Χαμάς, ΕΟΚΑ, ΤΜΤ και ο ορισμός της τρομοκρατίας

Ο πόλεμος Ισραήλ- Χαμάς έχει προκαλέσει έντονες συζητήσεις μεταξύ πολιτικών επιστημόνων όσον αφορά τον ακριβή ορισμό της τρομοκρατίας. Η δημοφιλέστερη άποψη είναι ότι είναι δύσκολο, αν όχι αδύνατο, να ορίσουμε την τρομοκρατία. Ο λόγος είναι ότι ο τρομοκράτης, όπως εκλαμβάνεται από μια ομάδα, είναι ο μαχητής της ελευθερίας μιας άλλης ομάδας κι έτσι δεν μπορεί να υπάρξει αντικειμενικός ορισμός της τρομοκρατίας, ούτε καθολικά πρότυπα συμπεριφοράς εν καιρώ ειρήνης. Βλέπουμε, για παράδειγμα, ότι η πλειοψηφία τουλάχιστον των Αράβων και αρκετές χώρες (π.χ. Ρωσία) θεωρούν τους στρατιώτες της Χαμάς ως μαχητές της ελευθερίας, ενώ το Ισραήλ, η ΕΕ και πολλές άλλες χώρες θεωρούν τους μαχητές αυτής της οργάνωσης ως τρομοκράτες. Η ΕΟΚΑ του 1955-59 θεωρείται από τους Ε/Κ (τουλάχιστον από την πλειοψηφία) ως πατριωτική οργάνωση διότι πολεμούσε για την ένωση, ενώ από τους Άγγλους ως τρομοκρατική οργάνωση διότι, λένε οι Άγγλοι, στη διάρκεια του αγώνα η ΕΟΚΑ δολοφόνησε περί τους 20 άμαχους υπηκόους του ΗΒ, μεταξύ των οποίων και μια γυναίκα, και άλλους τόσους Ε/Κ αποκλειστικά για τα πολιτικά τους φρονήματα. To ίδιο ισχύει και για την τ/κ οργάνωση ΤΜΤ: οι Ε/Κ θεωρούν αυτή την οργάνωση ένοχη για πολλά εγκλήματα, όχι μόνο κατά των Ε/Κ αλλά και αριστερών Τ/Κ που ήθελαν τη συνεργασία με τους Ε/Κ. Από την άλλη, οι Τ/Κ (τουλάχιστο μια μεγάλη μερίδα) διατυμπανίζουν ότι η ΤΜΤ ήταν μια πατριωτική οργάνωση αφού κατόρθωσε να αποτρέψει την ένωση, που θα σήμαινε, λένε, τον πλήρη αφανισμό των Τ/Κ όπως έγινε στην Κρήτη.

Ωστόσο, αυτή η γραμμή σκέψης, δηλαδή ότι δεν υπάρχει ορισμός της τρομοκρατίας, παραμένει ένα κλισέ που υποστηρίζεται αλόγιστα για να μπερδέψει τις διακρίσεις μεταξύ νόμιμων και παράνομων μορφών πολέμου. Τι χωρίζει λοιπόν έναν μαχητή της ελευθερίας από έναν τρομοκράτη; Για να απαντηθεί αυτό πρέπει να αναφερθούμε στο διεθνές δίκαιο: υπάρχουν δύο διαφορετικοί τρόποι εξέτασης του πολέμου — οι λόγοι για τους οποίους (α) τσακωνόμαστε και (β) πώς πολεμάμε. Θεωρητικά, είναι δυνατό να παραβιαστούν όλοι οι κανόνες ενώ διεξάγουμε έναν δίκαιο πόλεμο ή να συμμετέχουμε σε έναν άδικο πόλεμο ενώ τηρούμε τους νόμους των ένοπλων συγκρούσεων. Για τον λόγο αυτό, οι δύο κλάδοι δικαίου είναι πλήρως ανεξάρτητα το ένα από το άλλο. Ο πρώτος κλάδος είναι η Σύμβαση Jus ad bellum (δικαίωμα για πόλεμο) που αναφέρεται στις συνθήκες υπό τις οποίες τα κράτη δικαιολογούνται να διεξάγουν πόλεμο ή τη χρήση ένοπλης δύναμης γενικά. Αυτές οι συνθήκες κυρίως είναι: η ύπαρξη δίκαιης αιτίας, η ύστατη λύση, η κατοχή σωστής πρόθεσης, η ύπαρξη εύλογων πιθανοτήτων επιτυχίας και ο σκοπός ανάλογος με τα μέσα που χρησιμοποιήθηκαν. Ένας μαχητής ελευθερίας, σε αντίθεση με έναν τρομοκράτη, ευθυγραμμίζεται με τις πιο πάνω συνθήκες.

