Ένας πιθανός τόπος ταφής στη Λύση

caramel_cy@yahoo.com

Τηλ: 99 966518

Το πρωί της Τρίτης 14 Νοεμβρίου 2023, ξεκινούμε νωρίς μαζί με τον Okan Oktay, τον βοηθό του Τουρκοκύπριου μέλους της Κυπριακής Διερευνητικής Επιτροπής Αγνοουμένων που είναι υπεύθυνος για τις έρευνες, και τη Selin Orek που είναι ερευνήτρια. Στην πραγματικότητα, η Selin είναι πολύ ενδιαφέρον άτομο αφού ο παππούς της ήταν ο αείμνηστος Osman Orek, ο πρώτος υπουργός Άμυνας της Κυπριακής Δημοκρατίας. Προερχόμενη από μια γνωστή οικογένεια στην Κύπρο, είναι περίεργη να μάθει τα πάντα για την Κύπρο. Πηγαίνουμε στο οδόφραγμα Περγάμου για να παραλάβουμε έναν πολύ αγαπητό φίλο, τον Κυριάκο Ανδρέου. Ο Κυριάκος Ανδρέου είναι για μένα ένα «φαινόμενο» από τότε που τον γνώρισα πριν από χρόνια. Είναι από τη Λύση και είναι ένας από τους σπάνιους ανθρώπους στην Κύπρο που κάνει τα πάντα για το καλό αυτού του τόπου. Επειδή το μυαλό του δεν είναι «μπλοκαρισμένο» από τον εθνικισμό, μπορεί να κινείται ελεύθερα και να βοηθά ελεύθερα χωρίς να περιμένει οτιδήποτε για αντάλλαγμα. Δεν χρειάζεται τίποτε από κανέναν, αυτός και η οικογένεια του δούλεψαν εξαιρετικά σκληρά για να χτίσουν την επιχείρηση τους όταν έχασαν τα πάντα το 1974 και έγιναν πρόσφυγες με τίποτε στο χέρι. Είχαν μια χοιροτροφική μονάδα στη Λύση και τα αδέρφια Ανδρέου δούλευαν μαζί με τον πατέρα τους για να ξαναχτίσουν τις χοιροτροφικές τους μονάδες. Στην πραγματικότητα ο Κυριάκος θα είχε πυροβοληθεί και θα είχε σκοτωθεί στη Λύση το 1974, αν δεν ήταν ένας καλόκαρδος Τουρκοκύπριος που τον έβαλε στον κατάλογο που δόθηκε στον Ερυθρό Σταυρό, σώζοντας έτσι τη ζωή του. Ο Κυριάκος τότε ήταν μόλις 17 ετών. Μαζί με τον Κυριάκο, ασχοληθήκαμε με τους «αγνοούμενους» Ελληνοκύπριους της Λύσης από το 1974, καθώς και με τους Τουρκοκύπριους που σκοτώθηκαν και έγιναν «αγνοούμενοι» στη Λύση το 1964. Δουλέψαμε μαζί για να βρούμε τους τόπους ταφής περίπου δώδεκα Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων «αγνοουμένων» και είχαμε μεγάλη βοήθεια από τον καλό μας φίλο από τη Σίντα, τον Huseyin Latif, ο οποίος ήταν η τοπική αρχή – ο δήμαρχος – της Λύσης (που μετονομάστηκε σε Akdoghan από τις τουρκοκυπριακές αρχές μετά το 1974) και ο οποίος γνώριζε πολύ καλά την περιοχή. Και στον δρόμο της επιστροφής μας προς το Πέργαμος, μου δείχνει το σπίτι κάποιων «αγνοούμενων» Ελληνοκυπρίων από τη Λύση, των οποίων είχαμε βρει πριν από χρόνια τον τόπο ταφής τους. Πρόκειται για μια ομάδα έξι «αγνοούμενων» Ελληνοκυπρίων από τη Λύση. Περνούμε επίσης κοντά από κάποιους τόπους ταφής που είχαμε δείξει στη ΔΕΑ πριν από χρόνια, όπου είχαν βρεθεί τα οστά κάποιων Τουρκοκυπρίων και Ελληνοκυπρίων.

Άποψη από το εσωτερικό της εκκλησίας του Αγίου Γεωργίου Αγλάσυκας στη Λύση...

