Γιατί πρέπει να παραιτηθεί ο υπουργός Δικαιοσύνης

Οι αποτυχίες στη δημόσια διοίκηση μπορούν να προκαλέσουν κοινωνικό κόστος και αδικία. Μπορούν να προσβάλουν το δημόσιο αίσθημα της ευπρέπειας και της καλής τάξης. Εάν αυτές οι αποτυχίες είναι αρκετά κραυγαλέες, όπως π.χ. η απόδραση ενός ισοβίτη, ή οι επιπτώσεις τους αρκετά ευρέως αισθητές, είναι φυσικό το κοινό να απαιτεί αίμα -κάποιος πρέπει να λογοδοτήσει- αλλά ποιου το αίμα; Είναι σίγουρο ότι τα κόμματα της αντιπολίτευσης και μερικοί αρθρογράφοι θα ζητήσουν την παραίτηση κάποιου υπουργού. Εξίσου σίγουρο, οι υπουργοί, κατά κανόνα -τουλάχιστον στην Κύπρο- δεν παραιτούνται προβάλλοντας τον ισχυρισμό ότι δεν έχουν εμπλακεί προσωπικά στη διοικητική αποτυχία ή ατασθαλία ή στη συγκάλυψή λαθών. Είναι αξιοσημείωτο ότι από το 1960,που αποκτήσαμε την ανεξαρτησία, μέχρι σήμερα, οι υπουργοί που παραιτήθηκαν μετρούνται στα δάκτυλα του ενός χεριού.

Η ατομική ευθύνη των υπουργών είναι μια συνταγματική σύμβαση που καθιστά τους υπουργούς της κυβέρνησης υπεύθυνους όχι μόνο για τις δικές τους ενέργειες, αλλά και για εκείνες του υπουργείου τους. Δεν πρέπει να συγχέεται με τη συλλογική ευθύνη του Υπουργικού Συμβουλίου, η οποία ορίζει ότι τα μέλη του πρέπει να εγκρίνουν δημοσίως τις συλλογικές αποφάσεις του ή να παραιτηθούν.

Το δόγμα της ατομικής ευθύνης των υπουργών σε μια δημοκρατική χώρα αποτελεί μέρος της ευρύτερης έννοιας της υπεύθυνης διακυβέρνησης. Επιδιώκει να εγγυηθεί ότι ένας υπουργός οφείλει να ελέγχει προσεκτικά όλες τις δραστηριότητες εντός του υπουργείου του. Μια πρακτική επίπτωση αυτού του δόγματος είναι ότι κάθε μέλος του Υπουργικού Συμβουλίου απαντά για το δικό του υπουργείο σε ερωτήσεις ή απορίες βουλευτών ή του κοινού. Σημαίνει επίσης ότι αν διαπιστωθεί διαφθορά, σπατάλη ή άλλη κακή συμπεριφορά σε ένα υπουργείο, ο υπουργός θεωρείται υπεύθυνος ακόμη και αν δεν έχει γνώση των ενεργειών. Η σύμβαση προϋποθέτει ότι ο υπουργός ενέκρινε την πρόσληψη και τη συνέχιση της απασχόλησης στο υπουργείο των συνεργατών του ή άλλων κρατικών αξιωματούχων. Ο κώδικας δεοντολογίας των μελών της κυβέρνησης λέει ότι ο υπουργός αναμένεται να παραιτηθεί σε περίπτωση παραπτώματος και θα μπορούσε ακόμη και να αντιμετωπίσει ποινικές κατηγορίες για παραπτώματα κατά τη διάρκεια της θητείας του. Ο μακαριστός Χρυσοστομίδης μάς έδωσε μαθήματα ατομικής ευθύνης. Τον Δεκέμβριο του 2008, παραιτήθηκε από υπουργός Δικαιοσύνης και Δημοσίας Τάξεως αναλαμβάνοντας την ευθύνη για την απόδραση του ισοβίτη κατάδικου ισοβίτη Αντώνη Προκοπίου Κίτα, άλλως Αλ Καπόνε. από ιδιωτικό νοσοκομείο στο οποίο νοσηλευόταν. Παρόλο που αρχικά η παραίτησή του δεν είχε γίνει αποδεχτή από τον Δημήτρη Χριστόφια, εντούτοις ο Κύπρος Χρυσοστομίδης επέμεινε στην παραίτησή του, η οποία έγινε δεκτή.

