Λειχήνες: Όταν η φύση ζωγραφίζει με μεράκι (Web TV)

Οι λειχήνες είναι περίεργοι οργανισμοί και αποτελούν μια πρωτόγονη κατηγορία οργανισμών που φαίνονται σαν να προέρχονται από έναν άλλο πλανήτη. Πολλοί άνθρωποι δεν γνωρίζουν τι είναι οι λειχήνες και πού μπορούν να τις βρουν. Οι λειχήνες είναι μια σύνθετη μορφή ζωής, μια συμβιωτική συνεργασία δύο ξεχωριστών οργανισμών που ανήκουν σε δύο διαφορετικά βασίλεια, αλλά λειτουργούν ως μία βιολογική μονάδα, ενός μύκητα και ενός άλγους (φύκος). Στον σχηματισμό αυτό μετέχουν από την πλευρά των φυκών, τα κυανοφύκη ή τα χλωροφύκη και από τους μύκητες οι «δισκομύκητες» ή οι «βασιδιομύκητες». Κατά τη συμβίωσή τους ο μύκητας τρέφεται από τις οργανικές ουσίες που παράγουν τα πράσινα κύτταρα των φυκών, ενώ το φύκος παίρνει ανόργανα συστατικά από τον μύκητα. Ο κυρίαρχος εταίρος είναι ο μύκητας, ο οποίος δίνει στις λειχήνες την πλειοψηφία των χαρακτηριστικών του, από το σχήμα του μέχρι τα καρποφόρα του σώματα. Το φύκος μπορεί να είναι είτε ένα πράσινο άλγος είτε ένα μπλε-πράσινο άλγος, γνωστό και ως κυανοβακτήριο. Πολλές λειχήνες έχουν και τους δύο τύπους φυκών. Στην πραγματικότητα είναι ένα σύνολο πολλαπλών οργανισμών που λειτουργούν ως ομάδα για να ικανοποιήσουν τις βασικές ανάγκες τους για τη ζωή. Τα κύτταρα των φυκών περιέχουν χλωροφύλλη, που τους επιτρέπει να ζουν σε καθαρά ανόργανο περιβάλλον παράγοντας τα δικά τους οργανικά μείγματα. Ο μύκητας προστατεύει το φύκος από το να ξεραθεί και σε μερικές περιπτώσεις του παρέχει ανόργανη ύλη από το υπέδαφος.

Οι λειχήνες είναι όμορφες, συναρπαστικές και τις βρίσκουμε παντού, στους δρόμους της πόλης, στο χώμα, σε κορμούς δέντρων, σε ξυλώδη φυτά, σε βράχους, σε πέτρες, σε ξερολιθιές και τοίχους και πάντα σε υγιή και καθαρά περιβάλλοντα. Οι λειχήνες των δέντρων δεν είναι παράσιτα και δεν τρέφονται από αυτά, απλά τα χρησιμοποιούν ως σπίτι τους. Συνήθως είναι οι πρώτες που εγκαθίστανται σε μέρη με έλλειψη χώματος, αποτελώντας μερικές φορές τη μόνη βλάστηση σε ορισμένα ακραία περιβάλλοντα όπως σε μεγάλα υψόμετρα βουνών και ψηλά γεωγραφικά πλάτη. Μερικές επιζούν σε σκληρές συνθήκες ερήμου και άλλες σε παγωμένα εδάφη αρκτικών περιοχών. Μερικές λειχήνες έχουν τη μορφή φύλλων, άλλες καλύπτουν το έδαφος σαν κρούστα, άλλες είναι θαμνώδεις και άλλες έχουν ζελατινώδη εμφάνιση. Όπου κι αν βρίσκεστε, υπάρχουν λειχήνες σχεδόν παντού.

Στην πραγματικότητα οι λειχήνες είναι μερικοί από τους πρώτους αποικιστές οι οποίοι θα ξεκινήσουν την εξέλιξη της ζωής σε έναν νέο χώρο. Είτε πρόκειται για έναν εγκαταλελειμμένο χωματόδρομο, ένα πεζοδρόμιο, είτε για μια πρόσφατα δημιουργημένη πλαγιά, οι λειχήνες είναι συχνά ανάμεσα στις πρώτες μορφές ζωής που εμφανίζονται σε μια νέα περιοχή. Οι λειχήνες είναι πολύ σημαντικές για τη δημιουργία και ωρίμανση οικοσυστημάτων.

Οι λειχήνες είναι σχετικά αργές στην ανάπτυξή τους και είναι μακρόβιοι οργανισμοί με μερικά είδη να θεωρούνται από τους παλαιότερους ζωντανούς οργανισμούς στον πλανήτη. Ένα είδος της Αρκτικής που ονομάζεται «map lichen» (Rhizocarpon geographicum) έχει χρονολογηθεί σε 8.600 χρόνια. Προφανώς είναι ο παλαιότερος ζωντανός οργανισμός στον κόσμο.