Μια μικρή εκκλησία

Με τις οδηγίες του, φτάνουμε σε μια μικρή εκκλησία στη Λύση. Η μικρή εκκλησία έχει καμάρες αλλά η οροφή της δεν υπάρχει. Είναι σαφές ότι αυτό δεν συνέβη από μόνο του. Πιθανότατα κάποιος «αποφάσισε» και γκρέμισε την οροφή. Μαθαίνουμε ότι το όνομα αυτής της μικρής εκκλησίας είναι Άγιος Γεώργιος. Το πλήρες όνομά της είναι «Άγιος Γεώργιος Αγλάσυκας». Μαθαίνω από τον Κυριάκο ότι το όνομα «Αγλάσυκας» σημαίνει «γλυκό σύκο». Έτσι, στην πραγματικότητα το όνομα αυτής της μικρής εκκλησίας είναι «Εκκλησία Αγίου Γεωργίου Γλυκό Σύκο». Έχουν γραφτεί συνθήματα, τόσο έξω όσο και μέσα στην εκκλησία, έχουν σχεδιαστεί μια ημισέληνος και ένα αστέρι. Όταν κοιτάζω τα συνθήματα και την ημισέληνο και το αστέρι που έχουν σχεδιαστεί, συμπεραίνω ότι αυτό μπορεί να ήταν ένα είδος φυλακίου για κάποιους Τούρκους στρατιώτες όπου έπρεπε να φυλάνε σκοπιά. Όπως κοιτάζω την εκκλησία, πιστεύω ότι θα μπορούσε να έχει χτιστεί γύρω στο 1920. Ο Κυριάκος στέλνει ένα μήνυμα και ρωτάει τον καλό μας φίλο Τάσο Κωστέα για την ημερομηνία που χτίστηκε αυτή η εκκλησία. Δεν έκανα λάθος. Ο Τάσος στέλνει μήνυμα λέγοντας ότι αυτή η εκκλησία χτίστηκε τη δεκαετία του 1920. Είναι μια εκκλησία εκατό ετών.

Ο Κυριάκος μας λέει ότι όλα τα χωράφια γύρω από την εκκλησία ανήκαν κάποτε σε αυτή την εκκλησία. Υπάρχουν πολλές χαρουπιές και σε μερικές χαρουπιές οι μέλισσες έχουν φτιάξει τις φωλιές τους και τις ακούμε να βουίζουν. Η Selin μας προειδοποιεί να μην πλησιάζουμε τις χαρουπιές. Σε μια από τις έρευνές της, έξι μέλισσες είχαν μπει στα μαλλιά της, έτσι έχει εμπειρία από την αντιμετώπιση μελισσών σε τέτοια σημεία. Αυτό φαίνεται να είναι ένα μέρος με πέτρες και μοιάζει σαν να και κάποιος προσπάθησε να συγκεντρώσει όλες αυτές τις πέτρες σε ένα μέρος. Ο Κυριάκος μας λέει ότι συνήθιζαν να έρχονται σε αυτή την εκκλησία δύο φορές τον χρόνο. «Συνηθίζαμε να ερχόμαστε στο πανηγύρι που διοργανώνεται λόγω της μέρας του Αγίου Γεωργίου. Συνηθίζαμε να ερχόμαστε στις 3 Νοεμβρίου και στις 23 Απριλίου. Εκείνες τις μέρες διοργανώνονταν εδώ τα πανηγύρια. Τότε είναι που επισκεπτόμασταν αυτή την εκκλησία» εξηγεί.

Άποψη από την κλεμμένη πόρτα της εκκλησίας στη Λύση...

Ένας πιθανός τόπος ταφής

Στην είσοδο της εκκλησίας έχει μαζευτεί λίγο χώμα. Υπήρχε τσιμέντο γύρω από την εκκλησία, αλλά εκεί που είναι η είσοδος, αυτό το τσιμέντο είναι κάτω από το χώμα. Ο Κυριάκος μας λέει τι είχε ακούσει από έναν Τουρκοκύπριο φίλο του. Ένας Τουρκοκύπριος πριν από 15 χρόνια είχε βρει κάποια ανθρώπινα οστά στο σημείο που είναι το χώμα στην είσοδο της εκκλησίας και πήγε και ενημέρωσε τον «μουχτάρη», αλλά ο μουχτάρης εκείνης της εποχής είπε σε αυτόν τον Τουρκοκύπριο «να σιωπήσει, να μην πει τίποτε». Ο Κυριάκος υποψιάζεται ότι κάποιοι «αγνοούμενοι» μπορεί να έχουν θαφτεί εδώ.