Κατά τη διάρκεια της θητείας του νυν υπουργού Δικαιοσύνης και Δημοσίας Τάξεως υπήρξαν εξαιρετικά σοβαρά συμβάντα που ο υπουργός θα αναμενότανε σε μια δημοκρατική χώρα να ανελάμβανε την ευθύνη και να παραιτείτο. Δεν θα αναφερθώ στον θάνατο του 24χρονου Πακιστανού αφού οι έρευνες για τα διαδραματισθέντα είναι αυτή τη στιγμή σε εξέλιξη. Υπενθυμίζω την απόδραση ενός ισοβίτη και άλλων δύο προσώπων από νόμιμη κράτηση διότι αυτά έχουν κλονίσει την εμπιστοσύνη του κοινού προς την Αστυνομία και το Υπουργείο Δικαιοσύνης και Δημοσίας Τάξεως. Παρ' όλα αυτά ο υπουργός Δικαιοσύνης κατέστησε σαφές ότι δεν πρόκειται να παραιτηθεί.

Ενώ το δόγμα της ατομικής ευθύνης των υπουργών αποτελεί συνταγματική σύμβαση, δεν υπάρχει επίσημος μηχανισμός για την επιβολή του, πράγμα που σημαίνει ότι σήμερα οι Κύπριοι υπουργοί χρησιμοποιούν συχνά την άγνοια της κακής συμπεριφοράς άλλων ως επιχείρημα για την έλλειψη υπαιτιότητας. Τα κόμματα της αντιπολίτευσης σπάνια αποδέχονται αυτό το επιχείρημα, αλλά έχει διαπιστωθεί ότι το εκλογικό σώμα μπορεί να είναι πιο δεκτικό. Επομένως φέρουμε κι εμείς -το κοινό της Κύπρου- ευθύνη για την έλλειψη ευαισθησίας εκ μέρους των υπουργών. Δυστυχώς κυριαρχεί η κυπριακή ρήση «κρύψε να περάσουμε» και έτσι βουλώνουμε τα στόματά μας,

Γιατί όμως οι υπουργοί μας αρνούνται να παραιτηθούν όταν οι ατασθαλίες, ανεπάρκειες ή κακοτεχνίες επιτάσσουν την ανάληψη πολιτικών ευθυνών; Η απάντηση είναι απλή: η παραίτηση έχει πραγματικό κόστος που περιλαμβάνει απώλεια του εισοδήματος, μείωση της σύνταξης και ενδεχομένως της επιρροής -δεν θα είναι πλέον influencer. Αυτό το προσωπικό κόστος μπορεί να έχει αυξηθεί στη σημερινή εποχή των πολιτικών καριέρας.

 Οι πολιτικοί αναλυτές υπογραμμίζουν την ηθική σημασία της παραίτησης στη δημόσια ζωή για τα άτομα που εμπλέκονται και για την υγεία των πολιτικών θεσμών στους οποίους υπηρετούν. Η παραίτηση μπορεί να βοηθήσει να λογοδοτήσουν οι κυβερνήσεις, καθώς εφιστά την προσοχή σε άγνωστες πολιτικές αποτυχίες, ανεπάρκειες ή κακοτεχνίες ή, αν είναι γνωστές, προσθέτοντας βαρύτητα στη σημασία τους. Επιπλέον η ατομική ευθύνη των υπουργών σημαίνει ότι τα κυβερνητικά στελέχη που βρίσκονται στην κορυφή του δημόσιου βίου διατηρούν ένα αυστηρό πρότυπο συμπεριφοράς. Τις προάλλες (στις 14 Ιανουαρίου) η Βρετανίδα υφυπουργός Οικονομικών, Τούλιπ Σιντίκ, ανακοίνωσε την παραίτησή της από την κυβέρνηση του Κιρ Στάρμερ, διότι το όνομά της αναφέρθηκε σε έρευνες για διαφθορά στο Μπανγκλαντές σε βάρος της πρώην Πρωθυπουργού Σεΐχ Χασίνα, της οποίας είναι ανιψιά. Θυμίζει την πασίγνωστη φράση που χρησιμοποιείται ευρέως, ιδιαίτερα σε πολιτικές τηλεοπτικές συζητήσεις «Η γυναίκα του Καίσαρα δεν αρκεί να είναι τίμια, πρέπει και να φαίνεται τίμια». Με άλλα λόγια, το μητρώο ενός υπουργού πρέπει να είναι λευκότερο του λευκού. Θα πρόσθετα επίσης ότι η παραίτηση κάποιου υπουργού για πρόδηλες αποτυχίες καθιστά την κυβέρνηση υπεύθυνη για τη συμπεριφορά της απέναντι στο κοινό.

*Οικονομολόγος, κοινωνικός επιστήμονας