Η Άγκυρα «άναψε φωτιές»

Η υπογραφή μνημονίου συναντίληψης μεταξύ της Τουρκίας και της αναγνωρισμένης από τον ΟΗΕ κυβέρνησης της Λιβύης, η οποία από τη μια στόχο έχει να καθορίσει τις θαλάσσιες μεταξύ τους ζώνες και από την άλλη να ενισχύσει τη συνεργασία τους σε ζητήματα ασφάλειας, προκάλεσε αναταραχή στην περιοχή. Ο Ερντογάν έστρεψε τα πυρά του κατά του Εμανουέλ Μακρόν, προκαλώντας τον να σχολιάσει την υπογραφή του μνημονίου και το γεγονός πως Τουρκία και Λιβύη είναι πλέον εταίροι. Προχώρησε μάλιστα ένα ακόμα βήμα υποστηρίζοντας πως κανείς δεν υπολογίζει τον Μακρόν και πως είναι αρχάριος. «Χοροπηδήστε όσο θέλετε. Μουρμουρίστε όσο θέλετε. Αργά ή γρήγορα θα σεβαστείτε και τα κυριαρχικά δικαιώματα της Τουρκίας, και τις ανάγκες της για ασφάλεια, και τον αγώνα της κατά της τρομοκρατίας», τόνισε ο Τούρκος Πρόεδρος. Ο πρωθυπουργός της Ελλάδας, από την άλλη, μετά τη δημοσιοποίηση της υπογραφής της συμφωνίας μεταξύ Τουρκίας και Λιβύης, επικοινώνησε με τον Γάλλο Πρόεδρο Εμανουέλ Μακρόν, με τον οποίο συζήτησε το ζήτημα, καθώς φαίνεται πως υπάρχει έμμεση αλλά ουσιώδης εμπλοκή της Γαλλίας στα ζητήματα της Ανατολικής Μεσογείου. Σύμφωνα με τουρκικά δημοσιεύματα, η συμφωνία αυτή θα περάσει από την τουρκική εθνοσυνέλευση και ακολούθως θα κατατεθεί στον ΟΗΕ. Τούρκοι αναλυτές υποστηρίζουν πως οι ενέργειες της Τουρκίας έχουν, μεταξύ άλλων, στόχο να εμποδίσουν τις προσπάθειες οριοθέτησης θαλασσίων ζωνών μεταξύ Κύπρου και Αιγύπτου, όπως επίσης και της Ελλάδας με Κύπρο και Αίγυπτο σε επίπεδο ΑΟΖ. Σύμφωνα με την Τουρκία, η ζώνη που δημιουργείται μέσα από τη συμφωνία έρχεται να λειτουργήσει ουσιαστικά ως ασπίδα των Τούρκων έναντι της Ελλάδας, της Κύπρου και της Αιγύπτου, σε επίπεδο συνεργασιών. Η Τουρκία μάλιστα επιχειρεί να δημιουργήσει σοβαρό πρόβλημα στην Κύπρο με τη ρητορική που χρησιμοποιεί, ενώ εμμέσως πλην σαφώς καλεί Ισραήλ και Άγκυρα να αξιολογήσουν κατά πόσο θα ήθελαν να κάνουν μια συμφωνία για την ΑΟΖ με την Τουρκία, καθώς θα είναι πιο συμφέρουσα γι’ αυτές από ό,τι μια συμφωνία με την Κύπρο, όπως υποστηρίζει η Άγκυρα.

Οι κινήσεις
Από την πρώτη στιγμή το ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών καταδίκασε τη συμφωνία αυτή, καθώς έκανε λόγο για φαιδρότητες και για κινήσεις που στερούνται νομικής βάσης. Το απόγευμα της Πέμπτης, οι ΥΠΕΞ Αιγύπτου, Ελλάδας και Κύπρου είχαν τηλεφωνική επικοινωνία για συντονισμό κινήσεων μετά από πρωτοβουλία του Νίκου Χριστοδουλίδη, ενώ χθες το υπουργείο Εξωτερικών εξέδωσε ανακοίνωση με την οποία καταδικάζει την υπογραφή του μνημονίου συναντίληψης μεταξύ Τουρκίας και Λιβύης. Κάνει λόγο για παραβίαση του διεθνούς δικαίου και του δικαίου της θάλασσας σε σχέση με τα δικαιώματα των νησιών σε ΑΟΖ και υφαλοκρηπίδα, καθώς η συμφωνία πλήττει σε τεράστιο βαθμό τη θαλάσσια ζώνη κοντά στην Κρήτη. Έντονη ήταν η αντίδραση και από πλευράς αιγυπτιακού ΥΠΕΞ, το οποίο χαρακτήρισε τη συμφωνία ως μη έχουσα νομική βάση. Και οι τρεις χώρες απορρίπτουν στην ολότητά της τη συμφωνία καθώς στερείται σοβαρότητας και νομιμότητας, όπως υποστηρίζουν. «Η Τουρκία οφείλει να αντιληφθεί ότι και το δικό της συμφέρον είναι να έχει σχέσεις καλής γειτονίας με την Ελλάδα και να ενθαρρύνει για την επίλυση του Κυπριακού», τόνισε ο Νίκος Δένδιας, ενώ η Ελλάδα ετοιμάζει ήδη αναλυτική απάντηση προς το ΣΑ του ΟΗΕ και όλα τα μέλη της Γενικής Συνέλευσης του διεθνούς οργανισμού. Ο πρωθυπουργός Μητσοτάκης είχε επίσης συνομιλία με τον Ιταλό πρωθυπουργό για το θέμα, ενώ το ελληνικό ΥΠΕΞ ζήτησε εξηγήσεις από τον Τούρκο πρέσβη στη χώρα και κάλεσε τον πρέσβη της Λιβύης να καταθέσει τη συμφωνία Τουρκίας-Λιβύης, αλλιώς θα απελαθεί. Δρομολογούνται επίσης διαβήματα της ΕΕ προς Τρίπολη και Άγκυρα, ενώ θα γίνουν ανοίγματα από πλευράς Ελλάδας και προς τον Χαφτάρ, ο οποίος αποτελεί το αντίπαλο δέος της νόμιμης κυβέρνησης της Λιβύης.

