«Τα απομνημονεύματα του διευθυντή της Αγγλικής Σχολής την εποχή της ΕΟΚΑ», του Αντώνη Αντωνίου

Του Αντώνη Αντωνίου*

Ο Paul Griffin γεννήθηκε στις 2 Μαρτίου 1922 στο Έσσεξ της Αγγλίας και στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, σε ηλικία 18 ετών, κατατάγηκε στον βρετανικό στρατό. Στάλθηκε στην Ινδία στο σώμα των Gurkhas. Στην ηλικία των 20 χρόνων προάχθηκε σε λοχαγό και πολέμησε στη ζούγκλα της Βιρμανίας και με το τέλος του πολέμου, μόλις 23 ετών, βρέθηκε στον βαθμό του ταγματάρχη.

Το 1955 το Υπουργείο Αποικιών, έχοντας την ευθύνη διορισμού όλων των Βρετανών εκπαιδευτικών, διαφήμισε τη θέση του διευθυντή της Αγγλικής Σχολής Λευκωσίας. Ο Griffin μετά από μια σύντομη συνέντευξη με τον Sir Christopher Cox, επικεφαλής εκπαιδευτικός σύμβουλος της βρετανικής κυβέρνησης, πήρε τον διορισμό. Η σχολή τότε ήταν ακέφαλη αφού ο προηγούμενος διευθυντής Eustace Jackson είχε υποβάλει την παραίτησή του και έφυγε από την Κύπρο. Ο Griffin έφτασε με πλοίο στη Λεμεσό τον Φεβρουάριο 1956.

Ο διευθυντής με τον Harding την μέρα των αθλοπαιδιών.

Στην αρχή του βιβλίου ο Griffin κάνει ξεκάθαρη τη θέση του γύρω από την ΕΟΚΑ: Για τον Griffin ήταν μια τρομοκρατική οργάνωση. Οι τρομοκράτες έγραφε, ήταν παντού «όχι τόσο σε φυσική παρουσία όσο στα μυαλά μας» (σελ. 21). Αναγνωρίζει ότι υπήρχαν και διαφορές μεταξύ των Βρετανών: από τη μια το αγωνιστικό και από την άλλη το φιλελεύθερο μυαλό, αυτοί που ήξεραν το νησί και αυτοί που νόμιζαν ότι ήξεραν το νησί. Για την αγωνιστική πτέρυγα το πρόβλημα ήταν να υποτάξεις την τρομοκρατία και να προχωρήσεις σε αυτοκυβέρνηση. Να μην παραδώσεις την ανεξαρτησία σε τρομοκράτες (σελ. 67). Τα φιλελεύθερα μυαλά που υπήρχαν και στον στρατό πίστευαν ότι οι τρομοκράτες αντιπροσώπευαν τη θέληση του λαού γι’ αυτό χρειαζόταν ένας σύντομος συμβιβασμός (σελ. 68-9).

Σ’ όλο το βιβλίο η αντίληψή του για την ιστορία ήταν επιδερμική και οι ιστορικές γνώσεις του περιορισμένες όπως για παράδειγμα: «…οι τεχνικές που χρησιμοποίησε η Βρετανία για να απελευθερώσει την Ελλάδα από τους ναζί τώρα χρησιμοποιούνται από τους Έλληνες εναντίον μας». Αμέσως μετά εκφράζει παράπονο: «...δεν υπάρχει ευγνωμοσύνη στην πολιτική. Ο Γρίβας πολέμησε μαζί μας εναντίον των Ελλήνων κομμουνιστών και τώρα είναι επικεφαλής της τρομοκρατικής εκστρατείας εναντίον μας... και μας ταράζει τα νεύρα» (σελ. 21).