Ο δεύτερος κλάδος δικαίου είναι το jus in bello (δικαιοσύνη στον πόλεμο). Οι δύο κεντρικές αρχές του jus in bello, η διάκριση και η αναλογικότητα, θεσπίζουν κανόνες δίκαιης συμπεριφοράς κατά τη διάρκεια του πολέμου. Η αρχή της διάκρισης αφορά ποιοι είναι νόμιμοι στόχοι στον πόλεμο, ενώ η αρχή της αναλογικότητας αφορά το πόση δύναμη είναι ηθικά κατάλληλη. Το jus in bello είναι ανεξάρτητο από ερωτήσεις σχετικά με τη δικαιολόγηση ή τους λόγους του πολέμου ή την πρόληψή του, που καλύπτονται από το jus ad bellum. Το κριτήριο της διάκρισης, που είναι ίσως το πιο σημαντικό, περιλαμβάνει δύο βασικά στοιχεία: την «αθωότητα» και την «εσκεμμένη επίθεση». Ο βασικός κανόνας του δίκαιου πολέμου είναι ότι δεν στοχεύουμε ή σκοτώνουμε σκόπιμα τους αθώους. «Αθωότητα», σημαίνει εκείνους τους μη μάχιμους που δεν συμμετέχουν υλικά στην πολεμική προσπάθεια. Αυτοί οι άνθρωποι είναι «αθώοι» ό,τι κι αν κάνει η κυβέρνηση και η χώρα τους, και είτε είναι υπέρ αυτού που γίνεται είτε όχι. Η παραβίαση αυτής της αρχής συνιστά τρομοκρατία. Με άλλα λόγια, ένας τρομοκράτης επιδίδεται στην τυχαία δολοφονία αθώων ανθρώπων με την ελπίδα να δημιουργήσει διάχυτο φόβο για να επιτύχει τον στόχο του. Άρα, η βασική διαφορά τρομοκρατών και μαχητών ελευθερίας είναι ότι οι πρώτοι στοχεύουν τους αθώους με εσκεμμένη επίθεση εναντίον τους, ενώ οι «μαχητές της ελευθερίας» - και οποιοσδήποτε άλλος εμπλέκεται σε δίκαιο πόλεμο - δεν το κάνει αυτό ποτέ. Αυτό παρέχει τόσο ηθική όσο και στρατηγική πρόκληση για τα έθνη που μάχονται κατά των τρομοκρατών, αφού δεν θέλουμε να γίνουμε σαν το κακό που αντιτιθέμεθα. Αξίζει εδώ να προσθέσω ότι οι πιο πολλοί πολιτικοί αναλυτές θεωρούν ότι το Ισραήλ εμπλέκεται τώρα σε έναν δίκαιο πόλεμο βάσει της αρχής Jus ad bellum, αλλά παραβιάζει το jus in bello με τον αδιάκριτο βομβαρδισμό αστικών περιοχών και τη δημιουργία τρόμου στους αθώους πολίτες της Γάζας. «Ο τρόμος δεν πρέπει ποτέ να απαντηθεί με τρόμο», λέει ο Βρετανός ιστορικός Charles Townshend, «αλλά ο πόλεμος μπορεί να απαντηθεί μόνο με πόλεμο και είναι καθήκον μας να επινοήσουμε ένα στυλ πολέμου πιο ευφάνταστο, πιο αποφασιστικό και όμως πιο ανθρώπινο από οτιδήποτε ένας τρομοκράτης μπορεί να επινοήσει." (Bλ. «Terrorism: A very short introduction”, σελ. 32).

Εύχομαι να έχω δώσει τα απαραίτητα στοιχεία για να συμπεράνουν οι αναγνώστες μου αν η Χαμάς, η ΕΟΚΑ και η ΤΜΤ θα πρέπει ή όχι να καταταχθούν στις τρομοκρατικές ή στις πατριωτικές οργανώσεις.

Οικονομολόγος, κοινωνικός επιστήμονας