Τα αρνητικά της κυπριακής διαλέκτου

Ποτέ δεν φανταζόμουνα ότι, υπό την ιδιότητα μου ως αρθρογράφου, θα ασχολούμουν με γλωσσικά θέματα - και δη εκείνα που αφορούν την κυπριακή διάλεκτο- μέχρις ότου διάβασα το εξαιρετικό βιβλίο του κ. Αλεξανδρή Τρίγγου που τιτλοφορείται «Η Ελληνική συντυσιά των Κυπραίων» που είναι αναρτημένο σε μορφή pdf στην ιστοσελίδα http://ikme.eu/e-books/ Το κίνητρο του κ. Τρίγγου είναι να κεντρίσει το ενδιαφέρον της κυπριακής πολιτείας ώστε «να αποφασίσει τη θεσμοθέτηση και συστηματική στήριξη σοβαρής εργασίας για την τυποποίηση και προώθηση της κυπριακής ελληνικής διαλέκτου». Σέβομαι απόλυτα τη φιλοδοξία του κ. Τρίγγου και τον ευχαριστώ που μου έδωσε την ευκαιρία να κάνω την παρθενική μου βουτιά στα ύδατα της κυπριακής γλωσσολογικής έρευνας.

Πιθανόν, όμως, να χαρακτηριστώ πολέμιος της κυπριακής διαλέκτου υποδεικνύοντας κάποιες αρνητικές πτυχές της που, κατά τη γνώμη μου, το βιβλίο του κ. Τρίγγου παρέλειψε. Η πρώτη, και ίσως η πιο σοβαρή, είναι η φτώχεια της γραμματικής. Η κυπριακή διάλεκτος δεν έχει ούτε Συντελεσμένο Μέλλοντα, ούτε Υπερσυντέλικο, ούτε Παρακείμενο, ούτε Μετοχή (ενεργητική και παθητική). Η έλλειψη αυτών των χρόνων των ρημάτων αναδεικνύει τη φτώχεια της γραμματικής της κυπριακής διαλέκτου vis-à-vis εκείνης της πανελλήνιας δημοτικής γλώσσας (και πολλών άλλων ευρωπαϊκών γλωσσών) και είναι ένας σοβαρός παράγοντας που δυσχεραίνει έναν συγγραφέα να γράψει ένα έργο στην κυπριακή διάλεκτο με θέμα επιστημονικό, φιλοσοφικό, λογοτεχνικό κ.λπ. Παρομοίως, λόγω αυτής της φτώχειας εμείς οι Κύπριοι δυσκολευόμαστε να γράφουμε ή να μιλάμε σωστά ελληνικά.

Για να είμαι όσο πιο συγκεκριμένος και επεξηγηματικός γίνεται, ας μου επιτραπεί να δώσω κάποια παραδείγματα αρχίζοντας από τον υπερσυντέλικο. Όπως θα θυμάστε από τα σχολικά χρόνια χρησιμοποιούμε τον υπερσυντέλικο όταν μια πράξη η οποία άρχισε στο παρελθόν, πριν από κάποια άλλη πράξη, π.χ. «Όταν πήγα στο γήπεδο το ματς είχε αρχίσει» . Στην κυπριακή διάλεκτο δεν είναι το ίδιο αν πούμε «Όταν επήα στο γήπεδο το ματς άρκεψε», διότι αυτό μπορεί να σημαίνει ότι η άφιξή μου στο γήπεδο μπορούσε να είναι πριν ή μετά την έναρξη του ματς ή ακριβώς την ώρα που άρχισε.

Ο συντελεσμένος μέλλοντας χρησιμοποιείται όταν θέλουμε να δείξουμε ότι κάτι θα έχει γίνει και θα έχει τελειώσει πριν από κάτι άλλο είναι σε χρόνο π.χ. «Θα έχω πλύνει το αυτοκίνητο σε δύο ώρες». Στα κυπριακά θα λέγαμε «θα πλύνω το αυτοκίνητο σε δύο ώρες» που είναι στιγμιαίος μέλλοντας και έχει ουσιώδη διαφορά από τον συντελεσμένο μέλλοντα.

