«Το αναπόδραστο (;) τέλος της πολυμέρειας», του Ανδρέα Μαυρογιάννη

Η εκλογή Τραμπ για δεύτερη φορά στην προεδρία των ΗΠΑ σηματοδοτεί την επικράτηση μιας σειράς από ανησυχητικά φαινόμενα που τίποτα καλό δεν προϊδεάζουν για τον κόσμο του αύριο. Είτε μιλούμε για την άνοδο της ασημαντότητας για την οποία προειδοποιούσε ο Κορνήλιος Καστοριάδης, είτε για την εξάπλωση της χυδαιότητας στην εποχή της νεωτερικότητας, που περιγράφει ο Μπερτράν Μπουφόν, είτε για την αλαζονεία της δύναμης που παρουσίαζε από το 1966 ο Γουίλιαμ Φουλμπράιτ, είτε για τις επικίνδυνες συνέπειες του αυτοορισθέντος αμερικανικού εξαιρετισμού για τον οποίο μιλούσε ο Άντριου Μπάσεβιτς είτε για το τέλος της ιστορίας του Φράνσις Φουκουγιάμα, είτε για τις εικονοκλαστικές προσεγγίσεις του Νόαμ Τσόμσκι. Την ίδια ώρα η Τεχνητή νοημοσύνη προκαλεί σύγχυση και προβληματισμό και αποτελεί τη μεγαλύτερη πρόκληση από την εποχή της πρώτης βιομηχανικής επανάστασης. Ο «μεγάλος αδελφός» του προφητικού βιβλίου «1984» του Τζορτζ Όργουελ, μοιάζει πλέον αθώο παιδικό παιγνίδι ενώπιόν του, πέρα από κάθε φαντασία της κληρονομημένης σκέψης, πολλαπλασιασμού των δυνατοτήτων της τεχνολογίας που επιτρέπει την επιτηδευμένη κατάργηση της διάκρισης του πραγματικού από το εικονικό, του αληθινού από το ψεύτικο (τα fake news, τα alternative facts), της δημιουργίας από τη συρραφή, του προϊόντος των χεριών και του νου των ανθρώπων από τις δυνατότητες των μηχανών και των μικροτσίπ, ενώ ταυτόχρονα η αέναη προσπάθεια χειραγώγησης των απόψεων των πολιτικών και του τρόπου σκέψης των ανθρώπων, θυμίζει κάτι απείρως πολλαπλάσιο από τον Μονοδιάστατο Άνθρωπο του Χέρμπερτ Μαρκούζε. Η κατρακύλα των μετοχών στις ΗΠA από την εμφάνιση της εφαρμογής της Τεχνητής νοημοσύνης της κινεζικής DeepSeek, δεν είναι παρά το προανάκρουσμα του τι έπεται στον νέο αμείλικτο πόλεμο για την τεχνολογική επικράτηση που μοιραία θα καθορίζει ένα διαρκώς αυξανόμενο μέρος του τρόπου ζωής των ανθρώπων. Η παγκοσμιοποίηση μεταμορφώνεται σε σκακιέρα για το ξετύλιγμα των νέων ηγεμονικών τάσεων και επιδιώξεων.

Αυτή η μικρή, μερική και κάπως αυθαίρετη αναφορά σε κάποιους στοχαστές, δεν είναι επίδειξη πολυμάθειας αλλά άπελπις προσπάθεια αποκωδικοποίησης και ορθολογικής απόδοσης και κατανόησης αυτών που συμβαίνουν και/ή που φαίνονται να έρχονται σαν τρικυμία στο μυαλό μας, και αναζήτησης των εργαλείων ερμηνείας, μιας σανίδας να πιαστούμε στην ανταριασμένη θάλασσα των καιρών.

Η ιστορία έχει καταγράψει την οικονομική αντιπαλότητα και τον ανελέητο ανταγωνισμό ανάμεσα στα γενεσιουργά αίτια των δύο παγκοσμίων πολέμων και οι εκτιμήσεις για το υπό διαμόρφωση πεδίο με τη συμπαιγνία δισεκατομμυριούχων που ελέγχουν τις μεγάλες εταιρείες τεχνολογίας και ιδιαίτερα οι «υπέροχοι 7» (the magnificent 7) με τον Πρόεδρο Τραμπ και την κυβέρνησή του, μοιάζουν ανατριχιαστικές και θυμίζουν τραγικές ολοκληρωτικές καταστάσεις που η ανθρωπότητα μέσα από τις στάχτες, είχε, στο τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, πιστέψει πως είχε για πάντα ξεπεράσει με το σύστημα συλλογικής ασφάλειας και εξορκίσει με το «ποτέ πια».