Γρήγορα αντιλαμβάνεται ότι έχει μπροστά του ένα πολύ δύσκολό έργο: η ΑΣ δεν έπρεπε να εμπλακεί στη σύγκρουση. Μόνιμη επωδός σ’ όλο το βιβλίο είναι να μείνουν τα πολιτικά (εννοώντας τη δράση υποστηριχτών της ΕΟΚΑ) έξω από τη σχολή. Ο ίδιος, και προφανώς η αποικιακή διοίκηση, αναγνώριζαν ότι τέτοια δράση θα υπονόμευε τη λειτουργία της σχολής. Χωρίς να κάνει άμεση αναφορά στις οδηγίες που πήρε από την αποικιακή κυβέρνηση, τονίζει ότι η δουλειά του ήταν η παροχή ποιοτικής αγγλικής εκπαίδευσης και αυτό ήταν που χρειαζόταν η Κύπρος (σελ. 22). Όπως αναφέρει ένας στόχος του ήταν να εξηγήσει στους μαθητές ότι δεν μπορούσαν να επωφελούνται από κυβερνητικό σχολείο και ταυτόχρονα να είναι υποστηρικτές της ΕΟΚΑ.

Όταν έφτασε στη σχολή υπήρχε ένταση ανάμεσα στους μαθητές λόγω της καταδίκης του Μιχαλάκη Καραολή (απόφοιτου 1953) σε θάνατο στις 28 Οκτωβρίου 1955. Αρκετοί μαθητές γνώριζαν τον Καραολή τόσο ως μαθητή όσο και ως εργαζόμενο στον Φόρο Εισοδήματος. Σ’ όλο το βιβλίο αποκαλεί επανειλημμένα τον Καραολή τρομοκράτη και κάποιες φορές δολοφόνο χωρίς να προσπαθεί, έστω και εκ των υστέρων που γράφτηκαν τα απομνημονεύματα, να εξετάσει και μια διαφορετική θεώρηση.

Η πρώτη μεγάλη πρόκληση που είχε να αντιμετωπίσει ήταν μερικές βδομάδες μετά την άφιξή του. Παρασκευή 2 Μαρτίου 1956 μετά τις 11.00 π.μ. εκρήξεις βομβών στη σχολή (σελ. 37). Καθόλου τυχαία η επιλογή της μέρας/ώρας αφού αυτή τη μέρα/ώρα έφευγαν όλοι οι μαθητές για να δοθεί ευκαιρία στους μουσουλμάνους μαθητές να πάνε στο τζαμί.

Με κάθε ευκαιρία έπαιρνε διαβεβαιώσεις από τον κυβερνήτη Harding ότι η σχολή έχει την πλήρη στήριξή του και θα ληφθούν οποιαδήποτε μέτρα για να συνεχίσει να λειτουργεί. Αρχικά οι αστυνομικές φρουρές αυξήθηκαν. Ο Griffin δηλώνει ότι οι στόχοι του ήταν η ασφάλεια των κτηρίων, των μαθητών και του προσωπικού. Από την αρχή τόνιζε ότι αντιλαμβανόταν ότι τόσο ο ίδιος και οι Βρετανοί μέλη του προσωπικού όσο και Ελληνοκύπριοι εκπαιδευτικοί ήταν πιθανοί στόχοι. Ήδη κάποια μέλη του προσωπικού δέχτηκαν απειλητικές επιστολές. Γι’ αυτό ζήτησε να περιφραχτεί η σχολή με αγκαθωτό σύρμα (σελ. 44).

Ο Harding επιδίδει βραβείο στην ημέρα αθλοπαιδιών.

Στις 9 Μαρτίου 1956 ο Μακάριος εξορίζεται στις Σεϋχέλλες. Ο διευθυντής Griffin αναφέρει ότι ένιωσε ανακούφιση για τη σκληρή γραμμή της κυβέρνησης (σελ. 51). Όμως την επόμενη μέρα, 10 Μαρτίου 1956 ο διευθυντής πιάστηκε απροετοίμαστος στην αντίδραση των μαθητών που αρνήθηκαν να τραγουδήσουν το πρωί θρησκευτικούς ύμνους. Το διάλειμμα της ίδιας μέρας, ακούγονταν φωνές και συνθήματα των μαθητών (ο ίδιος τους υπολόγισε γύρω στους 150) αλλά κατάφερε και επέβαλε τάξη.