«Υπάρχουν πάντα ταφές Ελληνοκυπρίων στις αυλές των εκκλησιών. Θα μπορούσε αυτά τα οστά να είναι παλιά οστά από κανονικές ταφές Ελληνοκυπρίων στην αυλή αυτής της εκκλησίας;» τον ρωτώ. Μου λέει: «Όχι, δεν υπήρχαν ποτέ ταφές έξω από αυτή την εκκλησία. Δεν είχε νεκροταφείο. Έτσι τα οστά που βρήκε ο Τουρκοκύπριος δεν θα μπορούσε να είναι παλιά, αρχαία οστά». Ο Κυριάκος πιστεύει ότι η περιοχή αυτή μπορεί εύκολα να ερευνηθεί. Έτσι πιστεύω και εγώ. Όταν ο Τουρκοκύπριος βρήκε εδώ ανθρώπινα οστά και πήγε στο «μουχτάρη» της τότε εποχής, ίσως μπορούμε να βρούμε τον τότε «μουχτάρη», σκέφτεται ο Okan. Αλλά μαθαίνουμε ότι έχει πεθάνει εδώ και χρόνια. Και ο Τουρκοκύπριος που είχε βρει τα οστά εδώ δεν θέλει να μιλήσει με κανέναν. Ο Κυριάκος επικοινωνεί μαζί του μόνο μέσω ενός Τουρκοκύπριου φίλου του. Επομένως, η ΔΕΑ πρέπει να σκεφτεί πώς θα εμβαθύνει αυτή την έρευνα.

Η Selin βγάζει φωτογραφίες της περιοχής και παίρνει συντεταγμένες. Όταν τελειώσουμε την έρευνα εδώ, αφήνουμε αυτή την ήσυχη, απομονωμένη και όμορφη περιοχή. Άσπρες μικρές πεταλούδες πετούν, η μυρωδιά των χαρουπιών προσελκύει τις μέλισσες που χτίζουν τις φωλιές τους πάνω τους, όλα αυτά είναι μακριά από την κίνηση, τον θόρυβο και το χάος. Αφήνουμε πίσω μας την «Εκκλησία Αγίου Γεωργίου Αγλάσυκας» για να πάμε και να πάρουμε τον Κυριάκο στο οδόφραγμα του Περγάμου.

Οι πατάτες του Nesheti

Καθ’ οδόν προς το Πέργαμος, ο Κυριάκος μας δείχνει τις αποθήκες στη Λύση όπου οι κάτοικοι του χωριού έπαιρναν τα αγροτικά προϊόντα πριν το 1974, όπως για παράδειγμα πατάτες και καρότα. Όμως, οι αποθήκες δεν έπαιρναν τις πατάτες των Τουρκοκυπρίων. Ο πατέρας του Κυριάκου είχε έναν καλό Τουρκοκύπριο φίλο μας λέει: «Το όνομά του ήταν Neshetis.». Ο Neshetis ήταν ο «μουχτάρης» του Περγάμου εκείνη την εποχή. Και ο πατέρας του Κυριάκου είχε κάποια γη στην περιοχή του Περγάμου. Ο Κυριάκος μας διηγείται την ιστορία με τις πατάτες: «Επειδή δεν έπαιρναν τις πατάτες των Τουρκοκυπρίων στη Λύση, ο Neshetis ερχόταν στον πατέρα μου, έφερνε τις δικές του πατάτες, τις έδινε στον πατέρα μου και ο πατέρας μου έπαιρνε τις πατάτες σε αυτές τις αποθήκες. Πουλούσε αυτές τις πατάτες στο όνομά του και όταν έπαιρνε τα λεφτά, τα έδινε στον Nesheti. Θυμούμαι ότι το 1971 είχαμε ξηρασία. Είχαμε φυτέψει πατάτες και καρότα στα χωράφια που ανήκαν στον πατέρα μου στην περιοχή του Περγάμου, αλλά δεν μας είχε μείνει νερό. Έτσι ο Neshetis μας έδινε το νερό του το βράδυ. Χρησιμοποιούσε το νερό του κατά τη διάρκεια της μέρας και το βράδυ το έδινε σε εμάς. Πήγαινα και πότιζα τα χωράφια μας όλη τη νύχτα μέχρι το πρωί μαζί με τον Ahmet, τον γιο του Nesheti.».

Μας δείχνει και το σχολείο του στη Λύση. Περνούμε κοντά από μια φάρμα με κοτόπουλα και ο Κυριάκος μας λέει ότι αυτή ήταν φάρμα, όχι για το κρέας των κοτόπουλων, αλλά για τα αβγά. Τελικά φτάνουμε στο Πέργαμος και ευχαριστούμε τον Κυριάκο και τον αποχαιρετούμε, ευχαριστώντας τον και αφήνοντάς τον στο οδόφραγμα. Καθώς επιστρέφουμε στη Λευκωσία αρχίζει να βρέχει και η Selin είναι πολύ χαρούμενη που βλέπει τη βροχή.

Λεζάντα κεντρικής φωτογραφίας: Στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου Αγλάσυκα με τον Okan Oktay και τον Κυριάκο Ανδρέου...