Σταυροδρόμι συμφερόντων
Η Τουρκία επιδίωκε εδώ και πολύ καιρό μια τέτοια συμφωνία καθώς θέλει να δείξει πως οι κινήσεις που κάνει στην Ανατολική Μεσόγειο δεν είναι απλά μονομερείς ενέργειες αλλά προϊόν συνεργασιών, ενώ ταυτόχρονα θέλει να δείξει πως έχει συμμάχους στην περιοχή και πως μπορεί να μπει στο παιχνίδι και να θολώσει τα δεδομένα. Στην πραγματικότητα, όμως, αυτή είναι ίσως η μοναδική ενέργεια που θα μπορούσε να κάνει με χώρες της περιοχής, καθώς δεν διατηρεί καλές σχέσεις ούτε με το Ισραήλ, όπως ούτε και με την Αίγυπτο. Για όσους μελετούν τα δεδομένα στην περιοχή σε επίπεδο διπλωματικών διεργασιών, η κίνηση αυτή δεν ήρθε ως κεραυνός εν αιθρία, ενώ πρόκειται για μια κίνηση που απλώς προστίθεται στις τουρκικές ενέργειες που προβάλλουν τις διεκδικήσεις της Άγκυρας στην περιοχή με βάση του δίκαιο του ισχυρού. Προς την κατεύθυνση αυτή, αξιοποιεί κάθε μοχλό πίεσης που μπορεί να βρεθεί μπροστά της. Στην περίπτωση της Λιβύης, τη δεδομένη στιγμή, στην ουσία «η Τουρκία κρατά και το καρπούζι και το μαχαίρι», καθώς κρατά στο χέρι την αναγνωρισμένη κυβέρνηση της Λιβύης, εφοδιάζοντάς την με πολεμοφόδια και όχι μόνο, στον αγώνα κατά του στρατιωτικού Χάφταρ. Η Λιβύη τα τελευταία χρόνια, από την πτώση του Καντάφι, βρίσκεται σε μια διαρκή εσωτερική διαμάχη μεταξύ δύο στρατοπέδων. Το ένα έχει την έδρα του στην Τρίπολη και το άλλο στην ανατολική Λιβύη. Η αναγνωρισμένη από τα Ηνωμένα Έθνη κυβέρνηση είναι αυτή του ισλαμιστή Σαράτζ και βρίσκεται σε σύγκρουση με τις δυνάμεις του άλλοτε στρατηγού του Καντάφι που μετέπειτα κατέφυγε στις ΗΠΑ, Χαλίφα Χάφταρ, που έχουν την έδρα τους στην ανατολική Λιβύη. Ο Χάφταρ ελέγχει το μεγαλύτερο μέρος των λιβυκών πετρελαιοπηγών και πετρελαϊκών εγκαταστάσεων, όμως τα πετρελαϊκά έσοδα ελέγχονται από την Κεντρική Τράπεζα στην Τρίπολη. Η κυβέρνηση του Φαγιέζ αλ Σαράτζ μέχρι τώρα είχε αποφύγει να υπογράψει με την Τουρκία συμφωνία οριοθέτησης υφαλοκρηπίδας-ΑΟΖ, επειδή κατανοούσε πως πρόκειται για παραβίαση του Διεθνούς Δικαίου. Ωστόσο, η κυβέρνηση της Τρίπολης που ελέγχει τη δυτική Λιβύη έχει ζωτική ανάγκη την τουρκική στρατιωτική βοήθεια. Χάρη σ’ αυτήν δεν έχει καταρρεύσει μέχρι τώρα απέναντι στον Χάφταρ, που υποστηρίζεται από αρκετές πλέον χώρες, μεταξύ των οποίων η Αίγυπτος, η Σαουδική Αραβία, τα ΗΑΕ και έχει πολιτική στήριξη από ΗΠΑ, Ρωσία, Γαλλία και όχι μόνο. Από την άλλη τον Σαράτζ στηρίζει κυρίως η Τουρκία και το Κατάρ. Η Λιβύη διαθέτει πλούσια αποθέματα πετρελαίου και φυσικού αερίου, και βρίσκεται κοντά σε σημαντικές εμπορικές οδούς στη Μεσόγειο. Η κυβερνητική αποσταθεροποίηση άνοιξε τον δρόμο σε ξένες χώρες να σπεύσουν στη διχασμένη Λιβύη.