Έρευνα για τις γυναίκες που ζουν με τον ιό HIV/AIDS στην Κύπρο: «Σκέφτηκα και την αυτοκτονία»

«Φοβάμαι να πάω για εξετάσεις εκτός της Γρηγορείου Κλινικής για γυναικολογική παρακολούθηση διότι θα το μάθουν όλοι. Επίσης δεν θέλω να γεννήσω στην επαρχία που διαμένω για να μην το μάθει κανείς». «Πολλές φορές νιώθω άρρωστη και δεν θέλω να πάω στον γιατρό γιατί με βλέπουν λες και είμαι πόρνη». «Οι γονείς μου με απέρριψαν. Πρέπει να καταλάβουν οι γυναίκες ότι ο HIV τις αφορά και δεν είναι μόνο για τους ομοφυλόφιλους άντρες». «Πολλές φορές νιώθω ανασφάλεια, φόβο, έχω αρνητικές σκέψεις. Πολλές φορές σκέφτηκα την αυτοκτονία. Με βοηθά πολύ να πηγαίνω στην εκκλησία». «Πρέπει οι γυναίκες να απολαύουν περισσότερης στήριξης από τους άνδρες και από το κράτος… Στην Κύπρο δίνουν σημασία στους gay οροθετικούς».

Το επίδομα ύψους 300 ευρώ μηνιαίως, ως κίνητρο για όσους οροθετικούς συμμορφώνονται με τη θεραπευτική τους αγωγή χωρίς οποιαδήποτε εισοδηματικά κριτήρια, που πέτυχε η μεγάλη έρευνα του «Π» το Πάσχα του 2018, παραμένει δυστυχώς μόνο το ελάχιστο δείγμα μεταμέλειας για την αδυναμία της πολιτείας να παρέχει στα άτομα που ζουν με τον ιό HIV ισονομία, ισοπολιτεία και προστασία από τον στιγματισμό, τις δυσμενείς διακρίσεις και τις αδικίες που δυστυχώς συνεχίζουν να υφίστανται.

Ο «Π» εξασφάλισε και παρουσιάζει σήμερα, ανήμερα της Παγκόσμιας Ημέρας κατά του AIDS, τα αποτελέσματα ακαδημαϊκής έρευνας που θα παρουσιαστεί επίσημα αύριο στο Πανεπιστήμιο Λευκωσίας αναφορικά με τις κοινωνικές και ψυχολογικές ανάγκες γυναικών με HIV/AIDS στην Κύπρο, η οποία καταλήγει στην αδήριτη ανάγκη η πολιτεία να προσφέρει ολοκληρωμένα προγράμματα πρόληψης για τον ιό HIV, που θα περιλαμβάνουν ενημέρωση, πρόσβαση σε προφυλακτικά και καλύτερες ευκαιρίες διάγνωσης και θεραπείας, ειδικά για γυναίκες. Υπενθυμίζεται πως αντίστοιχη έρευνα για τις ανάγκες ατόμων άνω των 50 ετών με HIV/AIDS στη χώρα μας εκπονήθηκε το 2017. Η νέα έρευνα κρίνεται ιδιαιτέρως σημαντική και θα πρέπει να προβληματίσει το Υπουργείο Υγείας καθώς, όπως περαιτέρω προκύπτει, ενώ η σύνδεση μεταξύ HIV, φύλου και βίας αναγνωρίζεται διεθνώς, στην Κύπρο παραμένει υποτιμημένη. Δέον να τονιστεί πως στην Κύπρο, σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία που παρουσιάστηκαν την περασμένη Παρασκευή, μεταξύ 1986-2018 έχουν διαγνωστεί 1.126 οροθετικοί, εκ των οποίων οι 314 (27,8%) είναι γυναίκες, 65 κυπριακής υπηκοότητας. Στόχοι της έρευνας είναι η εξέταση των συνθηκών γυναικών με HIV/AIDS, η συμβολή στην κοινωνική τους επανένταξη και η δημιουργία πολιτικής για την ενημέρωση και πρόληψη του HIV/AIDS.





Λανθασμένες αντιλήψεις

«Η κατηγορία των οροθετικών γυναικών εξακολουθεί ακόμη και σήμερα να εμπερικλείει συγκεχυμένες έννοιες γεμάτες με λανθασμένη πληροφόρηση και στερεότυπες αντιλήψεις. Τα τελευταία χρόνια όμως διάφορες επιστημονικές έρευνες έχουν αρχίσει να αποδίδουν καρπούς, ώστε οι μύθοι να αρχίσουν να παραχωρούν τη θέση τους στα επιστημονικά δεδομένα» εξηγεί στον «Π» ο επιστημονικός υπεύθυνος της έρευνας καθηγητής Κωνσταντίνος Ν. Φελλάς. «Η κοινή εμπειρία των γυναικών αυτών ότι αποτελούν αντικείμενα προκατάληψης και δυσμενούς μεταχείρισης συνήθως εντείνει τα συναισθήματα χαμηλής αυτοπεποίθησης σε ένα γενικά εχθρικό περιβάλλον. Οι γυναίκες αυτές που καθημερινά ζουν με τον ιό του HIV/AIDS αντιμετωπίζουν ρατσιστικές προσβολές, κοινωνική απόρριψη ως οι ‘άλλοι’, οι κατώτερες, διαφορετικές και απειλητικές», εξηγεί.