Από την αρχή, το 1956 φαίνεται το δίλημμα που είχε να αντιμετωπίσει και τη σύγκρουση ρόλων. Από τη μια ο διευθυντής/παιδαγωγός και από την άλλη ο διευθυντής/αστυνομικός. Σταδιακά θα υπερτερήσει το δεύτερο. Θεωρούσε τον εαυτό του πατριώτη που εμπλεκόταν σε άλλο πόλεμο: αυτό του ελέγχου του ανθρώπινου μυαλού (σελ. 79). Φαίνεται όμως ότι αυτές ήταν και οι οδηγίες που είχε από το αποικιακό καθεστώς και γράφει ότι ήταν αποφασισμένος να επιβάλει αυστηρή πειθαρχία έστω και αν σήμαινε το τέλος της συμμετοχής των Ελληνοκυπρίων στη σχολή (σελ. 62). Ο ίδιος παραθέτει τη συμβουλή που του έδωσε στις 30 Οκτώβρη 1957 στο μέγαρο του κυβερνήτη ο Harding πριν την αποχώρησή του: Whatever happens don’t pull your punches (Ό,τι κι αν συμβεί, μην τραβάς πίσω τις γροθιές σου). Ο διευθυντής τη θεώρησε ως συμβουλή να αντιδρά δυναμικά στην προσπάθεια κάποιων να κατευθύνουν την ΑΣ είτε είναι Ε/Κ είτε Τ/Κ είτε Βρετανοί (σελ. 141).

Με την πάροδο του χρόνου τα επεισόδια που έπρεπε να διαχειριστεί γίνονταν πιο δύσκολα. Το φθινόπωρο του 1956 αποβάλλει διά παντός μαθητή που αντίγραψε φυλλάδιο της ΕΟΚΑ αφού πρώτα έλεγξε τους γραφικούς χαρακτήρες των μαθητών. Την ίδια εποχή αποβάλλει διά παντός άλλο μαθητή που άλλαξε την ονομασία της λεωφόρου Winston Churchill σε λεωφόρο Μιχαλάκη Καραολή. Τέλος του Νιόβρη 1956 έγινε απόπειρα εμπρησμού της αίθουσας εκδηλώσεων της σχολής και χρειάστηκε παρέμβαση της Πυροσβεστικής.

Το Σάββατο 19 Ιανουαρίου 1957, ονομαστική μέρα Μακαρίου που είχε ήδη εξοριστεί, οι μαθητές αρνήθηκαν να τραγουδήσουν θρησκευτικούς ύμνους. Η άμεση αντίδραση του διευθυντή ήταν να στείλει σπίτι δύο τάξεις μεγάλων μαθητών, θέλοντας με αυτόν τον τρόπο να δώσει ένα μήνυμα στους γονείς (σελ. 113). Τη Δευτέρα 21 Ιανουαρίου 1957 κατά τη διάρκεια του διαλείμματος έγινε εκδήλωση συμπαράστασης μαθητών που φώναζαν συνθήματα. Ο διευθυντής με τη βοήθεια καθηγητών οδήγησε 60 μαθητές στη σχολή, τους χώρισαν σε δύο ομάδες και με τη βοήθεια του γυμναστή Brown τους έδειραν με ραβδί (σελ. 113-4). Το σίγουρο είναι ότι κατάφερε η Αγγλική Σχολή να είναι η μόνη σχολή που λειτούργησε καθ’ όλη την περίοδο της ΕΟΚΑ. Κατά τον διευθυντή αυτό είχε να κάνει τόσο με τον διακοινοτικό χαρακτήρα της σχολής όσο και ότι οι τελειόφοιτοι ήταν πάρα πολύ βοηθητικοί αφού περίμεναν για τις υποτροφίες για βρετανικά πανεπιστήμια και για δουλειές στη δημόσια υπηρεσία.

Ο Griffin δείχνει ότι λειτούργησε με μεγάλο ζήλο. Τα πρώτα χρόνια έδινε την εντύπωση ότι οι Βρετανοί είχαν ένα νμακροχρόνιο ορίζοντα και δεν ανέμεναν σημαντικές αλλαγές στο καθεστώς στην Κύπρο. Τον Μάρτη 1956 σε μνημόνιό του ο Griffin προτείνει νέα πολιτική για τη σχολή: Επέκταση και βελτίωση των οικοτροφείων, όπως και βελτίωση των εργαστηρίων και των αθλητικών εγκαταστάσεων. Το καλοκαίρι 1956 δημιούργησε νέα οικοτροφεία για να δώσει την ευκαιρία σε περισσότερους μαθητές να μένουν μέσα στον χώρο της σχολής.

