Η ιδεολογία του τόπου

Ο Βενιαμίν Νετανιάχου δικάζεται αυτές τις μέρες σε δικαστήριο της Ιερουσαλήμ για διαφθορά και άλλα παρεμφερή. Η δίκη θα κρατήσει μήνες. Είναι προς πίστη του εκεί δικαστικού συστήματος ότι, ενώ η χώρα βρίσκεται σε πόλεμο σε πολλαπλά μέτωπα (Γάζα-Λίβανος-Συρία), η δικαστική εξουσία δεν αναστέλλεται για τον Πρωθυπουργό του κράτους!

Πέρα από αυτό το γεγονός, δεν μπορούμε να αγνοήσουμε το άλλο γεγονός, ότι ο Νετανιάχου σε όλη του την πολιτική σταδιοδρομία ήταν πάντα ένας πολιτικός της ακραία αντιπαλαιστινιακής σχολής. Υπάρχουν άπειρες δηλώσεις και ενέργειές του που δηλώνουν άμεσα ή υποδηλώνουν ότι πιστεύει πως η λύση του μεσανατολικού προβλήματος είναι η εξόντωση των Παλαιστινίων και όλων των δυνητικών αντιπάλων του Ισραήλ, και η απόλυτη επικράτησή του στην περιοχή. Ό,τι το αντιστρατεύεται αυτό θεωρεί ότι είναι εχθρός!

Γι’ αυτή τη διανοητική ροπή του υπάρχουν χίλιοι λόγοι. Ανάμεσά τους υπάρχει και ένας που -για έναν περίεργο λόγο- συστηματικά τον παραγνωρίζουμε: Η γεωγραφία!

Η γεωγραφία δεν είναι μόνο η γεωγραφική θέση μιας χώρας. Για παράδειγμα, η γνωστή ατάκα που μαθαίναμε από το δημοτικό για την Κύπρο ως χώρα-κλειδί ανάμεσα σε τρεις ηπείρους (για να πείσουμε τον εαυτό μας, εμείς και οι δάσκαλοί μας, πως αξίζουμε κάτι, έστω κι αν είμαστε μια μικρή τελεία στον χάρτη). Αυτό είναι ίσως η μία διάσταση. Αλλά υπάρχει πάντα και μια άλλη, πιο σύνθετη, που συνδέεται με τη διάσταση της ανθρωπογεωγραφίας.

Ο Νετανιάχου

Ο Νετανιάχου, γεννήθηκε στα τέλη του 1949 και από το 1967 έως το 1972 υπηρέτησε ως λοχαγός (!) στον ισραηλινό στρατό. Το 1975 απέκτησε πτυχίο αρχιτεκτονικής στη Μασαχουσέτη των ΗΠΑ, και το 1977 απέκτησε δεύτερο πτυχίο από το ΜΙΤ! Οι αριθμοί δεν βγαίνουν, αλλά το θέμα είναι αλλού.

Το κλειδί είναι ότι γεννήθηκε σε ένα αστικό περιβάλλον του Τελ Αβίβ, (μακριά από τις εθνοτικές συγκρούσεις ή τη συμβίωση με Άραβες), η οικογένειά του την κατάλληλη στιγμή μετανάστευσε στις ΗΠΑ, και σε χρόνο ρεκόρ ο ίδιος επέστρεψε φορτωμένος πτυχία.

Ας δούμε μια λεπτομέρεια: Τον τόπο και τον χώρο…

Πραγματικότητα και μυαλό

Ο τόπος και ο χώρος έχουν πολύ μεγάλη σημασία. Από τη δεκαετία του 1960 ο Bourdieu, κυρίως με το ερευνητικό έργο του «Οι κληρονόμοι», απέδειξε ότι το σε ποιον τόπο γεννιέσαι και μεγαλώνεις, και το σε ποιο περιβάλλον ανατρέφεσαι, διαμορφώνει σε πολύ μεγάλο βαθμό το τι θα γίνεις και τι θα πρεσβεύεις. Το αστικό ή αγροτικό περιβάλλον, η μεγαλοαστική ή ταπεινή σου καταγωγή, διαμορφώνουν ακόμη και το μέγεθος της αυτοπεποίθησής σου, σε μεγάλο βαθμό.

Για να συνειδητοποιήσουμε τη σημασία του παράγοντα τόπος, ας σκεφτούμε κάτι «ακραίο»: Ποιος θα ήταν ο καθένας από εμάς, αν είχε γεννηθεί εκατό χιλιόμετρα ανατολικά του Αποστόλου Αντρέα ή βόρεια της Κερύνειας.

