Οι ολέθριες συνέπειες του νεποτισμού και της διαφθοράς

Τις προάλλες ανακοινώθηκαν τα ονόματα των 85 που διορίστηκαν στα διοικητικά συμβούλια των ημικρατικών οργανισμών. Για έναν αναλυτή που είναι εξοικειωμένος με την κυπριακή πολιτική ιστορία, η αναταραχή που επικράτησε στο πολιτικό σκηνικό, παρά το γεγονός πως η διαδικασία έγινε για πρώτη φορά μετά από εισηγήσεις του Γνωμοδοτικού Συμβουλίου, είναι περίπου η ίδια με εκείνη των διορισμών των προηγουμένων κυβερνήσεων. Διαχρονικά, η αντιπολίτευση κατηγορεί την κυβέρνηση για βόλεμα ημετέρων. Απλά ο Πρόεδρος Χριστοδουλίδης ακολούθησε την παλαιοκομματική πεπατημένη του πολιτικού συστήματος. Μήπως οι Αναστασιάδης, Χριστόφιας και άλλοι πρώην Πρόεδροι δεν λιθοβολήθηκαν για ακριβώς τον ίδιο λόγο; Υπενθυμίζω πως το ηθικοπλαστικό αυτό μελόδραμα έχει ξαναπαιχτεί αμέτρητες φορές, έτσι που δεν εντυπωσιάζει πια κανένα αλλά καταλήγει στο τραγικό φινάλε «Έτσι κάνουν όλοι». Άρα, αν πράγματι θέλουμε να εκλείψει το φαινόμενο της ευνοιοκρατίας θα πρέπει να χτυπήσουμε τη ρίζα του κακού, τουτέστιν τον νεποτισμό και τη διαφθορά.

Ο νεποτισμός στην Κύπρο έχει τα εξής χαρακτηριστικά: (α) Το πολιτικοοικονομικό σύστημα στο οποίο προωθούνται σε καίριες θέσεις ευνοούμενοι (φίλοι, συγγενείς, κοινώς «ημέτεροι») των κρατούντων στην εξουσία, (β) δημιουργία από τον δημόσιο τομέα αχρείαστων θέσεων ή αχρείαστων θεσμών (π.χ. υφυπουργείων ή επιτροπάτων) για βόλεμα ημετέρων (γ) οικονομική ή άλλη στήριξη φίλων, συγγενών ή κομματικών στελεχών και (δ) παροχή ειδικών ευεργετημάτων σε εταιρείες ή άλλους συνεργάτες που συνέδραμαν οικονομικά για την εκλογή του ΠτΔ.

Οι πολιτικές και οικογενειακές επιρροές είναι εμφανείς στις διαφορετικές θέσεις σε δημόσιους και κρατικούς φορείς. Η απασχόληση ημετέρων περιλαμβάνει όλους τους σημαντικούς τομείς της χώρας. Απασχόληση στη δημόσια διοίκηση, απασχόληση σε διοικητικό προσωπικό στα υπουργεία, απασχόληση σε όλες τις βαθμίδες υπουργείων και σημαντικούς τομείς της χώρας, απασχόληση σε ημικρατικούς οργανισμούς, απασχόληση στο ΡΙΚ. Σκαρώνουν επίσης οι κυβερνώντες νομοσχέδια που εκχωρούν αιγιαλούς, δάση και εκτάσεις natura σε κάποιους ευνοούμενους. Το θλιβερό συμπέρασμα είναι ότι καθ’ ημάς, στρατηγός είναι το πελατειακό κράτος. Όλοι οι ΠτΔ (με εξαίρεση ίσως του Γ. Βασιλείου) κομματικοποίησαν τη συνολική διοίκηση, κάτι που έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τα ευρωπαϊκά κριτήρια για τη μεταρρύθμιση και την οικοδόμηση της πολιτικής διοίκησης.

Οι επιπτώσεις του νεποτισμού στην οικονομία είναι ολέθριες. Εν πρώτοις, δεν εργοδοτούνται οι πιο ικανοί σε μια θέση, άρα η πραγματική παραγωγικότητα είναι πολύ πιο κάτω της δυνητικής παραγωγικότητας. Με άλλα λόγια, αν μπορούσαμε να εξαλείψουμε τον νεποτισμό, το ΑΕΠ της Κύπρου, δηλαδή το εθνικό μας εισόδημα, θα ήταν πολύ πιο μεγάλο. Έπειτα, για χάρη του νεποτισμού δημιουργούνται αχρείαστες θέσεις και αχρείαστοι θεσμοί και άρα όλοι οι εργοδοτούμενοι σ' αυτές τις «δραστηριότητες» δεν συνεισφέρουν καθόλου στην αύξηση του ΑΕΠ - στην οικονομική ορολογία είναι καλυμμένοι άνεργοι και, επομένως, το φορολογικό βάρος των Κυπρίων εργαζομένων αυξάνεται. Τέλος, ένα πολύ μεγάλο ποσοστό των νέων μας που συμπληρώνουν τις σπουδές τους στο εξωτερικό και δεν έχουν τα «μέσα» δεν επιστρέφουν στην Κύπρο διότι δυστυχώς συνειδητοποιούν το «μειονέκτημά» τους. Αυτή η διαρροή εγκεφάλων (brain drain) είναι μια πληγή για την κυπριακή οικονομία - σε τελευταία ανάλυση πληρώνουμε εκατομμύρια για να ωφεληθούν οι χώρες στις οποίες εγκαθίστανται οι πτυχιούχοι μας που κατά κανόνα είναι πιο πλούσιες από την Κύπρο.