Η αντίληψη του Griffin για την αποικιοκρατία

Ο Griffin κάνει αναφορές για τη γενικότερη κατάσταση στην Κύπρο ως μια σύγκρουση των ακραίων με τις δυνάμεις ασφαλείας. Βλέπει διάσταση μεταξύ ακραίων και μετριοπαθών Ελληνοκυπρίων (που χαρακτηρίζονται από τους πρώτους ως φιλο-Βρετανοί και προδότες) χωρίς να διευκρινίζει ποιοι είναι οι μετριοπαθείς και ποια η κοινωνική τους βάση.

Για τον Griffin, στην Κύπρο ο ρόλος των Βρετανών είναι να κρατήσουν τον νόμο και την τάξη διότι όπως αναφέρει είναι πρόβλημα να δίνεις ανεξαρτησία σε ανθρώπους που έχουν τέτοια αυτοπεποίθηση που νομίζουν ότι μπορούν να τρέξουν πριν μάθουν να περπατήσουν (σελ.36). Για τον Griffin η ούτω καλούμενη αποικιοκρατία, είχε τα μειονεκτήματά της αλλά δημιουργήθηκε πάνω σε μια γνήσια έγνοια για την ευημερία των λαών της αυτοκρατορίας.

Δεν δέχεται ότι για τις δυνάμεις ασφαλείας είναι κανόνας η κακομεταχείριση ή ακόμα τα βασανιστήρια. Δηλώνει ότι οι δυνάμεις ασφαλείας εργάζονται πολλές ώρες μέρα και νύχτα κάτω από πολύ δύσκολες συνθήκες με τεράστιο κίνδυνο από ενέδρες. Μπορεί κάτω από αυτές τις δυσκολίες οι δυνάμεις ασφαλείας να γίνουν πιο τραχείς ή να τραβήξουν κανένα αφτί αλλά δεν δέχεται ότι υπάρχει ίχνος αλήθειας στις ιστορίες για κακοποιήσεις τις οποίες προάγουν οι φιλελεύθεροι στη Βρετανία ακόμα και φιλο-Βρετανοί στην Κύπρο. Σε όλα τα πιο πάνω υπάρχει πλήρης ταύτιση με την προσέγγιση του κυβερνήτη Harding. Δεν κρύβει τον μεγάλο θαυμασμό του για τον Harding που τον αποκαλεί εξαιρετικό, (σελ.131) σαν μια δύναμη στο βρετανικό χέρι, σαν μια δύναμη του καλού, much loved master (σελ. 141).

Μετά την αντικατάσταση του Harding, αφού εκφράζει την πικρία τη δική του (και πιστεύει) και του στρατού, που όπως λέει μπορούσε να αποτελειώσει την ΕΟΚΑ, δηλώνει ότι όλοι που υπηρέτησαν κάτω από τον Harding, που κάνανε τοποθετήσεις και δώσανε υποσχέσεις που ενέκρινε ο κυβερνήτης τώρα θα πρέπει να κάνουν άλλες τοποθετήσεις και να δώσουν άλλες υποσχέσεις κάτι που δεν πρόκειται να αυξήσει την αξιοπιστία (σελ. 131).

Αλλαγή κλίματος 1958

Διαβάζοντας μέσα από τις γραμμές του βιβλίου μπορεί κάποιος να εντοπίσει ότι με την πάροδο του χρόνου η κατάσταση στη σχολή χειροτέρευε και ο έλεγχος πάνω στους μαθητές γινόταν πιο αδύνατος. Για το 1956 αναφέρει ότι οι Τουρκοκύπριοι συνέχισαν να δείχνουν ανεκτικότητα στη βία της ΕΟΚΑ και να αφήνουν τους Βρετανούς να κάνουν τη δουλειά τους. Έδειχναν να εμπιστεύονταν τον κυβερνήτη Harding (σελ. 43). Τονίζει ότι κανένας Τουρκοκύπριος δεν του παρείχε πληροφορίες για Ελληνοκύπριο και το ανάποδο και συμπεραίνει ότι η αφοσίωση των μαθητών στο σχολείο ήταν πιο ισχυρή από την αφοσίωσή τους στην κοινότητά τους. Όμως κατά τον Griffin τα πράγματα άλλαξαν το 1958 όταν αρχίζουν να παρουσιάζονται δικοινοτικά συμβάντα. Τέτοια ήταν η ανησυχία του που αποφασίζει να κλείσει τη σχολή για το δεύτερο τρίμηνο του 1958 δύο βδομάδες νωρίτερα. (σελ. 163)