Ο παρακείμενος επίσης είναι τελείως απών στην κυπριακή διάλεκτο. Αυτός ο χρόνος δηλώνει μια πράξη η οποία άρχισε και ολοκληρώθηκε στο παρελθόν αλλά τα αποτελέσματά της ισχύουν και τώρα. Με άλλα λόγια, χρησιμοποιείται για να δείξει τη χρονική συσχέτιση μιας παρελθοντικής πράξης με το παρόν της πρότασης. Θυμάμαι στο γυμνάσιο που φοίτησα, ένας από τους εφιάλτες μας ήταν οι ασκήσεις στο μάθημα των ελληνικών που έπρεπε να ξεχωρίσουμε τον παρακείμενο από τον αόριστο -ο τελευταίος δηλώνει μια πράξη η οποία άρχισε και ολοκληρώθηκε στο παρελθόν και γι΄αυτό διαφέρει από τον παρακείμενο. Ο λόγος που δυσκολευόμασταν να καταλάβουμε τη χρήση του παρακείμενου ήταν ότι για μας ήτανε ένα εντελώς καινούργιο φρούτο παρ΄ότι καυχόμασταν ότι ήμασταν Έλληνες 24 καρατίων, όπως μας το υπενθύμιζε περιοδικά ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος. Εν πάση περιπτώσει, άλλο είναι «Η Τουρκία έχει εισβάλει στη Κύπρο» (παρακείμενος) κι άλλο «Η Τουρκία εισέβαλε στη Κύπρο το 1974»(αόριστος).

Η μετοχή του ενεστώτα της ενεργητικής φωνής που έχει κατάληξη -οντας ή -ώντας και είναι άκλιτη απλά δεν υπάρχει στην κυπριακή διάλεκτο. Δεν θα μπορούσαμε λ.χ. να αποδώσουμε στα κυπριακά την πρόταση «Ανέβηκε το βουναλάκι ασθμαίνοντας».

Αν συνδυάσουμε, λοιπόν, τη φτώχεια της γραμματικής της κυπριακής διαλέκτου με τη δυσκολία του Κύπριου που είναι αναγκασμένος συχνά να επιλέγει την κατάλληλη λέξη στον προφορικό ή γραπτό λόγο, τότε θα κατανοήσουμε καλύτερα γιατί υπάρχει μια γλωσσική αναπηρία μεταξύ των Κυπρίων. Όπως λέει πολύ σωστά και ο κ. Τρίγγου, αυτή η αναπηρία «εκφράζεται ως δυσκολία επιλογής της κατάλληλης λέξης τη δεδομένη στιγμή που τη χρειαζόμαστε για να εκφράσουμε την ακριβή έννοια που έχουμε στο μυαλό. Η άποψη αυτή εξηγεί, απλά και απλοϊκά, τη γλωσσική πενία των Κυπρίων και την ανεπάρκειά μας στη χρήση της κοινής νέας ελληνικής στον προφορικό λόγο…» (σελ.12). Αν, λοιπόν, διδασκόμαστε δύο διαφορετικές γλωσσικές ποικιλίες ως μητρικές, τότε η γλωσσική αναπηρία αναπόφευκτα θα γίνει χειρότερη. Άλλο να διδάσκεσαι μια ξένη γλώσσα κι άλλο δύο μητρικές γλώσσες. Επομένως, πολύ σωστά η Πολιτεία αντιμετωπίζει την κυπριακή διάλεκτο ως ένα άχρηστο διδακτικό αντικείμενο, το οποίο, αφού δεν μπορεί να βοηθήσει τους μαθητές στην κατάκτηση της νέας ελληνικής (μάλλον τους δημιουργεί εμπόδια!) δεν πρέπει να εισαχθεί στα σχολεία.

Αντί να σκεπτόμαστε να διδάσκουμε κυπριακά, γιατί δεν δίνουμε περισσότερη σημασία στα Αρχαία Ελληνικά; Η μελέτη της ελληνικής (και της λατινικής) γλώσσας αποτέλεσε τη βάση μιας εξαιρετικής εκπαίδευσης στον δυτικό κόσμο για αιώνες. Η λογοτεχνία που συναντούν οι μαθητές όταν μελετούν ελληνικά έχει επιβιώσει για χιλιάδες χρόνια, επειδή κατακλύζει τα βάθη αυτού που σημαίνει να είσαι αληθινός άνθρωπος – το νόημα της ζωής και του θανάτου, της τιμής, της αρχοντιάς, της αγνότητας, της ομορφιάς, της δημοκρατίας, του αγώνα για την αθανασία, την αναζήτηση του Θεού.

*Οικονομολόγος, κοινωνικός επιστήμονας