Η μαύρη επέτειος των Δεκεμβριανών

Ακριβώς πριν 80 χρόνια (στις 3 Δεκεμβρίου 1944) συντελέστηκε ένα από τα μεγαλύτερα πολιτικά εγκλήματα της ιστορίας της Ελλάδας, που έγινε γνωστό ως τα «Δεκεμβριανά». Εκείνη τη μέρα 33 άνθρωποι σκοτώθηκαν εν ψυχρώ και εκατοντάδες τραυματίστηκαν στην Αθήνα από την Αστυνομία, τον βρετανικό στρατό και τους δολοφόνους της «Χ» του Γρίβα, της ΠΑΟ ( Πανελλήνιος Απελευθερωτική Οργάνωσις) και άλλων μοναρχικών/ακροδεξιών οργανώσεων.

Τον Δεκέμβρη του 1944, παρ' όλο που ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος εξακολουθούσε να μαίνεται, οι Γερμανοί στρατιώτες -που είχαν ήδη διαπράξει πολυάριθμες θηριωδίες στην ελληνική ύπαιθρο- δεν είχαν άμεση ανάμειξη σε αυτή τη βία διότι η Αθήνα είχε ήδη απελευθερωθεί από τη γερμανική κατοχή τον Οκτώβρη του 1944. Και παρ' όλο που η Βρετανία ακόμα πολεμούσε τη Γερμανία, στις 3 Δεκεμβρίου 1944, οι δυνάμεις του Άγγλου Πρωθυπουργού Τσόρτσιλ άνοιξαν πυρ εναντίον αμάχων διαδηλωτών και επέτρεψαν σε Έλληνες, όπως τους Χίτες του Γρίβα που είχαν συνεργαστεί με τους Ναζί, να κάνουν το ίδιο. Κρυβόμενοι σε στρατηγικές θέσεις στην κορυφή του Κοινοβουλίου και του ξενοδοχείου «Μεγάλη Βρετανία», οι Άγγλοι στρατιώτες, μαζί με τους Έλληνες αστυνομικούς και φασίστες, πυροβολούσαν εναντίον διαδηλωτών που είχαν συγκεντρωθεί κατά δεκάδες χιλιάδες στην Πλατεία Συντάγματος. Τα θύματα ήταν Έλληνες δημοκρατικοί, αντιμοναρχικοί, σοσιαλιστές και κομμουνιστές που είχαν συγκεντρωθεί στην πλατεία. Κρατούσαν ελληνικές, αμερικανικές, βρετανικές και σοβιετικές σημαίες ενώ φώναζαν συνθήματα όπως «Ζήτω ο Τσόρτσιλ (οποία ειρωνεία!), ζήτω ο Ρούσβελτ, ζήτω ο Στάλιν», αναφερόμενοι στους ηγέτες της συμμαχικής παράταξης.

Το συλλαλητήριο στην Πλατεία Συντάγματος στις 03/12/1944 οργανώθηκε από το ΕΑΜ (Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο) σε ένδειξη διαμαρτυρίας για την απόφαση της κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας υπό τον Γεώργιο Παπανδρέου που υποχρέωνε όλους τους αντάρτικους σχηματισμούς να παραδώσουν τα όπλα τους στις υπηρεσίες ασφαλείας. Οι υπουργοί του ΕΑΜ διαφώνησαν και παραιτήθηκαν μαζικά από την κυβέρνηση ως ένδειξη διαμαρτυρίας. Η ειρωνεία είναι ότι οι ίδιοι διαδηλωτές είχαν περάσει τα προηγούμενα τρία χρόνια πολεμώντας στο πλευρό των Βρετανών κατά των ναζιστών κατακτητών. Καθώς όμως πλησίαζε το τέλος του πολέμου, η Βρετανία και οι άλλες δυτικές δυνάμεις, όπως οι ΗΠΑ, ανησυχούσαν όλο και περισσότερο για τη σοβιετική κομμουνιστική επιρροή που ερχόταν από την Ανατολή.

Η στρατιωτική πτέρυγα του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου της Ελλάδας, γνωστή ως (ΕΛΑΣ), Ελληνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός, είχε ηγηθεί της αντίστασης κατά της Γερμανίας. Αλλά το μέτωπο παρέμενε σε μεγάλο βαθμό επηρεασμένο από το ΚΚΕ, γεγονός που φόβιζε τους Δυτικούς ηγέτες, όπως ο Τσόρτσιλ, οι οποίοι ήλπιζαν να σταματήσουν τη μεταπολεμική εξάπλωση του κομμουνισμού στην Ευρώπη.

