Γιατί πεθαίνουμε σαν χώρα;

Τα δύο μεγάλα κόμματα στην Κύπρο κόπτονται για την ανάγκη συνέχισης της επιχορήγησης των καυσίμων, του ρεύματος και για μηδενικούς συντελεστές ΦΠΑ σε βασικά καταναλωτικά αγαθά. Ουδείς αμφιβάλλει ότι η ακρίβεια κτυπά δυνατά την πόρτα των Κυπρίων και ιδίως των ευάλωτων εισοδηματικά ομάδων του πληθυσμού. Από την άλλη τέτοιου είδους οριζόντια μέτρα, δεν βοηθούν αυτούς που έχουν άμεση ανάγκη. Ποιος χαμηλόμισθος σώζεται με εξοικονόμηση 15-20 ευρώ τον μήνα και ποιος υψηλόμισθος ευνοείται σοβαρά αν προσθέσει στο εισόδημά του αυτό το ποσό;

Η κυβέρνηση, και αυτό είναι σωστό, μιλά συνεχώς για στοχευμένα μέτρα αλλά τελικά ασχολείται και αυτή με ημίμετρα, αφού αποφεύγει να αγγίξει και να στοχεύσει στην αντιμετώπιση του μεγαλύτερου ίσως προβλήματος που αντιμετωπίζει η κυπριακή κοινωνία. Ίσως γιατί έχει ένα άλλο πρόβλημα να αντιμετωπίσει αρχικά: Ότι οι πολιτικοί της χάνονται στις λεπτομέρειες και σε ανόητες προσωπικές φιλοδοξίες. Ποιος θα εκλεγεί στην προεδρία, ποιο κόμμα θα βγει πρώτο, ποιος κομματάρχης θα πάρει τους περισσότερους σταυρούς, με πολιτική προσέγγιση, έρμαιο του τηλεχειριστηρίου που ούτως ή άλλως εξαντλείται κάθε βράδυ μετά τη λήξη του δελτίου ειδήσεων.

Το πρόβλημα

Οι έγνοιες και οι προβληματισμοί των πολιτικών δεν φαίνεται στοχεύουν σε μια αξιόπιστη αξιολόγηση των πραγματικών προβλημάτων αυτής της χώρας. Ποιο είναι το μεγαλύτερο ή έστω ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα αυτής της χώρας, πέρα από το εθνικό;

Κατά την προσωπική μου άποψη το μεγαλύτερο πρόβλημα έχει να κάνει με την υπογεννητικότητα. Οι Ελληνοκύπριοι, με βάση όλα τα διαθέσιμα στατιστικά στοιχεία, εξαφανίζονται σταδιακά ως είδος.

Ο ρυθμός γεννητικότητας θεωρείται ως ένας από τους σημαντικότερους δείκτες του μέλλοντος μιας χώρας σε όλα τα επίπεδα. Ο ρυθμός αυτός αφορά την κοινωνία, την οικονομία ακόμα και την εθνική επιβίωση κάθε χώρας. Ποια είναι η βασική ανησυχία στη χώρα μας; Στην Κύπρο γεννιούνται πολύ λιγότεροι από αυτούς που πεθαίνουν, το δε πρόβλημα δεν είναι αμιγώς κυπριακό, αλλά ευρωπαϊκό.

Το συνολικό ποσοστό γονιμότητας στην ΕΕ το 2021 ήταν 1,53 γεννήσεις ζώντων ανά γυναίκα, ενώ στην Κύπρο ο συγκεκριμένος δείκτης διαμορφώθηκε στο 1,39. Για να μείνει σταθερός ο πληθυσμός σε μια χώρα πρέπει κάθε ζευγάρι να κάνει τουλάχιστον 2 παιδιά. Το ποσοστό γονιμότητας 1,39 στην Κύπρο δείχνει ότι για κάθε 2 θανάτους έχουμε 1,39 γεννήσεις. Με λίγα λόγια ο πληθυσμός φθίνει, και αυτό θα ήταν πολύ περισσότερο εμφανές αν τις τελευταίες δεκαετίες δεν είχαμε τις ροές Ελληνοποντίων, τους επιχειρηματίες και τους μετανάστες που πολιτογραφήθηκαν οικογενειακώς αλλά και το ξένο εργατικό προσωπικό που έρχεται λόγω της συρροής διεθνών εταιρειών στην Κύπρο.