Ψυχική υγεία και ευημερία

«Έχω άγχος, ανασφάλεια και είμαι ευσυγκίνητη» δήλωσε μια γυναίκα, ενώ μια άλλη είπε στους ερευνητές πως «σε πολύ μεγάλο βαθμό νιώθω κατάθλιψη και άγχος διότι οι κοινωνικές πόρτες είναι κλειστές». Το 31% των ερωτηθεισών πιστεύει πως αντιμετωπίζει πρόβλημα με το άγχος, το 28% με αϋπνία, ενώ το 21% με ανασφάλεια, θέματα που επιβαρύνουν την ψυχική τους υγεία. Για το 61% ο ιός HIV έχει επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό την ψυχική υγεία και ευημερία τους. Την ίδια ώρα οι οροθετικές γυναίκες σε ποσοστό 47% απάντησαν πως αξιολογούν την ποιότητα ζωής τους ως καλή, 21% ως πολύ καλή, ωστόσο 18% έκανε λόγο για υποφερτή ζωή, ενώ ένα 13% για χαμηλή. Αξιοσημείωτο είναι πως το μεγαλύτερο ποσοστό γυναικών (37%) έχει μιλήσει για την ψυχική του υγεία μόνο με την ψυχολόγο που είναι τοποθετημένη στη Γρηγόρειο Κλινική από την Κίνηση Συμπαράστασης για το AIDS, τον δεύτερο ΜΚΟ μετά το ΚΥΦΑ που στηρίζει τα οροθετικά άτομα στη χώρα μας. Η οικογένεια είναι αυτό που κάνει τις γυναίκες να αισθάνονται καλύτερα (50%), ενώ ποσοστό 26% στρέφεται προς την Εκκλησία. Ποσοστό 21% αισθάνεται καλύτερα με τη γυμναστική, ενώ 18% περνώντας χρόνο με φίλους.

Βία και κακοποίηση

«Έχετε ποτέ βιώσει βία ή κακοποίηση στην κοινότητα που ζείτε;». Στο ερώτημα αυτό 16% απάντησε θετικά «από τη μέρα της διάγνωσης με HIV», ενώ 5% πριν διαγνωστεί. Ένα άλλο ποσοστό, 8%, έχει υποστεί κακοποίηση εξαιτίας του ότι είναι φορέας του HIV. Πέραν αυτών των ποσοστών που σοκάρουν, συγκλονίζει και το γεγονός ότι το 34% των ερωτηθεισών γυναικών δηλώνει πως δεν μπορεί να καλύψει τις βασικές του ανάγκες σε φαγητό, υγεία, ρουχισμό, θέρμανση και μετακίνηση. Το 53% απαντά «τις περισσότερες φορές αλλά όχι πάντα»!

Στήριξη και βοήθεια

Ενθαρρυντικό είναι το γεγονός ότι το 92% απάντησε πως τους παρείχαν κάποιου είδους συμβουλευτική αγωγή ή πληροφορίες ενημέρωσης μετά από τη διάγνωση, ενώ το 68% αναζήτησε βοήθεια ή στήριξη. Από αυτό το ποσοστό, το 46% αποτάθηκε για στήριξη σε επαγγελματία υγείας, 31% στην ψυχολόγο της Γρηγορείου Κλινικής, το 19% στον σύντροφο, ένα άλλο 19% στους γονείς, ενώ το ίδιο ποσοστό αποτάθηκε και στο ΚΥΦΑ. Κατά τη γνώμη των γυναικών που ερωτήθηκαν «θα πρέπει να υπάρξει ενημέρωση ότι ο HIV δεν είναι μόνο για ομοφυλόφιλους άνδρες», ενώ το ίδιο ποσοστό θεωρεί πως δεν χρειάζεται η οποιαδήποτε βελτίωση της εμπειρίας διάγνωσης.

Αξιοσημείωτο είναι πάντως το εύρημα ότι το σύνολο των ερωτηθεισών γυναικών δεν έχει λάβει στήριξη για σεξουαλικό προσανατολισμό, διεμφυλική ταυτότητα, ακόμη και για μετανάστευση. Οι ερωτηθείσες σε ποσοστό 95% δηλώνουν επίσης πως δεν έχουν λάβει στήριξη για τη φροντίδα ή και τις σχέσεις με τα παιδιά τους.

