2004: Όταν η χώρα αγκάλιασε τον φασισμό

Για εικοστή συνεχόμενη χρονιά από το δημοψήφισμα, πολιτικοί και κόμματα θυμήθηκαν με διάθεση πανηγυρική την επέτειο του «Όχι». Λες και τα συνθήματα δεν κρίθηκαν, λες και η πορεία του Κυπριακού κλείδωσε εκείνη τη συγκεκριμένη στιγμή. «Όσα χρόνια και να περάσουν από το δημοψήφισμα, όση προπαγάνδα και παραπληροφόρηση και να προσπαθούν να κάνουν οι αμετανόητοι υποστηριχτές του, η ουσία είναι… ότι το σχέδιο Ανάν καταργούσε την ΚΔ, επέβαλλε εγγυημένες πλειοψηφίες πληθυσμού και γης, προνοούσε παραμονή τουρκικού στρατού και των εποίκων», έγραψε στην ανακοίνωσή της η ΕΔΕΚ, εξηγώντας πως «η 'λύση' θα ήταν διάλυση και η 'χαμένη ευκαιρία' χαμένη πατρίδα». Ενώ στο ίδιο μήκος κύματος ήταν η ανακοίνωση και του ΔΗΚΟ: «Εισακούγοντας το κάλεσμα του Τάσσου Παπαδόπουλου…, οι Ε/Κ αψήφησαν τους εκβιασμούς και τις απειλές και είπαν 'Όχι'.... σ’ ένα σχέδιο που καταργούσε την ΚΔ. Είκοσι χρόνια μετά, η απόρριψη του σχεδίου Ανάν, από τη συντριπτική πλειοψηφία των Ε/Κ, αποδεικνύεται ορθή και σοφή». Αντί για μια καταγραφή των αποτελεσμάτων εκείνης της απόφασης, αλλά και της πορείας που οδήγησε σε αυτήν, μπήκαμε και πάλι σε μια λογική αυτοδικαίωσης. Επιβεβαιώνοντας πως σε αυτή τη χώρα οι πεποιθήσεις μας ελάχιστα επηρεάζονται από τα γεγονότα.

Πρόθεση του κειμένου δεν είναι η σε βάθος ανάλυση των διαφόρων προνοιών. Άλλωστε αυτές συζητήθηκαν εκτενώς και αφορούν ένα σχέδιο που ανήκει στο παρελθόν χωρίς προοπτικές επαναφοράς. Κάποιος όμως δεν μπορεί να μην υποδείξει ότι, αν είχε περάσει το σχέδιο Ανάν, θα είχαν φύγει οι μισοί έποικοι και θα είχε σταματήσει η ανεξέλεγκτη ροή νέων, πως με εξαίρεση κάποιες δεκάδες, θα είχαν αποχωρήσει τα τουρκικά στρατεύματα, ότι στα σημερινά κατεχόμενα θα είχαν επιστρέψει υπό ε/κ διοίκηση 25.000-30.0000 πρόσφυγες ενώ θα είχε ολοκληρωθεί και η επιστροφή όσων ήθελαν να γυρίσουν υπό τ/κ διοίκηση. Όπως δεν μπορεί να μην υποδείξει ότι, πέραν κάποιων ζητημάτων ασφάλειας-εγγυήσεων, τα επιχειρήματα που δόθηκαν για απόρριψη του σχεδίου, τα οποία προτάσσουν και σήμερα, αφορούν στοιχεία που θα έπρεπε να θεωρούνται δεδομένα σε μια ΔΔΟ στη βάση της οποίας υποτίθεται συζητάμε -και στα λόγια το ΔΗΚΟ αποδέχεται- από το 1977 μέχρι και σήμερα. Ότι στο σχέδιο, από την αποδοχή του οποίου Τάσσος, ΔΗΚΟ και ΕΔΕΚ μας διέσωσαν, αυτοί είναι που οδήγησαν. Ο Τάσσος Παπαδόπουλος είναι που κάλεσε τον ΓΓ του ΟΗΕ να επαναρχίσει τις συνομιλίες για να αποφύγουμε την ευρωδιχοτόμηση, αυτός έκανε τη διαπραγμάτευση που έφερε το τελικό σχέδιο, αυτός αποδέχθηκε την επιδιαιτησία την οποία στη συνέχεια απέρριψε ως απαράδεκτη. Κυρίως όμως ότι τα όσα εκτίμησαν ή υποσχέθηκαν ότι θα ακολουθούσαν την ένταξη, ότι δηλ. θα μετατρέπαμε την Τουρκία όμηρο του Κυπριακού και θα την αναγκάζαμε να αποδεχθεί λύση δικών μας προδιαγραφών, αν μη τι άλλο αποδείχθηκαν ανεφάρμοστα και ουτοπικά. Ο χρόνος έτρεξε εις βάρος μας, η διχοτόμηση εδραιώθηκε επί του εδάφους, αποφεύγοντας τον συμβιβασμό, στην πράξη αποδεχθήκαμε τα τετελεσμένα της εισβολής, σήμερα κάνουμε διαβήματα για να μην εποικιστεί και η περίκλειση περιοχή της Αμμοχώστου.