Σύμφωνα με τη Στατιστική Υπηρεσία και την τελευταία απογραφή πληθυσμού του 2021, το ποσοστό παιδιών ηλικίας κάτω των 15 ετών στον συνολικό πληθυσμό ανέρχεται στο 15,9%. Το αντίστοιχο ποσοστό ατόμων 15-64 ετών ανέρχεται στο 67,4% και το ποσοστό ατόμων ηλικίας 65 ετών και άνω στο 16,7%. Όπως φαίνεται, το ποσοστό ατόμων 65 ετών και άνω έχει ξεπεράσει το ποσοστό παιδιών ηλικίας κάτω των 15 ετών.

Η χαμηλή γονιμότητα σε συνάρτηση με την αύξηση του προσδόκιμου ζωής προκαλεί σοβαρή ανησυχία για τη γήρανση του πληθυσμού, η οποία επηρεάζει και τη μακροπρόθεσμη επιβίωση του γηγενούς πληθυσμού. Την ίδια στιγμή απειλεί τα εισοδήματα του κράτους, δυσχεραίνει την άσκηση κοινωνικής πολιτικής και κυρίως υπονομεύει τα ταμεία συντάξεων.

Θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για πολλά άλλα θέματα τα οποία προκαλεί η σταδιακή μείωση του πληθυσμού, όπως η έλλειψη εργατικού δυναμικού. Καμιά οικονομία δεν μπορεί να αναπτυχθεί χωρίς επαρκές εργατικό δυναμικό. Από την άλλη όλοι κατανοούμε ότι όσο μεγαλύτερος είναι ο πληθυσμός μιας χώρας τόσο μεγαλώνει το ΑΕΠ της, τόσο πιο ισχυρή και ανταγωνιστική οικονομία διαθέτει. Όσο πιο νέος είναι ο πληθυσμός μιας χώρας τόσο ισχυροποιείται το ανθρώπινό της κεφάλαιο, τόσο αυξάνεται η καινοτομία, οι νέες ιδέες αλλά και η κατανάλωση και εν γένει ο όγκος της οικονομίας, αφού οι νέοι κάνουν οικογένειες, κτίζουν σπίτια, καταναλώνουν περισσότερα αγαθά.

Το μέλλον

Με λίγα λόγια οι νέοι άνθρωποι είναι το μέλλον μιας χώρας και συνάμα η ομάδα που διασφαλίζει τη συνέχεια και το ευ ζην των παλαιότερων γενεών. Αν λοιπόν η κυβέρνηση και τα κόμματα σταματήσουν για μια στιγμή να φωνασκούν και να λαϊκίζουν, αν αρχίσουν κάποια στιγμή να σκέφτονται, τότε ίσως δουν τη μεγάλη εικόνα και το μεγάλο πρόβλημα. Ίσως δουν ότι η Κύπρος πεθαίνει σαν χώρα. Ίσως αντιληφθούν ότι δεν θα σωθούμε με κάποια σεντ στη μείωση των καυσίμων, ούτε αν έχουμε μηδενικό ΦΠΑ στο κρέας, στο γάλα και τα αβγά.

Όποιος μπορεί να δει τη μεγάλη εικόνα, δεν περιορίζεται σε πολιτική σουπερμάρκετ, αλλά μπορεί να αντιληφθεί ότι αυτό που επείγει είναι η κάθε κυβέρνηση επιτέλους να στηρίξει την κυπριακή Κοινωνία στον πυρήνα της. Φροντίζοντας και ενισχύοντας το κοινό των Κυπρίων.