Όλες οι γυναίκες απάντησαν πως δεν είναι σίγουρες αν είναι φιλικός ή διαθέσιμος για αυτές ο οικογενειακός προγραμματισμός, το 82% οι υπηρεσίες ψυχικής υγείας, 66% οι γενικοί παθολόγοι και το 55% οι οδοντίατροι. Σε ποσοστό 97% ωστόσο απάντησαν «ναι, πάντα» όσον αφορά τη Γρηγόρειο Κλινική. Γενικότερα, οι γυναίκες σε ποσοστό 42% (το μεγαλύτερο) στο ερώτημα τι είδους στήριξη θα επιθυμούσαν που δεν είναι διαθέσιμη απάντησαν για «ψυχική υγεία», ενώ 39% για το «στίγμα και διακρίσεις».



Τι πρέπει να γίνει

Από την έρευνα προκύπτει πως τα προβλήματα επιβίωσης και διαβίωσης των γυναικών αυτών παραμένουν άλυτα εφόσον περιθωριοποιούνται, ενώ η ευθύνη της πολιτείας και της κοινωνίας ουδόλως μηδενίζεται σε μια κοινωνία που αυτοχαρακτηρίζεται ανεπτυγμένη. «Όποιες και αν είναι οι κοινωνικές μας αντιλήψεις για τις γυναίκες αυτές, ένα είναι σίγουρο: η καταφρόνηση, η καταπίεση, η διάκριση, χωρίς την υιοθέτηση θετικών μορφών προσέγγισης, αποτελούν απλώς άγονη άρνηση, που δεν έχει καθόλου θέση στο εποικοδομητικό αντίκρισμα και κατανόηση αυτού του πολύμορφου κοινωνικού προβλήματος» τονίζει ο δρ Φελλάς.

Τα ευρήματα της νέας έρευνας καταδεικνύουν την αδήριτη ανάγκη η πολιτεία να προσφέρει ολοκληρωμένα προγράμματα πρόληψης για τον ιό HIV.

Ειδικότερα οι επαγγελματίες υγείας θα πρέπει να μην παραβλέπουν την πιθανότητα ύπαρξης λοίμωξης HIV σε γυναίκες, να συζητούν θέματα σεξουαλικής συμπεριφοράς με γυναίκες ασθενείς τους, να πραγματοποιούν την εξέταση για HIV σε γυναίκες και να λαμβάνουν υπόψη το γεγονός ότι οι μεγαλύτερης ηλικίας γυναίκες παραμένουν μεν σεξουαλικά ενεργές, τείνουν όμως να χρησιμοποιούν λιγότερο συχνά προφυλακτικό.

Την ίδια ώρα θα πρέπει να δοθεί έμφαση στην οικονομική ενίσχυση των γυναικών με HIV/AIDS, κυρίως με την περαιτέρω αύξηση της σύνταξης και των επιδομάτων, έτσι ώστε να βελτιωθεί η ποιότητα ζωής τους.

Επείγεται δε εκστρατεία διαφώτισης για τις προσφερόμενες υπηρεσίες που δρουν θετικά στην κατεύθυνση της κοινωνικής επανένταξης αυτών των ατόμων και η ανάπτυξη και βελτίωση του συστήματος συγκοινωνίας / διακίνησης με έμφαση στις ανάγκες των ατόμων αυτών, ιδιαίτερα στην πρόσβασή τους στις υπηρεσίες δημόσιας υγείας. Από την έρευνα προκύπτει και η εισήγηση για εισαγωγή προγραμμάτων σε επίπεδο τοπικής αυτοδιοίκησης που να στοχεύουν στην κοινωνικοποίηση των γυναικών με HIV/AIDS, στην προσφορά κινήτρων για συμμετοχή σε κοινωνικές δραστηριότητες και για ενθάρρυνση εμπλοκής των γυναικών με HIV/AIDS σε διάφορες δραστηριότητες εθελοντισμού με απώτερο σκοπό την κοινωνικοποίησή τους.

Καταληκτικά τονίζεται πως οι κρατικές κοινωνικές υπηρεσίες θα πρέπει να σέβονται την ιδιαιτερότητα των αναγκών των ατόμων αυτών, οι πάροχοι υπηρεσιών υγείας θα πρέπει να είναι ευαίσθητοι στις αντιλήψεις, τα πιστεύω, τα ενδιαφέροντα και τους ενδοιασμούς των οροθετικών γυναικών, καθώς η ευαισθησία στις ατομικές ανάγκες είναι πιο σημαντική από την παροχή «σωστών» υπηρεσιών σε όλους.