Ο Νετανιάχου δεν γεννήθηκε και ανατράφηκε απλώς σε ένα αστικό περιβάλλον, αλλά σε ένα περιβάλλον μακριά από την εμπράγματη σύγκρουση Ισραηλινών και Παλαιστινίων, ακόμη κι όταν ήταν λοχαγός. Για τον ίδιο αυτή η σύγκρουση ήταν απόλυτα θεωρητική και ιδεολογικοποιημένη. Μαζί με τον θρήνο για τον θάνατο του αδελφού του στην επιχείρηση Εντέμπε (1976), αυτό που τον συνέδεε με τη σύγκρουση ήταν τα ιδεολογήματα του μυαλού. Στο Ισραήλ επέστρεψε από τις ΗΠΑ μετά από 16 ολόκληρα χρόνια (1972-1988).

Οι Νετανιάχου

Θα μπορούσε κάλλιστα να πει κάποιος «και τι μας κόφτει εμάς αυτό;». Σωστό. Με μια διαφορά: Ο τόπος και των δικών μας ηγετών ήταν και είναι πάντα καθοριστικός σε αντίστοιχο επίπεδο.

Από τους οκτώ Προέδρους της Κυπριακή Δημοκρατίας, μόνο ένας καταγόταν από «ταπεινή» οικογένεια και από τόπο κατεχόμενο (με τα τότε δεδομένα, ούτε του Μακαρίου η καταγωγή ήταν τόσο «απελπιστική», έστω κι αν το αφήγημα της μετέπειτα αγιοποίησής του το επέβαλε). Οι υπόλοιποι κατάγονταν από τόπους και χώρους μακριά από οτιδήποτε είχε σχέση με το Κυπριακό, ως εμπράγματη σύγκρουση ή ανάγκη λύσης. Κατάγονταν κυρίως από Λεμεσό και Πάφο. Και μάλιστα από οικογένειες που είχαν κάθε λόγο να μην βλέπουν το Κυπριακό ως ζήτημα προς επίλυση, αλλά ως ζήτημα προς διαχείριση. Έτσι, σε όλων το μυαλό το Κυπριακό διαμορφώθηκε ως μια ιδεοληπτική σύλληψη. Αυτή η σύλληψη θα μπορούσε να είναι προς τη μία ή την άλλη κατεύθυνση (με πιο πιθανή βέβαια τη μία από της δύο) αλλά το σημαντικό είναι ότι πρόκειται για κάτι που ανήκει στη σφαίρα του νοητικού σχήματος. Χωρίς υλική βάση, χωρίς να έχει «ψηθεί» μέσα από προσωπικά βιώματα και εμπειρίες.

Όταν στο τέλος του 1974 ο Μακάριος επέστρεψε στην Κύπρο, αντιμετώπισε με εκπληκτική ψυχραιμία το προσφυγικό, ακόμη και τις προοπτικές επίλυσης του Κυπριακού. Δεν θα βρει κανείς έστω μια δήλωσή του (πέρα από όσες έγιναν στο πλαίσιο του «ποιητικού» του δημόσιου λόγου) που να εκφράζει ειλικρινή πόνο. Εξαιρετικά παγερός, κατά κανόνα, σχεδόν αποκλειστικά διαχειριστικός! Πιθανότατα, αν τα τουρκικά στρατεύματα είχαν καταλάβει την Παναγιά της Πάφου ή τον Κύκκο, η συμπεριφορά του να ήταν διαφορετική.

Όταν ο Ν. Αναστασιάδης πέταξε κατάμουτρα στους Αμμοχωστιανούς το περίφημο «Τι να την κάνω την Αμμόχωστο, η Λεμεσός πετά», δεν το έκανε από κυνισμό. Ο άνθρωπος έτσι «αναγιώθηκε»: Μέσα σε ένα περιβάλλον του τύπου «πώς διαχειρίζομαι το Κυπριακό», ή «το Κυπριακό είναι πόσα κερδίζω και πόσα χάνω». Αφού η Λεμεσός αναπτύσσεται και φέρνει έσοδα στο κράτος, τι να την κάνω την Αμμόχωστο;

«Ξεκάθαρα και συγκεκριμένα»…

Η Γεροσκήπου δεν έχει καταληφθεί από τα τουρκικά στρατεύματα. Ο Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας, «ξεκάθαρα και συγκεκριμένα», δεν πρόκειται να κάνει οτιδήποτε για την επίλυση του Κυπριακού. Γιατί η αντίληψή του για το ζήτημα είναι μια ιδεοληπτική σύλληψη, άσχετη με την εμπράγματη κατάσταση. Έτσι, γι’ αυτόν είναι «θέμα συσχετισμών, επιβίωσης του ελληνισμού στην Κύπρο, αντίστασης στο δίκαιο του δυνατού, θέμα αρχών και αξιών». Όλα αυτά τέλος πάντων που συνιστούν ένα «έξω από εμένα» πρόβλημα, ένα ζήτημα διαχείρισης.

