι, να την πεις έτσι. Την άλλη δεν μπορείς.

Θυμάστε τις ταινίες του Βιετνάμ;

Δεν θέλω να επαναλαμβάνομαι αλλά, πέρα από την ομορφιά αυτού του τόπου –τη φυσική, όπως την είδαμε όλοι σε ταινίες όπως το «Αποκάλυψη Τώρα» ή το «Platoon» που εδώ γυρίστηκαν– οι άνθρωποί του είναι οι πιο φιλικοί που συνάντησα όχι μόνο στη Νοτιοανατολική Ασία, η οποία φημίζεται για τη φιλοξενία της, αλλά και οπουδήποτε αλλού.


Παντού θέλουν να μάθουν από πού έρχεσαι, πώς είναι εκεί που ζεις εσύ και δεν υπάρχει μεγαλύτερο δώρο που να μπορείς να τους κάνεις από το να τους πεις πόσο όμορφη είναι η χώρα τους και πόσο σου αρέσει η ευγένειά τους. Βλέπεις μια μεγάλη περηφάνια να λάμπει πίσω από τα ήδη αστραφτερά τους χαμόγελα, που δεν αλλάζουν ακόμα κι αν μιλάμε για το πιο τραγικό σημείο, της πιο φτωχής παραγκούπολης.

Τα παιδιά στο σχολείο

Απλώνουν το χέρι με χαρά όταν το τείνεις εσύ. Και ποτέ για να ζητήσουν κάτι. Και σε αποζημιώνουν, όπως τα παιδιά του σχολείου εκεί στο Μαλαμπόν. Σε αποζημιώνουν με αυτοσχέδιες φιλιππινέζικες ραπ βερσιόν χριστουγεννιάτικων carols –ναι, όπως σας το λέω– όταν σκεφτείς να πας στο περίπτερο της γειτονιάς και να πάρεις ένα σακούλι με σοκολάτες και ό,τι άλλο βρεις για να τους δώσεις.



Τρελαίνονται! Και δεν παίρνουν δεύτερη. Περιμένουν, κι αν μείνουν όταν πάρουν όλοι σε ρωτούν αν μπορούν να έχουν άλλη μία. Και την έξτρα τη μοιράζονται.

Αυτό το φύλαξα για το τέλος, για να εξηγήσω –αν και θα συμφωνείτε πως δεν χρειάζεται–, τον τίτλο αυτού του αφιερώματος.
Γιατί είναι αμύθητος τελικά ο πλούτος που κρύβει μέσα της η απλότητα της φτώχειας, όταν έχουμε τα μάτια μας ανοιχτά για να τον δούμε.



(Το πρώτο μέρος του οδοιπορικού στο link, εδώ)