Μια αιματηρή, πολύμηνη μάχη ακολούθησε στην ελληνική πρωτεύουσα μετά τη σφαγή της 3ης Δεκεμβρίου, καθώς ο βρετανικός στρατός ήταν με το μέρος των φιλομοναρχικών και αντικομμουνιστικών παρατάξεων (αγνοώντας τη συνεργασία τους με τις δυνάμεις του Χίτλερ), με την ελπίδα να αποκαταστήσει την εξουσία του βασιλιά Γεωργίου Β', θείου του πρίγκιπα Φίλιππου, δούκα του Εδιμβούργου. Τελικά το ΕΑΜ ηττήθηκε από υπέρτερες στρατιωτικές δυνάμεις αφού η βοήθεια του βρετανικού στρατού προς την κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας αποδείχθηκε καθοριστική. Ακολούθησε η Συμφωνία της Βάρκιζας (12 Φεβρουαρίου 1945) που σηματοδότησε το τέλος της σύντομης περιόδου της κυριαρχίας του ΕΑΜ και την απαρχή της εδραίωσης της κυβερνητικής εξουσίας. Η ευφορία των νικητών ήταν αναμενόμενη, όμως τι θα γινόταν με τους ηττημένους; Η απελευθέρωση δεν είχε φέρει και την ειρήνευση. Αντίθετα, η «μάχη της Αθήνας», όπως ονομάσθηκαν οι συγκρούσεις που ακολούθησαν την 3η Δεκεμβρίου, είχε βαθύνει το χάσμα ανάμεσα στα δύο στρατόπεδα που είχαν σχηματιστεί τα χρόνια της Κατοχής. Επιπλέον, την πολιτική πόλωση επιδείνωνε μια εκρηκτική κοινωνική κατάσταση» (βλ. «Η αδύνατη επανάσταση», Βόγλη Πολυμέρη, Αθήνα 2014, σελ. 83 & 85.)

Παρά την πεποίθηση του Τσόρτσιλ ότι είχε ματαιώσει την απόπειρα των κομμουνιστών να καταλάβουν την εξουσία, δεν υπάρχει κανένα στοιχείο που να δείχνει ότι η εξέγερση της Αθήνας ήταν κάτι άλλο από ένα αυθόρμητο λαϊκό κίνημα, τελείως αναπάντεχο για την ηγεσία του ΕΑΜ. Αν είχε θελήσει το ΕΑΜ να καταλάβει την εξουσία θα μπορούσε να το είχε κάνει εύκολα όταν οι Γερμανοί αποχώρησαν τον Οκτώβρη του ΄44. (βλ. «Στην Ελλάδα του Χίτλερ», κεφ. 23 του Mark Mazower). Όπως και να 'χει, η αιματηρή σύγκρουση που σημάδεψε την Αθήνα στις 3 Δεκεμβρίου έθεσε τις βάσεις για τον Εμφύλιο Πόλεμο (1946-49). Σ' αυτόν τον καταστρεπτικό πόλεμο, οι ελληνικές κυβερνητικές δυνάμεις υπέστησαν περίπου 48.000 απώλειες, ενώ οι ένοπλοι αντίπαλοί τους υπέστησαν πιθανότατα περίπου τις μισές απώλειες. Ωστόσο, οι ομάδες θανάτου και στις δύο πλευρές δολοφόνησαν χιλιάδες αμάχους και πολλοί περισσότεροι πέθαναν από τη βαρβαρότητα, τις ασθένειες και την πείνα. Περίπου 158.000 Έλληνες μπορεί να πέθαναν συνολικά ως αποτέλεσμα του εμφυλίου πολέμου. Η οικονομική καταστροφή της Ελλάδας ήταν επίσης ολοκληρωτική. Ως αποτέλεσμα αυτής της καταστροφής, χιλιάδες Έλληνες μετανάστες θα κατέφευγαν σε διάφορες γωνιές του κόσμου, ιδίως στις Ηνωμένες Πολιτείες, την Αυστραλία και τον Καναδά, μετά τον εμφύλιο πόλεμο της χώρας τους.

«Τελικά ποια πλευρά διέπραξε τα περισσότερα εγκλήματα, η δεξιά ή η αριστερά;», ρώτησε ένας νεαρός φοιτητής έναν γέρο αγρότη, όταν ο τρομερός εμφύλιος πόλεμος της Ελλάδας πλησίαζε στο τέλος του, το 1949. Ο συνομιλητής του απάντησε προσεκτικά: «Το μόνο που μπορώ να σου πω είναι ότι η πλευρά που τυγχάνει να είναι στην εξουσία έχει περισσότερες ευκαιρίες να τα διαπράξει». Ο ιστορικός, στην προσπάθειά του να διακριβώσει τις ευθύνες για την τραγική περιπλοκή της ελληνικής πολιτικής τη δεκαετία του ΄40, δύσκολα μπορεί να ελπίζει πως θα βελτιώσει αυτή τη διαπίστωση.

Οικονομολόγος, κοινωνικός επιστήμονας