Η αξία της πρόληψης και της μείωσης βλάβης στην εποχή μας

Η «μείωση της βλάβης» έχει ενταχθεί πλέον στην ευρύτερη έννοια της καθημερινότητάς μας, καθώς η κοινωνία στο σύνολό της βρίσκεται σε μια προσπάθεια περιορισμού των αρνητικών επιπτώσεων που δημιούργησαν συνήθειες ή πρακτικές που κάποτε φάνταζαν καινοτόμες. Αν αναλογιστεί κανείς το πόσο συχνά, σε καθημερινή βάση, ερχόμαστε όλοι αντιμέτωποι με νέες πρακτικές που εντάσσονται στη φιλοσοφία της «μείωσης της βλάβης», είτε αυτό αφορά τη χρήση Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας, είτε ηλεκτροκίνητων αυτοκινήτων, είτε ακόμη και του καπνίσματος, τότε μπορούμε με βεβαιότητα να πούμε πως η συγκεκριμένη στρατηγική περιορισμού των αρνητικών συνεπειών, αγγίζει κάθε πτυχή της ζωής μας.

Η νέα προσέγγιση, περιλαμβάνεται στην ευρύτερη διαδικασία της εξέλιξης, έτσι ώστε να αντιστρέψουμε τις αρνητικές επιπτώσεις που έχουν ευρέως διαδεδομένες πρακτικές ως προς την υγεία, τη διατροφή, το περιβάλλον και όχι μόνο.

Είναι πολλά τα παραδείγματα που υπάρχουν και σχετίζονται με την προσπάθεια περιορισμού της βλάβης, αφού η εν λόγω πρακτική έχει ξεκινήσει εδώ και δεκαετίες. Για παράδειγμα, στον τομέα της δημόσιας υγείας και συγκεκριμένα στη διαχείριση εξαρτήσεων, όπως τα ναρκωτικά, το αλκοόλ, ή ακόμη και στον περιορισμό μετάδοσης μολυσματικών ασθενειών, όπως το AIDS, η μείωση της βλάβης αποδείχθηκε μία άκρως αποτελεσματική - συμπληρωματική - επιλογή που εφαρμόστηκε. Ας θυμηθούμε προγράμματα όπως αυτό της μεθαδόνης ή της παρoχής του ασφαλούς kit χρήσεως σε ναρκομανείς και η διανομή προφυλακτικών σε χώρες του τρίτου κόσμου. Όλα είχαν ως βάση τους τη λογική: «αφού δεν μπορούμε να εξαλείψουμε το ρίσκο, τουλάχιστον μπορούμε να το περιορίσουμε».

Άλλο παράδειγμα πρακτικής μείωσης της βλάβης είναι και αυτό της χρήσης αντηλιακών, στο πλαίσιο της προσπάθειας περιορισμού των αρνητικών συνεπειών από την έκθεση στον ήλιο, με σκοπό να προστατευθούν όλοι όσοι συνεχίζουν αλόγιστα να εκθέτουν τους εαυτούς τους στον ήλιο. Αντίστοιχο παράδειγμα βελτιωμένης προσέγγισης, είναι και η σταδιακή κατάργηση των συμβατικών ενεργοβόρων λαμπτήρων και η αντικατάστασή τους με λαμπτήρες εξοικονόμησης ενέργειας που αποτελούν καλύτερη επιλογή, αφού συμβάλλουν στη μείωση των εκπομπών και στην προστασία του περιβάλλοντος και της υγείας.

Στον αγώνα για τη «μείωση της βλάβης» εντάσσεται επίσης και η ραγδαία αλλαγή στρατηγικής του κλάδου της αυτοκινητοβιομηχανίας, στηρίζοντας μεταξύ άλλων τη συλλογική προσπάθεια προστασίας του περιβάλλοντος, θέτοντας σε εφαρμογή το μεγαλεπήβολο σχέδιο σταδιακής αντικατάστασης των ρυπογόνων αυτοκινήτων με την ανάπτυξη νέων ηλεκτρικών μοντέλων. Τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα προκαλούν την ελάχιστη δυνατή ρύπανση στην ατμόσφαιρα, σε μακροχρόνια βάση, υπό τον όρο ότι χρησιμοποιούν ηλεκτρική ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές. Με την προϋπόθεση αυτή συμβάλλουν θετικά στη μείωση του φαινομένου του θερμοκηπίου δημιουργώντας μικρότερη επιβάρυνση στα φυσικά οικοσυστήματα, ενώ παράλληλα η έλλειψη θορύβου μειώνει αισθητά την ηχορύπανση στις πόλεις.