Caloplaca aurantia

Πολλά είδη λειχήνων είναι ευαίσθητες στην ανθρώπινη μόλυνση. Έτσι μπορούν να χρησιμοποιηθούν, ως ζωντανοί οργανισμοί, δείκτες μόλυνσης. Επειδή οι λειχήνες απορροφούν τις τοξίνες από τον αέρα, μια μεγάλη ποσότητα από αυτές μπορεί να τις σκοτώσει. Αυτό σημαίνει ότι πολλά είδη αναπτύσσονται αργά σε περιοχές με σημαντική ατμοσφαιρική ρύπανση, όπως οι πόλεις. Πολλοί επιστήμονες χρησιμοποιούν συχνά λειχήνες ως δείκτες της μέσης ποιότητας του αέρα σε μια συγκεκριμένη περιοχή.

Όταν αναπτύσσονται σε βραχώδη εδάφη, μερικές λειχήνες σταδιακά αλλοιώνουν το υπέδαφός τους εκκρίνοντας οξέα που διαλύουν τα ορυκτά, συμβάλλοντας στη διαδικασία αποσάθρωσης κατά την οποία οι βράχοι μετατρέπονται σταδιακά σε χώμα το οποίο οι λειχήνες μπορούν στη συνέχεια να το χρησιμοποιήσουν για να πάρουν θρεπτικά συστατικά. Γενικά όμως τρέφονται μέσω της φωτοσύνθεσης που εκτελούν τα φύκη. Ενώ η συμβολή τους αυτή στην αποσάθρωση είναι συνήθως καλή για τη δημιουργία νέων εδαφών, μπορεί να δημιουργήσει όμως προβλήματα (μακροχρόνια) σε ανθρώπινες πέτρινες κατασκευές όπως αγάλματα και τοίχους.

Μπορεί σε μια μικρή πέτρα που χωράει στη χούφτα σου να υπάρχουν πέντε ή και περισσότερα είδη λειχήνων με διαφορετικά χρώματα.

Οι λειχήνες αναπαράγονται με σπόρια τα οποία απελευθερώνονται με διάφορους τρόπους αναλόγως του είδους.

Στην Κύπρο υπάρχουν μέχρι στιγμής καταγεγραμμένα πάνω από 400 διαφορετικά είδη λειχήνων αλλά πιθανόν να υπάρχουν περισσότερα από 1.000 είδη. Ακόμα δεν έχουν μελετηθεί εκτεταμένα και σίγουρα πολλά είδη της Κύπρου θα αποτελούν νέα είδη για την επιστήμη.

Οι λειχήνες αποτελούν μια σημαντική πηγή τροφής για αρκετά φυτοφάγα ζώα όπως ελάφια, τάρανδους και για πολλά είδη σαλιγκαριών κυρίως του γένους Albinaria (Clausiliidae).

Diploschistes sp.

Τα διαφορετικά είδη λειχήνων

Τα συναντάμε σε πολλά σχήματα, μεγέθη, χρώματα και αποχρώσεις (κίτρινο, κόκκινο, άσπρο, γκρίζο, πορτοκαλί, πράσινο, μαύρο, γαλάζιο και πολλά άλλα). Μπορεί κάποιος να διακρίνει από μακριά τις λειχήνες σε έναν βράχο καθώς φαίνονται τα χρωματιστά κυκλικά και άλλα σχήματά τους. Μπορεί σε μια μικρή πέτρα που χωράει στη χούφτα σου να υπάρχουν πέντε ή και περισσότερα είδη λειχήνων με διαφορετικά χρώματα.

Λόγω της μεγάλης ποικιλίας ειδών, των χρωμάτων και τη μεγάλη ομορφιά που έχουν οι λειχήνες προσέλκυσαν έναν πολύ μεγάλο αριθμό ανθρώπων ανά τον πλανήτη που ασχολούνται παθιασμένα με την εύρεση, φωτογράφιση και ταυτοποίηση των ειδών αυτών.

Caloplaca aurantia

Την επόμενη φορά που θα βρεθείτε έξω στη φύση κοιτάξετε προσεκτικά τους βράχους, τις πέτρες και τους κορμούς δέντρων και θα δείτε αυτούς τους υπέροχους οργανισμούς που πραγματικά μοιάζουν με μοναδικούς πίνακες ζωγραφικής τους οποίους η φύση ζωγράφισε με πολύ μεράκι. Ψάξετε να τις βρείτε και θα είναι σαν να ανακαλύπτετε έναν νέο άγνωστο κόσμο σχεδίων και χρωμάτων.