Το 1958 αρχίζουν να παρουσιάζονται πολλά φυλλάδια της ΕΟΚΑ στη σχολή. Οι τιμωρίες μαθητών προκαλούν αντιδράσεις με αποκορύφωμα την απεργία των μαθητών τον Μάρτη 1958 όπου η πλειοψηφία των μαθητών αρνήθηκε να πάει σχολείο. Τον Σεπτέμβρη του 1958 μετά από έντονη παρότρυνση της ΕΟΚΑ αποχωρούν από τη σχολή σχεδόν όλοι οι Ελληνοκύπριοι μαθητές.

Το θέμα της ασφάλειας απασχολεί πολύ τον Griffin. Πέρα από την ασφάλεια του χώρου και των μαθητών νιώθει να υπάρχει θέμα και για την ασφάλεια των Βρετανών εκπαιδευτικών. Ο ίδιος εντάσσεται στην Αστυνομία ως special για να έχει νόμιμη οπλοφορία. Στις 3 Ιανουαρίου 1957 γίνεται απόπειρα δολοφονίας εναντίον δύο εκπαιδευτικών, του John Bray και της Dorothy Richards. Και οι δύο τραυματίζονται. Την Παρασκευή 11 Ιανουαρίου 1957 δολοφονείται στην Αμμόχωστο ο Cecil Cook που διατέλεσε υπεύθυνος του οικοτροφείου Lloyds και ήταν πολύ αγαπητός στους μαθητές και το προσωπικό.

Ο διευθυντής

Προς το τέλος του βιβλίου δείχνει απογοητευμένος και γι’ αυτόν τον λόγο δεν ενδιαφέρεται να παραμείνει στη σχολή με την ανεξαρτησία. Εκφράζει τους προβληματισμούς του για τη νέα εποχή. Θεωρεί ότι η Αγγλική Σχολή είναι ένα ελίτ σχολείο με την έννοια ότι προσφέρει μοναδική εκπαίδευση στην Κύπρο. Μετά την ανεξαρτησία, που δεν θα υπάρχουν οι επιδοτήσεις, θα αυξηθούν τα δίδακτρα και μόνο ένα μέρος του πληθυσμού θα μπορούσε να αντέξει. Έτσι η Αγγλική Σχολή θα γίνει ένα ελίτ σχολείο με την παραδοσιακή έννοια. Αυτό συμπίπτει με το τι έγραψε ο πρόεδρος του διαχειριστικού συμβουλίου Colin Raeburn το 1960: «Από την ίδρυσή του το σχολείο φρόντιζε φτωχά αλλά έξυπνα αγόρια. Η αποδοχή πλούσιων Κυπρίων αγοριών θα αποφέρει υψηλότερα εισοδήματα αλλά θα αλλάξει ριζικά τον χαρακτήρα του και θα αφαιρέσει τον πραγματικό λόγο για τη συνέχιση της ύπαρξης της σχολής».[2]

Στα απομνημονεύματα ο Griffin αναφέρει ότι επέστρεψε στην Κύπρο το 1978 και 1983 και συναντήθηκε με πρώην συναδέλφους. Σε όλο το βιβλίο εκφράζεται πολύ θερμά για το προσωπικό και προφανώς η εκτίμηση ήταν αμοιβαία. Ο Griffin πέθανε 29 Ιανουαρίου 2012.

*Απόφοιτου εκπαιδευτικού και πρώην υποδιευθυντή της Αγγλικής Σχολής

[1] Paul Griffin A noisy Isle

[2] Στο Kyriacos Demetriades The English School Nicosia1900-1960 281