Αντίστοιχη καινοτόμα προσέγγιση στη φιλοσοφία της «μείωσης της βλάβης» είναι και η περίπτωση των «πράσινων» πηγών ενέργειας (π.χ. ηλιακή, αιολική) που συνεχίζουν να παράγουν ηλεκτρισμό, αλλά είναι σαφώς καλύτερες για το περιβάλλον από τη χρήση ορυκτών καυσίμων. Υπενθυμίζεται πως η ΕΕ έχει θέσει φιλόδοξους στόχους μείωσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου για να συμβάλλει στην καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής. Η Ένωση θέλει να επιτύχει κλιματική ουδετερότητα έως το 2050 - ένας στόχος που, σε συνδυασμό με τον ενδιάμεσο στόχο μείωσης των εκπομπών κατά 55% έως το 2030, συμπεριλαμβάνεται στον ευρωπαϊκό Νόμο για το Κλίμα.

Είναι λοιπόν προφανές, πως η στρατηγική «μείωσης της βλάβης» δεν αποτελεί κάποια καινούργια «ανακάλυψη». Για την ακρίβεια κάποιος θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι η βασική της αρχή έχει ως ρίζα της την εποχή του Ιπποκράτη, του πατέρα της σύγχρονης Ιατρικής, και το περίφημο ρητό του «Κάλλιον το προλαμβάνειν ή το θεραπεύειν», θέλοντας να υπογραμμίζει την αξία της πρόληψης για τη διαφύλαξη της καλής υγείας. Ωστόσο, σημαντικό ρόλο στη ραγδαία εξέλιξη αναμφίβολα διαδραματίζουν η επιστήμη και η τεχνολογία, συμβάλλοντας πλέον ακόμη πιο αποτελεσματικά με λύσεις στην προσπάθεια αντιμετώπισης των προκλήσεων και περιορισμού των αρνητικών επιπτώσεων.

Αντίστοιχη εξέλιξη παρατηρείται επίσης και σε ό,τι αφορά το κάπνισμα, αφού σήμερα υπάρχουν πολλά διαθέσιμα ερευνητικά δεδομένα και μελέτες γύρω από το αν και κατά πόσον τα εναλλακτικά προϊόντα νικοτίνης που έχουμε πλέον στη διάθεσή μας, μειώνουν τη βλάβη που σχετίζεται με αυτή τη συνήθεια. Η αντικατάσταση της καύσης με τη θέρμανση στα εναλλακτικά προϊόντα νικοτίνης μπορεί να περιορίσει τη βλάβη στους καπνιστές. Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι κάποιες χώρες έχουν ήδη συμπεριλάβει συμπληρωματικά στο νομοθετικό τους πλαίσιο, ρυθμίσεις που αποσκοπούν στην υποστήριξη της πολιτική της μείωσης της βλάβης από το κάπνισμα, συμπληρωματικά με τις προσπάθειες για τη διακοπή και την πρόληψη.

Είναι γεγονός πως η απαγόρευση των επιβλαβών ή ριψοκίνδυνων συμπεριφορών, πρακτικών και προϊόντων θα ήταν η ιδανική λύση. Ωστόσο, η απαγόρευση ελλοχεύει κινδύνους και αντιτίθεται στο δικαίωμα της επιλογής και της προσωπικής απόφασης. Οι άνθρωποι λαμβάνουν συχνά αποφάσεις ή ενεργούν με γνώμονα τα δικά τους προσωπικά κριτήρια που για άλλους μπορεί να κρίνονται ως επιβλαβή. Παρόλα αυτά, ενδεχομένως λόγω αδυναμίας, κακής κρίσης ή συνήθειας αδυνατούν να συμμορφωθούν με μια καλύτερη επιλογή ή τη δεδομένη στιγμή δεν έχουν εναλλακτική ή επαρκή ενημέρωση για κάτι διαφορετικό.

Για αυτό και, όταν υπάρχουν στη διάθεσή της κοινωνίας καλύτερες εναλλακτικές, η πολιτεία οφείλει να τις αξιολογεί βασισμένη σε επιστημονικά δεδομένα και στη συνέχεια να ενημερώνει την κοινωνία για αυτές. Να λειτουργεί δηλαδή προληπτικά και να περιορίζει τη βλάβη θέτοντας ενώπιον όλων τις εναλλακτικές επιλογές που μπορούν να αποτρέψουν τη διατήρηση μιας κακής πρακτικής ή μιας παγιωμένης κατάστασης με αποδεδειγμένα αρνητικές συνέπειες. Ενσωματώνοντας στην καθημερινότητά μας πρακτικές και προϊόντα μειωμένου κινδύνου, μπορούμε, συμπληρωματικά σε άλλες υφιστάμενες πολιτικές, να κάνουμε όντως τη διαφορά στον αγώνα «μείωσης της βλάβης».