Συνέπεια της εξέλιξης αυτής και της διάδοσης νεο-συντηρητικών και αυταρχικών πολιτικών, στο όνομα της εθνικής προτεραιότητας, ολοένα και λιγότερο συγκεκαλυμμένα ευαγγελίζονται ακραίες συνταγές και ερωτοτροπούν με το χάος, που καλλιεργούν τη μισαλλοδοξία, την ξενοφοβία και τις κάθε είδους διακρίσεις και προωθούν νεοφασιστικές ιδέες και ναζιστικές προσεγγίσεις.

Οι κατακτήσεις της δημοκρατίας και της συμπεριληπτικότητας, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων της αλληλεγγύης και της αλληλεξάρτησης κινδυνεύουν να αντικατασταθούν από την αυξανόμενη αλαζονεία και έπαρση της δύναμης.

Αρχές που είχαμε θεωρήσει πως αποτελούν πλέον τους πυλώνες της διεθνούς έννομης τάξης, όπως για παράδειγμα η εθνική κυριαρχία και το απαραβίαστο των συνόρων, αμφισβητούνται απροκάλυπτα, το διεθνές και το ανθρωπιστικό δίκαιο παραβιάζονται κατάφωρα, είτε μιλάμε για την Ουκρανία, είτε μιλάμε για τη Γάζα, είτε για το Σουδάν είτε για αλλού ενώ η νέα μορφή της πολιτικής της κανονιοφόρου μεταμφιεσμένη σε οικονομικές ή άλλες κυρώσεις, ή σε «δασμούς», ή σε διακοπή συνεισφορών ή χρηματοδοτήσεων, ή συνεργασίας, στο όνομα της εξυπηρέτησης του εγωιστικού εθνικού συμφέροντος όπως το αντιλαμβάνονται οι ισχυροί, δεσπόζει ως η νέα κανονικότητα.

Το σύστημα των Ηνωμένων Εθνών, που γεννήθηκε μέσα από τις στάχτες του πολέμου και οικοδομήθηκε προοδευτικά ως ο κατ’ εξοχήν φορέας της διεθνούς συνεργασίας και η πολυμέρεια ως η ενσάρκωση της αλληλεγγύης και της βούλησης για την από κοινού αντιμετώπιση των μεγάλων προκλήσεων, καθώς και της συνειδητοποίησης της αλληλεξάρτησης ανάμεσα σε όλους, βρίσκονται σήμερα στο έλεος υπέρμαχων της στυγνής αυταρχικότητας και του χομπσιανής εγωιστικής αυτοσυντήρησης και του πολέμου όλων εναντίον όλων.

Η μη συμμετοχή των ΗΠΑ στην ΟΥΝΕΣΚΟ, η ανακοίνωση την περασμένη εβδομάδα της εκ νέου αποχώρησης από τη Συμφωνία των Παρισίων για την Αντιμετώπιση της Κλιματικής Αλλαγής και από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας και η διακοπή χρηματοδότησης διεθνών προγραμμάτων ζωτικής σημασίας για την υγεία, την παιδεία, τη σίτιση, την προστασία του περιβάλλοντος, την ανάπτυξη και την επίτευξη των στόχων της αειφόρου ανάπτυξης του ΟΗΕ, καθώς και η παρακράτηση εισέτι και μεγάλου μέρους των υποχρεωτικών συνεισφορών στον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών και των εξειδικευμένων οργανισμών του συστήματος, δείχνουν να μην είναι παρά το πρελούδιο της νέας προσέγγισης και της απαξίωσης ανθρώπων, θεσμών, και κανόνων και όλου του κεκτημένου της θεσμοθετημένης διεθνούς συνεργασίας, της συνέργειας, της συμπληρωματικότητας, της αλληλεγγύης και της κοινής έγνοιας για το μέλλον.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση αντιμετωπίζεται πλέον όχι ως ισότιμος ομονοών εταίρος, αλλά ως ένα χαλαρό συνονθύλευμα ετερόκλητων καταστάσεων που υποσκάπτεται εκ των έσω, με την υπόθαλψη φυγόκεντρων τάσεων κάποιων λαϊκίστικων κυβερνήσεων. Θεωρείται ανταγωνιστής σε θέματα εμπορίου και απειλείται με την προσφιλή, της νέας κατάστασης πραγμάτων στις ΗΠΑ, επιβολή απαγορευτικών δασμών. Εκεί που η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση ως το κατ’ εξοχήν ειρηνευτικό, κοινωνικό, ενοποιητικό, πολιτισμικό και αναπτυξιακό σχέδιο έχει δημιουργήσει έναν νέο αξιακό χώρο και έναν πιο φιλόξενο και ανθρώπινο τόπο, βάλλεται ως αντίζηλος των νεο-συντηρητικών αντιλήψεων. Ο Αμερικανός οικονομολόγος και αναλυτής Κένεθ Ρόγκοφ, θεωρεί πως ο Ντόναλντ Τραμπ, συνιστά υπαρξιακή απειλή για την Ευρώπη. Ούτε στην άμυνα, ούτε στο εμπόριο ούτε στην πράσινη μετάβαση μπορεί πια να βαδίζει χέρι με χέρι με τις ΗΠΑ, όσο επιθυμητό και να είναι, και είναι υποχρεωμένη να προβεί σε δίκες της διευθετήσεις για να διατηρήσει τη σχετική της θέση. Έτσι στους κλυδωνισμούς που δημιουργεί η επιθετική εξαγωγική πολιτική της Κίνας με σοβαρές συνέπειες στην ευρωπαϊκή βιομηχανική παραγωγή με έσχατο παράδειγμα τη Γερμανία, προστίθεται τώρα και η αμερικανική αποστασιοποίηση και εριστικότητα.