Δεν είναι όμως οι πρόνοιες του σχεδίου η ουσία, ούτε είναι το αποτέλεσμα που πλήγωσε ανεπανόρθωτα τη χώρα, αλλά ο τρόπος που φτάσαμε στο αποτέλεσμα αυτό. Το πώς η πορεία προς το 2004 «κλείδωσε» μια για πάντα τον τρόπο που η ε/κ πλευρά αντιλαμβάνεται το Κυπριακό, διαμορφώνοντας ένα συμπαγές status quo που στέκεται απέναντι από κάθε προσπάθεια επανέναρξης των συνομιλιών. Κυρίως όμως το πώς το σύστημα και η κοινωνία λειτούργησαν σ’ εκείνη την ιστορική στιγμή. Ο τρόπος που δεν συζητήσαμε το σχέδιο, ο διχασμός στον οποίο συνειδητά οδήγησε η τότε ηγεσία για να εξυπηρετήσει το δικό της αφήγημα, η ευκολία με την οποία έγινε η κοινωνία βορά στα σχέδιά της.

Το πώς ο Τάσσος Παπαδόπουλος και οι συνεργάτες του κατηύθυναν την κοινή γνώμη, θέτοντας εκτός δημόσιου διαλόγου την αντίθετη άποψη, πριν καν αυτός αρχίσει. Με διάφορες εξάρσεις που έφερναν τον τότε Πρόεδρο κάθε λίγο μακριά από το τραπέζι της διαπραγμάτευσης και με συνεχείς «αποκλειστικές πληροφορίες» από τον Μιχάλη Ιγνατίου, το ΡΙΚ και άλλους στο Μπούργκενστοκ περί μιας διαπραγμάτευσης που έδινε τα πάντα στην Τουρκία και σε εμάς απλά ελπίδα ότι η Τουρκία θα τηρήσει τα συμφωνηθέντα. Η άνεση με την οποία έθεσε ολόκληρο τον κρατικό μηχανισμό στην υπηρεσία του - την κρατική τηλεόραση, τα υπουργεία και τη δημόσια υπηρεσία για να θωρακίσει τη θέση του. Η αντίληψη που δημιούργησε για τη μειοψηφία, η απόλυτη και αδιαμφισβήτητη ταύτιση της άποψης του Προέδρου με τα εθνικά συμφέροντα, η ταύτιση του ίδιου του Τάσσου με τη χώρα και της αντίθετης άποψης με τα ξένα συμφέροντα. Η επιβεβαίωση του πόσο ευάλωτη αποδείχθηκε ότι ήταν η χώρα και η κοινωνία στον φασισμό. Με τον Πρόεδρο να κατηγορεί τους διαφωνούντες ότι χρηματίζονται, να χαρακτηρίζει έναν στους 4 πολίτες της χώρας της οποίας ηγείτο ως «Ναινέκους» και τους πολιτικούς αντιπάλους του ως ξενοκίνητους, πουλημένους και προδότες. Με την κοινωνία να ακολουθεί.

Αυτή είναι η συζήτηση που ποτέ δεν έγινε, και που πρωτίστως θα έπρεπε να είχαμε κάνει. Διότι αυτή η πορεία υπενθύμισε με τρόπο επώδυνο ότι οι ισορροπίες μεταξύ ελευθερίας και ολοκληρωτισμού είναι λεπτές, κυρίως σε χώρες όπου οι θεσμοί είναι ανύπαρκτοι και η κοινωνία ευάλωτη στη χειραγώγηση. Με τέτοιες ανακοινώσεις και σειρά ενεργειών έρχονται να δείξουν πως ελάχιστα έχουν αλλάξει. Αφού ούτε οι θεσμοί βελτιώθηκαν, ούτε η αντίληψή μας για τη δημοκρατία.

Αυτό θα έπρεπε να προβληματίσει. Αυτό θα έπρεπε να ανησυχεί. Ότι η περίοδος που βρεθήκαμε φάτσα με τον φασισμό όχι μόνο δεν μας προβλημάτισε αλλά αποτελεί κάθε χρόνο αφορμή για πανηγυρισμούς. Ενώ η χώρα επιβεβαιώνει καθημερινά ότι βρίσκεται μια ιστορική συγκυρία μακριά από επανάληψή της.

https://twitter.com/AntonisPolydoro