Η διαφθορά αποτελεί μόνιμη απειλή για το οικονομικό σύστημα, για το νομικό σύστημα της χώρας και ακόμα τη λύση του Κυπριακού που πυορροεί εδώ και μισό αιώνα. Γι' αυτό, η διαφθορά είναι μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις της εποχής μας. Είναι μια πρόκληση που πρέπει και μπορεί να αντιμετωπιστεί, αλλά που απαιτεί δέσμευση για ηθικούς ανθρώπινους πόρους που είναι σπάνιοι στην Κύπρο. Σύμφωνα με τη Σύμβαση του Στρασβούργου (1999), η διαφθορά απειλεί τους νομικούς κανόνες, τη δημοκρατία, τα ανθρώπινα δικαιώματα και την ελευθερία, υπονομεύει το σύστημα κρατικής διαχείρισης, κοινωνικής δικαιοσύνης και δικαιοσύνης, στρεβλώνει τον θεμιτό ανταγωνισμό και εμποδίζει την οικονομική ανάπτυξη και την ηθική βάση της κοινωνίας.

Ο καθηγητής της κοινωνιολογίας J Kregar στο βιβλίο του «The Evil of Corruption» συμπεραίνει ότι η διαφθορά είναι «ένα παθολογικό φαινόμενο, μια συστηματική επιχείρηση κατά την οποία η κυρίαρχη πολιτική τάξη βάζει τα προσωπικά συμφέροντα πάνω από το εθνικό συμφέρον» (σελ. 148). Η Κύπρος προσφέρεται ως το κλασικό παράδειγμα για τη στοιχειοθέτηση του συμπεράσματος του Kregar. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του Υπουργείου Εσωτερικών που κατατέθηκαν στη Βουλή, από το 2013 μέχρι τα τέλη του 2018, το δικηγορικό γραφείο Νίκος Χρ. Αναστασιάδης & Συνεταίροι καταχώρισε 41 αιτήσεις για «χρυσά» διαβατήρια. Ο Αναστασιάδης και οι συν αυτώ είχαν βάλει ως στόχο της ζωής τους τη μεγιστοποίηση του πλούτου τους ο οποίος όμως δεν ήταν συμβατός με τη λύση του Κυπριακού. Η βιομηχανία των «χρυσών» διαβατηρίων όχι μόνο δεν θα ανθούσε αλλά, απεναντίας, θα μαραινόταν με την παρουσία ενός Τ/Κ αντιπρόεδρου και ενός Τ/Κ βοηθού εισαγγελέα για να μην αναφέρω και άλλους θεσμούς. Δεν έχω τον χώρο να αποδείξω ότι ο Αναστασιάδης τορπίλισε τις συνομιλίες στο Κραν Μοντανά. Αναλογίζομαι, όμως, ότι αν κάποιος καίγεται για μια συμφωνία και διαπνέεται από άδολο πατριωτισμό δεν τα βροντά και εγκαταλείπει πρώτος το τραπέζι διαπραγματεύσεων, όπως έπραξε ο ΠτΔ το 2017. Ούτε απορρίπτει την πρόταση του Ακιντζί, που έγινε το 2018, όπως το πλαίσιο Γκουτέρες υιοθετηθεί και από τις δύο πλευρές ως «στρατηγική συμφωνία πακέτο». Φυσικά ο λόγος που απορρίφθηκε αυτή η εισήγηση το 2018 ήταν η περίοδος που τα γνωστά δικηγορικά γραφεία επιδίδονταν αχαλίνωτα στον μανιασμένο ανταγωνισμό εκδόσεων διαβατηρίων. Ήταν η χρυσή εποχή των «χρυσών» διαβατηρίων.

Πώς καταπολεμούμε τον νεποτισμό και τη διαφθορά είναι ένα πελώρια θέμα που προτίθεμαι να συζητήσω σε ένα μελλοντικό μου άρθρο.

*Οικονομολόγος, κοινωνικός επιστήμονας