Ακόμα και το ΝΑΤΟ, η παραδοσιακή ακίδα στο δόρυ της αμερικανικής στρατιωτικής αντίληψης για την ειρήνη και τη σταθερότητα, αντιμετωπίζεται με δυσπιστία και οι εταίροι καλούνται να αναλάβουν υποτιθέμενες ευθύνες, στο όνομα μιας ούτω καλούμενης «δίκαιης» ή καινοφανούς κατανομής βαρών, που προσπαθεί να συγκαλύψει τον νέο αμερικανικό απομονωτισμό και τη νομιζόμενη αυτοτέλεια και τη νέα στρατηγική θεώρηση και να προκαλέσει συσκότιση των αναπόφευκτων αρνητικών συνεπειών σε όλους από τους βρυχηθμούς της υπερδύναμης.

Το παγκόσμιο σύστημα, που με όλες τις αδυναμίες και τις ατέλειές του, απετέλεσε τη ραχοκοκαλιά των διεθνών σχέσεων για ογδόντα χρόνια τώρα, δονείται από άνευ προηγουμένου τριγμούς και αναταράξεις, η αποτελεσματικότητά του εξανεμίζεται και κινδυνεύει με πλήρη κατάρρευση. Η ανθρωπότητα ξυπνά με δέος ενώπιον της προοπτικής αυτής και τα εφιαλτικά σενάρια που προμηνύει.

Σήμερα περισσότερο παρά ποτέ και με δεδομένη την αδυναμία της διεθνούς κοινότητας να στηριχθεί ούτε σε άλλες μεγάλες δυνάμεις πέραν των ΗΠΑ, όταν και η Ρωσία και σε κάποιο βαθμό και η Κίνα ούτε μπορούν ούτε θέλουν να προστατεύσουν το σύστημα, η Ευρωπαϊκή Ένωση, ως ο βασικός πρωτεργάτης και υποστηρικτής της πολυμερούς διπλωματίας και της συνεργασίας με τον ΟΗΕ στο επίκεντρό του, οφείλει να αναλάβει τη στήριξή του και προστασία των αρχών και των αξιών που το διέπουν. Η πλειοψηφία των χωρών του τρίτου κόσμου δεν έχει πού αλλού να στραφεί.

Η νέα κυβέρνηση Τραμπ δείχνει ακόμα περισσότερο από την πρώτη εκδοχή της, αποφασισμένη να επιτείνει την κρίση της πολυμέρειας και το χειρότερο είναι πως δεν ενδιαφέρεται παρά να επιβάλει το «του κρείττονος συμφέρον» που περιγράφει ο Πλάτωνας στην Πολιτεία και καταγράφει στην τραγικότητά του ο Θουκυδίδης στην Ξυγγραφή του ως τη θέση των Αθηναίων έναντι των Μηλίων.

Έτσι βλέπουμε τον Πρόεδρο της Κολομβίας, ώρες μόνο μετά την αξιοπρεπή απαίτησή του να μην δέχεται τον βίαιο επαναπατρισμό από τις ΗΠΑ παράτυπων μεταναστών, αν δεν τυγχάνουν στοιχειωδώς ανθρώπινης μεταχείρισης κατά τη διαδικασία απέλασης, να αναγκάζεται να υποχωρήσει κατά κράτος και άνευ όρων, ενώπιον της απειλής Τραμπ για δίχως όρια μέτρα και αντίποινα.

Το διεθνές δίκαιο, η συγκρότηση της διεθνούς κοινωνίας και ο ΟΗΕ, είναι οι κατ’ εξοχήν παράγοντες μετριασμού του δικαίου του ισχυρού. Η ανάδυση της έννοιας της ανθρωπότητας ως αξιακός χώρος, τα ανθρώπινα δικαιώματα, το κράτος δικαίου, το ανθρωπιστικό δίκαιο είναι η διεκδίκηση σεβασμού των ανθρώπων ως της πρώτιστης αξίας και συνιστά τη θεμελιώδη και μέγιστη κατάκτηση του πολιτισμού μας. Η άρνησή της οδηγεί στη νέα βαρβαρότητα.