Γι’ αυτό, ο Ν. Χριστοδουλίδης

1 Δεν πρόκειται να κάνει τίποτε παραπάνω από όσα χρειάζονται για να φαίνεται ότι θέλει λύση.

2 Θα κάνει τα πάντα για να φαίνεται ότι υπάρχει κινητικότητα στο Κυπριακό (ελεγχόμενη).

3 Θα κάνει τα πάντα για να καλλιεργείται στην κοινωνία η ψευδαίσθηση ότι η Κύπρος επί των ημερών του έχει εξελιχθεί σε ισότιμο αντίπαλο της Τουρκίας!

4 Θα διαχειρίζεται τους περιφερειακούς πρωταγωνιστές ανάλογα με τις εκάστοτε ανάγκες και δυνατότητές τους (Τουρκία, Ελλάδα, Βρετανία κ.λπ.).

5 Θα διευρύνει με κάθε τρόπο τις συμμαχίες της Κυπριακής Δημοκρατίας ως ιδεογράμματος, πέρα και μακριά από τη λύση του Κυπριακού.

6 Θα δώσει τα πάντα σε γη και ύδωρ, προκειμένου το ιδεόγραμμα «Κυπριακή Δημοκρατία» (ανεξάρτητα αν ελέγχει μόνο το 50% του νησιού) να φαίνεται ότι είναι «αξιόπιστος εταίρος».

7 Θα κάνει ό,τι χρειάζεται για να εξασφαλίσει πιθανότητες επανεκλογής.

Όχι επειδή είναι από τη Γεροσκήπου. Αλλά επειδή δεν μπορεί να σκεφτεί ότι θα μπορούσε να είναι από αλλού…

Το Καλάθι

• … με τους καπιταλισμούς (1): Συμπτωματικά, τις τελευταίες μέρες στο ελληνικό και στο κυπριακό Κοινοβούλιο συζητιούνται παρόμοια ζητήματα, για την αντιμετώπιση της ακρίβειας, την τιθάσευση της απληστίας κέρδους, και τον έλεγχο της ασυδοσίας των τραπεζών. Εκ πρώτης όψεως, κοιτάζοντας τη θεματολογία, θα μπορούσαμε να αναφωνήσουμε ως επιφώνημα τον γνωστό τίτλο του βιβλίου του Νίκου Μπογιόπουλου, μα «Είναι ο καπιταλισμός ηλίθιε»! Γίνεται καπιταλισμός χωρίς απληστία;

• … με τους καπιταλισμούς (2): Από το περιεχόμενο των συζητήσεων, όμως -και στα δύο Κοινοβούλια-, συνειδητοποιεί κάποιος ότι δεν υπάρχει μόνο ένα είδος καπιταλισμού. Ή καλύτερα, δεν ξέρω αν υπάρχει καπιταλισμός χωρίς απληστία, αλλά σίγουρα υπάρχει περισσότερο επιθετικός και ακραίος καπιταλισμός και λιγότερο ανεξέλεγκτος. Άλλος ο καπιταλισμός των ΗΠΑ και άλλος της Νορβηγίας.

• … με τους καπιταλισμούς (3): Από το περιεχόμενο των συζητήσεων προέκυψε και κάτι άλλο, και στις δύο χώρες. Οι προτάσεις νόμου και οι σχετικές συζητήσεις παράγουν πραγματικότητες! Και στις δύο χώρες, τόσο η συμπεριφορά και η επιθετικότητα π.χ. των τραπεζών έδειξε, έστω προσωρινά, σημεία «πανικού» από την πιθανότητα κοινοβουλευτικής-νομοθετικής παρέμβασης. Επομένως, δύο πράγματα κάνουν τη διαφορά: Η σοβαρότητα, η υπευθυνότητα και η παρεμβατικότητα των θεσμών από τη μια, και η εμβάθυνση της δημοκρατίας και της δημόσιας συζήτησης (ακόμη και με ρυθμίσεις που οδηγούν και σε νέους θεσμούς ή ρυθμιστικές αρχές). Ειδικά σε ένα προεδρικό σύστημα με υπερεξουσίες της εκτελεστικής εξουσίας, όπως αυτό της Κύπρου, και τα δύο είναι απαραίτητα.