Ποιος δημιούργησε το σκάκι - Το αίνιγμα της προέλευσης ενός από τα αρχαιότερα παιχνίδια του κόσμου

Όλοι γνωρίζουν το σκάκι: Σύμφωνα με εκτιμήσεις των Ηνωμένων Εθνών, περίπου 605 εκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως (περίπου το 8% του πληθυσμού) παίζουν τακτικά το πανάρχαιο και πολυαγαπημένο επιτραπέζιο παιχνίδι, το οποίο αντέχει στη δοκιμασία του χρόνου και συνεχίζει να συγκινεί εδώ και αιώνες. Μάλιστα, τα τελευταία χρόνια το ενδιαφέρον τονώθηκε ακόμα πιο πολύ, χάρη στην τηλεοπτική σειρά «The Queen’s Gambit», με πρωταγωνίστρια τη γοητευτική Άνια Τέιλορ Τζόι, που προκάλεσε μεγάλη άνοδο των πωλήσεων σετ σκακιού.

Η προέλευση του πολεμικού αυτού παιχνιδιού, όπου ο λευκός και ο μαύρος στρατός επιδίδονται σε μια αέναη μάχη με σκοπό την παγίδευση του αντίπαλου βασιλιά (το γνωστό σε όλους ρουά ματ ή σαχ ματ, που σημαίνει το τέλος της παρτίδας), χάνεται στα βάθη των αιώνων. Όπως αναφέρεται σε σχετικό δημοσίευμα του LiveScience, δεν υπάρχει κάποιο συγκεκριμένο πρόσωπο στο οποίο μπορεί να αποδοθεί η δημιουργία του, μα ιστορικοί θεωρούν πως το παιχνίδι προέρχεται από την Ινδία.

«Πέραν του ότι υπάρχουν ιστορικά στοιχεία για την Ινδία νωρίτερα από ό,τι για τη Μέση Ανατολή, βλέπω κάτι και από γλωσσολογικής άποψης» είπε στο Live Science ο Κένεθ Ρέγκαν, διεθνής chess master και αναπληρωτής καθηγητής επιστήμης υπολογιστών και μηχανολογίας στο University at Buffalo στη Νέα Υόρκη. «Η λέξη shatranj («βασιλικό παιχνίδι» -παλαιά μορφή σκακιού της Μέσης Ανατολής), που συναντάται τόσο στα Φαρσί όσο και στα αραβικά, προκύπτει από το σανσκριτικό chaturanga...και αυτό είναι το chatur, η ρίζα του λατινικού quattuor, που σημαίνει τέσσερα, συν anga, που σημαίνει μέλη».

Το σανσκριτικό chaturanga αποδίδεται ως «τέσσερα μέλη ενός στρατού» σύμφωνα με το Online Etymology Dictionary, με τα τέσσερα μέλη να είναι ελέφαντες, ιππείς, άρματα και πεζικάριοι. Οι πρώτες εκδοχές του σκακιού, μεταξύ των οποίων και η αρχαιότερη γνωστή, που ανάγεται στο 760 μΧ, σύμφωνα με το Chess Central, περιελάμβαναν άρματα και ελέφαντες ως κομμάτια- και αντικαταστάθηκαν από τον πύργο και τον αξιωματικό.

Αν και δεν μπορεί να υποδειχθεί ένα συγκεκριμένο άτομο ως εφευρέτης/ δημιουργός του σκακιού, ένας αρχαίος θρύλος λέει ότι ήταν ο Μεγάλος Βεζύρης Σίσα Μπεν Νταχίρ. Σύμφωνα με τον θρύλο, η πρώτη σκακιέρα ήταν δώρο από τον ίδιο στον βασιλιά Σιρχάμ της Ινδίας, μα δεδομένου ότι η αρχαιότερη γραπτή αναφορά σε αυτόν τον θρύλο είναι του 1256, θεωρείται ότι μάλλον δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα.

Επίσης, δεν συμφωνούν όλοι οι ιστορικοί ως προς την ινδική προέλευση του παιχνιδιού: Σε μελέτη του το 1996 ο Ισπανός σκακιστής και ιστορικός Ρικάρντο Κάλβο έγραψε ότι πιθανότατα δημιουργήθηκε στο Ιράν, στηριζόμενος στο ότι αρχαία περσικά κείμενα έχουν σχετικές αναφορές που είναι προγενέστερες αυτών στην ινδική γραμματεία. Η γενικότερη αντίληψη πάντως είναι ότι προέρχεται από την Ινδία. Επίσης, αξίζει να σημειωθεί ότι με το σκάκι κάποιοι συνδέουν και το ζατρίκιον, επιτραπέζιο παιχνίδι- εύρημα της μινωικής εποχής από την Κνωσό, με θεωρούμενες/ πιθανές παραλλαγές του να συναντώνται και στους μεταγενέστερους αιώνες στην Ευρώπη- ωστόσο δεν υπάρχουν στοιχεία που να υποδεικνύουν ότι ήταν άμεσος πρόγονος του σύγχρονου σκακιού (αν και ηχητικά το «ζατρίκιον» θυμίζει το «shatranj»). Δεν είναι γνωστό πώς ονόμαζαν οι ίδιοι οι Μινωίτες το ζατρίκιον, ή ποιοι ήταν οι κανόνες του, ωστόσο με τη ματιά ενός παίκτη επιτραπέζιων παιχνιδιών φαίνεται να είναι παιχνίδι αρκετά διαφορετικού τύπου από το σκάκι.

Σύμφωνα με τη Britannica, δεν υπάρχει κάποια αξιόπιστη ένδειξη ότι το σκάκι υπήρχε σε κάποια μορφή κοντινή σε αυτήν του σημερινού παιχνιδιού πριν τον 6ο αιώνα. Σε κάθε περίπτωση, το σκάκι έχει εξελιχθεί ανά τους αιώνες, με διαφορετικές κουλτούρες να κάνουν διαφορετικές αλλαγές. «Όλες οι μεγάλες κουλτούρες- αυτές που ήταν επαρκώς εύπορες και ενοποιημένες για να επεκτείνονται γεωγραφικά- είχαν τις δικές τους μορφές σκακιού» λέει ο Ρέγκαν- ενδεικτικά οι αραβικές εκδόσεις ήταν αρκετά «δυσκίνητες» (με πιο «δυσκίνητα» κομμάτια) και πολλά παιχνίδια κατέληγαν σε ισοπαλία.

Με το πέρασμα του χρόνου, το σκάκι αποκτούσε όλο και πιο ενιαία/ κοινή μορφή: Ο Ρέγκαν υπογραμμίζει τη σημασία της επιρροής του μαθηματικού του 15ου αιώνα Λούκα Πατσιόλι, που έγραψε το «De Ludo schacorum» (Περί του παιγνίου του σκακιού), που καθιερώθηκε ως «βίβλος» του σκακιού, κωδικοποιώντας ένα παιχνίδι το οποίο μέχρι τότε υπήρχε σε διάφορες τοπικές παραλλαγές.

Πηγή: huffingtonpost.gr/ // Κώστας Μαυραγάνης