Δεν είμαι ειδικός ώστε να αρχίσω να προτείνω μέτρα και θεραπείες. Σε αυτή τη χώρα υπάρχουν πολλοί έξυπνοι και ειδικοί σε αυτό τον τομέα οι οποίοι θα μπορούσαν να προτείνουν σοβαρές λύσεις. Θα πρέπει να δεχτούμε επίσης ότι κάποια μέτρα για την αντιμετώπιση του φαινομένου της υπογεννητικότητας, όπως φορολογικές ελαφρύνσεις, βοήθημα τοκετού, επέκταση της άδειας μητρότητας, εφαρμογή της άδειας πατρότητας, παραχώρηση «προίκας του μωρού», παροχή επιδόματος τέκνου για τρίτο παιδί, επίδομα γονικής άδειας, εφαρμογή στεγαστικών προγραμμάτων κ.ά. λήφθηκαν. Εντούτοις, τα στατιστικά δείχνουν το πρόβλημα δεν επιλύεται, ότι η φορά που έχουν πάρει τα πράγματα δεν αναστρέφεται. Υπάρχει αναγκαιότητα ανάληψης περισσότερων δράσεων για την αντιμετώπιση του προβλήματος, το οποίο λαμβάνει ανησυχητικές διαστάσεις. Χρειάζεται και απαιτείται μια εθνική στρατηγική.

Στη χάραξη αυτής της στρατηγικής θα ήταν καλό να έχουμε σφαιρική εικόνα, εξετάζοντας κάποιες από τις αιτίες που προκαλούν το πρόβλημα. Γιατί δεν κάνουν παιδιά οι νέοι; Το ερώτημα αυτό γεννά μια σειρά άλλα ερωτήματα. Ποιος θέλει να κάνει παιδιά με μισθό 1.000 τον μήνα στην καλύτερη περίπτωση; Ποιος θέλει να κάνει οικογένεια όταν τα ενοίκια και η αγορά πρώτης κατοικίας είναι εκτός των δυνατοτήτων των νέων ανθρώπων; Ποιος ρισκάρει να κάνει οικογένεια όταν βλέπει ότι δεν μπορεί να προσφέρει στα παιδιά του τουλάχιστον αυτά που πήρε από τους γονείς του;

Κάποιες σκέψεις

Δεν είναι βέβαια λίγοι οι νέοι που το επιχειρούν, που τολμούν «να μπουν στα βάσανα», οπότε κάθε κράτος με στρατηγική στραμμένη στο μέλλον, πρέπει να σταθεί αρωγός.

Εμπειρικά ομιλούντες θεωρώ ότι το θέμα της υπογεννητικότητας θα μπορούσε να αντιμετωπισθεί με διάφορους τρόπους. Κύριος στόχος θα πρέπει αρχικά να τεθεί η σταθεροποίηση του πληθυσμού και στη συνέχεια η αύξηση.

Σταθεροποίηση μπορεί να επιτευχθεί ξεκινώντας με τη στήριξη του δεύτερου παιδιού. Υπό τις συνθήκες θα πρέπει το τρίτο παιδί να χαρακτηρίζει μια οικογένεια ως πολύτεκνη και απ' εκεί και πέρα να δοθούν κλιμακωτά και άλλα κίνητρα.

Η καταπολέμηση της υπογεννητικότητας θεωρούμε ότι πρέπει να αναχθεί σε κυρίαρχο στόχο της κυβέρνησης Χριστοδουλίδη, ελπίζοντας ότι θα βρει άξιους συμπαραστάτες σε αυτό όλα τα κόμματα.

Την ίδια στιγμή ο πληθυσμός μπορεί να στηριχθεί μέσα από την υλοποίηση μιας σειράς προγραμμάτων ενσωμάτωσης όσων φιλοξενούνται σε αυτή τη χώρα, είτε ως πολιτικοί πρόσφυγες, είτε ως μετανάστες είτε ως ξένοι εργάτες. Αυτά τα προγράμματα σε όλη την ΕΕ και στις ΗΠΑ έχουν επιφέρει πολύ θετικά αποτελέσματα.