Θολά τοπία

Τη συνάντησα ένα βράδυ στην Καλαβασό. Ήρθε στο τραπέζι που καθόμουν. Είχε πράγματα να διηγηθεί. Ήταν μια εντελώς καλοκαιρινή βραδιά στην πλατεία του χωριού. Φώτιζαν τη βραδιά τα φώτα της ταβέρνας και των καφενέδων μαζί με το φως του φεγγαριού. Η Καλαβασός είναι το χωριό του Σενέρ Ελτσίλ. Όποτε περνάει ο δρόμος μας από εκείνα τα μέρη, δεν μπορεί να μην σταματήσει εκεί. Ήθελε πάντα να μυρίζει τον αέρα του χωριού του.

Καθίσαμε σε ψάθινες καρέκλες. Νομίζω ότι αυτές οι καρέκλες ταιριάζουν πιο πολύ στους κυπριακούς καφενέδες. Δεν μου αρέσουν καθόλου οι πλαστικές. Το όνομά της ήταν Σοφία Ιακώβου. Εκείνη μιλούσε, εγώ άκουγα. Δεν είχα χαρτί και μολύβι. Μου έδωσε ο Στέλιος. Τότε ήταν 27 χρόνων η Σοφία. Ήταν νοσοκόμα. Βομβαρδιζόταν το Βαρώσι. Τον Αύγουστο του 1974. Είχαν μετατρέψει σε νοσοκομείο το ξενοδοχείο Μάρκος. Εκεί φρόντιζαν τους τραυματίες που έρχονταν. Ήταν πολύ δύσκολες, πολύ τραγικές μέρες. Μέρες ζωής και θανάτου. Αυτό που ήθελε να μου διηγηθεί η Σοφία ήταν ουσιαστικά το εξής: Έσκαψαν δύο μεγάλους λάκκους και έθαψαν τους νεκρούς σε εκείνους τους λάκκους, χωρίς να βρουν χρόνο να κάνουν καν διαπίστωση της ταυτότητάς τους. «Πόσοι ήταν;», ρώτησα. «Νομίζω πως υπήρχαν τουλάχιστον 15 άτομα», είπε. Πήγε στην Επιτροπή Αγνοουμένων πριν εφτά χρόνια και ενημέρωσε για την κατάσταση, λέει. Όμως, ακόμα δεν μπορεί να γίνει εκσκαφή εκεί. Οι λάκκοι στους οποίους τους έθαψαν είναι στο κλειστό Βαρώσι. Ο στρατός δεν επιτρέπει εκσκαφές εκεί.

Κοιτάξτε, στην Κύπρο δεν μπορέσαμε να λύσουμε ακόμα και αυτό το ανθρωπιστικό πρόβλημα. Ξέρουμε ότι έχουμε νεκρούς κάτω από το χώμα. Ξέρουμε και πού βρίσκονται. Όμως, δεν μπορούμε καν να πάμε να τους βγάλουμε απ’ εκεί. Δεν μπορούμε να τους παραδώσουμε στις οικογένειές τους. Εδώ και πενήντα χρόνια δεν μπορούμε καν να εκπληρώσουμε ακόμα και το τελευταίο μας χρέος προς τους νεκρούς μας. Τους λέτε αγνοούμενους. Τι αγνοείται; Ιδού είναι εκεί, μέσα σε εκείνους τους λάκκους. Υπάρχει και στη Λευκωσία ένα τέτοιο μέρος. Μέσα στο παλιό γήπεδο του γκολφ. Εκεί ο στρατός δεν επιτρέπει καν να πλησιάσουμε για να βγάλουμε φωτογραφίες. Για ποιαν λύση, για ποιαν ειρήνη μιλάτε εσείς;

Η Σοφία Ιακώβου συγκινείται πολύ καθώς διηγείται εκείνες τις μέρες. Πώς μπόρεσε να διαφύγει μέσα από εκείνη την κόλαση. Το διηγείται και αυτό. Τη βοήθησε ένας Τούρκος στρατιώτης, λέει. Θυμάται πολύ καλά εκείνον τον στρατιώτη. Ήταν κάποιος που σπούδαζε στη θεατρική σχολή στην Άγκυρα, λέει. Βοήθησε τόσο την ίδια όσο και έναν γιατρό να περάσει στον νότο, λέει. Άρα, δεν ήταν κακοί όλοι οι στρατιώτες στον στρατό που ήρθε.

Δεν έγινε καμία εκσκαφή στο Βαρώσι μέχρι σήμερα; Πολύ κρίμα. Είχα ακούσει ότι σχετίζεται με τους αγνοούμενους ακόμα και η δολοφονία του Κουτλού Αντάλι. Και το είχα γράψει. Στις αρχές της δεκαετίας του 1990 ήρθε μια ομάδα από την Τουρκία. Ήθελαν, λέει, να πάρουν μέτρα επειδή ανησύχησαν πολύ την Τουρκία οι εκσκαφές που θα γίνονταν. Πήγαν στο σπίτι ενός ανθρώπου στην Αμμόχωστο και χτύπησαν την πόρτα. «Το 1974 εκτελούσες καθήκοντα στην Αμμόχωστο. Ξέρεις πού είναι θαμμένοι οι νεκροί εκεί. Άντε, έλα να μας δείξεις», του είπαν. Πρόθεσή τους ήταν να βγάλουν τους νεκρούς απ’ εκεί και να τους θάψουν κάπου αλλού. σε ένα μέρος που δεν φαινόταν. Όπως λέγεται, τους έθαψαν σε ένα μέρος κοντά στον Απόστολο Βαρνάβα. Εκεί ήταν, λέει, και πολλοί από εκείνους που σκοτώθηκαν στα χωριά της Μεσαορίας. Και ο Κουτλού Ανταλί το γνώριζε αυτό. Απειλήθηκε πολύ από τον στρατό για να μην τα γράψει. Στο τέλος τον δολοφόνησαν. Εγώ το έγραψα. Όμως, κανείς δεν ασχολήθηκε με αυτό, κανείς δεν ρώτησε γι’ αυτό και κανείς δεν το διερεύνησε. Οι αγνοούμενοι είναι πράγματι αγνοούμενοι. Φαίνεται πως εκτός από τους συγγενείς τους, κανείς άλλος δεν τους έψαξε και δεν ρώτησε για εκείνους. Πόσο μεγάλη ντροπή είναι να μην μπορούμε να βρούμε τους αγνοούμενούς μας σε ένα τόσο μικρό νησί εδώ και πενήντα χρόνια. Μάλιστα είναι και εξήντα χρόνια, όχι πενήντα. Υπάρχουν και κάποιοι που δεν μπορέσαμε να βρούμε από τα θύματα του 1963.

Η Σοφία Ιακώβου ζει στη Λεμεσό. Κάθεται σε ένα νοικιασμένο σπίτι με ενοίκιο 600 ευρώ. Το σπίτι της έμεινε ανοικτό στο Βαρώσι. Εκεί κάθονται άλλοι. Η Σοφία πηγαίνει κάποτε και τους επισκέπτεται. Έγιναν φίλοι. Τι τραγικές φιλίες, τι θολά τοπία είναι αυτά…