Ταυτότητα έρευνας

Για την ακαδημαϊκή έρευνα, τα αποτελέσματα της οποίας θα παρουσιαστούν αύριο Δευτέρα 2/12/19 στις 11.00 π.μ. στο αμφιθέατρο UNESCO του Παν. Λευκωσίας, χρησιμοποιήθηκαν 55 κλειστά ερωτηματολόγια. Η συλλογή δεδομένων έγινε μεταξύ Ιανουαρίου-Σεπτεμβρίου 2018. Η συλλογή του δείγματος έγινε με συνδυασμό ποσοτικών μεθόδων (Γρηγόρειος Κλινική και Κέντρο Υποστήριξης Ανθρώπων που ζουν με HIV/AIDS-ΚΥΦΑ), με δειγματοληψία Ευχέρειας και δειγματολογία Χιονοστιβάδας. Επιστημονικός υπεύθυνος της έρευνας είναι ο καθηγητής Κωνσταντίνος Ν. Φελλάς, αντιπρύτανης Έρευνας & Ακαδημαϊκού Προσωπικού - Πανεπιστήμιο Λευκωσίας και πρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής Βιοηθικής. Το ερωτηματολόγιο έχει σχεδιαστεί από τον MKO HIV/AIDS Terrence Higgins Trust (Ηνωμένο Βασίλειο) και μεταφράστηκε στα ελληνικά για σκοπούς συλλογής των δεδομένων στην Κύπρο, αφού πρόκειται ουσιαστικά για συγκριτική μελέτη μεταξύ του ΗΒ και της Κύπρου αναφορικά με τις κοινωνικές και ψυχολογικές ανάγκες γυναικών με HIV/AIDS.

Συνεργάτες για την εκπόνηση της έρευνας είναι το Πανεπιστήμιο Λευκωσίας (Κύπρος), το IMR (Παν. Λευκωσίας), o MKO HIV/AIDS Terrence Higgins Trust (Ηνωμένο Βασίλειο), το ΚΥΦΑ και η Γρηγόρειος Κλινική του ΓΝ Λάρνακας. Στην αυριανή διάσκεψη, όπου ο καθηγητής Κ. Φελλάς θα παρουσιάσει τα ευρήματα της έρευνας, θα απευθύνουν χαιρετισμούς η γενική διευθύντρια του Υπουργείου Υγείας Χριστίνα Γιαννάκη και η κ. Στέλλα Μιχαηλίδου, πρόεδρος του ΚΥΦΑ και για χρόνια στήριγμα και συμπαραστάτρια με κάθε δυνατό μέσο των οροθετικών συμπολιτών μας.

Χαρακτηριστικά δείγματος

Στην έρευνα συμμετείχαν 55 γυναίκες, με το μεγαλύτερο ποσοστό συμμετοχής να αφορά οροθετικές ηλικίας μεταξύ 50-64 ετών (37%). Το 71% των ερωτηθεισών κατάγονται από την Κύπρο, 8% από τη Ρουμανία και 5% από Ελλάδα. Το 76% γεννήθηκε στην Κύπρο, ενώ το μεγαλύτερο ποσοστό διαμένει στη Λάρνακα (29%). Στη Λεμεσό διαμένει το 26%, στη Λευκωσία το 24%, στην Πάφο το 13% και, τέλος, στην επαρχία Αμμοχώστου το 8%. Ποσοστό 45% είναι γονιός ή κηδεμόνας και 39% είναι παντρεμένες ή σε σταθερή σχέση. Ποσοστό 8% έκανε χρήση ναρκωτικών ουσιών / αλκοόλ, 5% έχει ζήσει σε εμπόλεμη ζώνη, ενώ 3% έχει δηλώσει πως έχει εργαστεί στη βιομηχανία του σεξ. Στην ερώτηση αν αντιμετωπίζουν προβλήματα υγείας άλλα από τον ιό του HIV, το 33% δεν απάντησε, ενώ το 27% απάντησε διαβήτη και ένα άλλο 27% πρόβλημα στα οστά και στις αρθρώσεις. Το 13% απάντησε ότι αντιμετωπίζει ψυχολογικά προβλήματα, ενώ τόσο ήταν και το ποσοστό γυναικών που αντιμετωπίζουν προβλήματα του αναπνευστικού. Κληθείσες να ορίσουν τον σεξουαλικό τους προσανατολισμό, 89% δήλωσαν ετεροφυλόφιλες, 5% αμφισεξουαλικές, 3% τρανσέξουαλ, ενώ 3% δεν απάντησε. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι το 29% του δείγματος (το μεγαλύτερο σε αυτήν την ερώτηση) έχει διαγνωστεί με τον ιό HIV εδώ και πάνω από 20 χρόνια. Η δε διάγνωση έγινε κατά το συντριπτικό ποσοστό του 95% στην Κύπρο.