Ο επαπειλούμενος κίνδυνος της ακροδεξιάς

«Δεν χρειάζεται να είσαι αριστερός για να αναγνωρίσεις τις απανθρωπιές της Ακροδεξιάς»

Τόνι Μπλερ, Πρωθυπουργός Ηνωμένου Βασιλείου, 1997-2007.

Ο δεξιός εξτρεμισμός (ή ριζοσπαστική Δεξιά) συνδέεται με τον ρατσισμό, την ξενοφοβία, τον εθνικισμό, τον σοβινισμό, τον αυταρχισμό, τον αντισημιτισμό, τον θρησκευτικό φονταμενταλισμό και τις θεωρίες συνωμοσίας. Αυτά τα χαρακτηριστικά παράγουν ένα σύνολο «εχθρών» οι οποίοι θεωρούνται απειλή για την επιβίωση του έθνους, του πολιτισμού ή της φυλής. Οι πιο συνηθισμένοι εχθροί και στόχοι βίας είναι οι μετανάστες, οι εθνικές και θρησκευτικές μειονότητες, οι αντιρατσιστές και οι αριστεροί πολιτικοί. Υπάρχει επίσης ευρέως διαδεδομένη περιφρόνηση για τους ΛΟΑΤΚΙ, τις φεμινίστριες, τους άστεγους και τα άτομα με ειδικές ανάγκες.

Στην Κύπρο, η μετεωρική άνοδος του ΕΛΑΜ που αντιπροσωπεύει τη ριζοσπαστική Δεξιά, είναι Ευρωπαϊκό ρεκόρ. Στις πρώτες εκλογές που συμμετείχε για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο το 2009 πήρε το εξευτελιστικό 0,22% των ψήφων. Δέκα χρόνια μετά, το 2019, στις ίδιες εκλογές το ποσοστό του σκαρφάλωσε στο 8,25% - ο αριθμός των ψήφων που κέρδισε αυξήθηκε από 663 στους 23.167. Ενώ υπάρχουν πολλαπλές οικονομικές, κοινωνικές, πολιτιστικές και πολιτικές αιτίες για την τρέχουσα θεαματική άνοδο του ΕΛΑΜ, είναι δύσκολο να πούμε ποια είναι η πιο σημαντική. Βεβαίως, η οικονομική κρίση που αποκορυφώθηκε το 2013 και η συνακόλουθη μονομερής επιδίωξη από την Τρόικα και της κυβέρνησης για νεοφιλελεύθερα μέτρα ελέγχου του δημοσιονομικού ελλείμματος, του κουρέματος των καταθέσεων στις δύο συστημικές τράπεζες, ως επίσης και η επιβολή λιτότητας είναι ένας βασικός παράγοντας. Τέτοιες οικονομικές πολιτικές αυξάνουν το χάσμα μεταξύ της προνομιούχου ελίτ και των μαζών και έτσι προσφέρουν στην ακροδεξιά ευκαιρίες για να αξιοποιήσουν τη δυσαρέσκεια όσων έχουν μείνει πίσω.

Εξίσου σημαντική εξήγηση είναι η κρίση της δημοκρατίας, η οποία σήμερα, περισσότερο από ποτέ, φαίνεται ανίκανη να εκπληρώσει τη θεωρητική της υπόσχεση. Τα κόμματα ως εκφραστές της συμβατικής δημοκρατικής πολιτικής έχουν προσαρμοστεί στα συμφέροντα της υψηλής χρηματοδότησης και διατήρηση της εξουσίας και είναι μέσα σ' αυτά τα πλαίσια που εκκολάφθηκε το διαβόητο Κυπριακό Επενδυτικό Πρόγραμμα που ωφέλησε μόνο την ολιγαρχία. Η εναλλαγή ΔΗΣΥ-ΔΗΚΟ και ΑΚΕΛ-ΔΗΚΟ κυβερνήσεων δεν πρόσφερε πραγματικές εναλλακτικές από την άποψη των οικονομικών μοντέλων, αλλά μάλλον λεπτές παραλλαγές σε ένα ενιαίο αμετάβλητο πρότυπο που φαίνεται να αφαιρεί νόημα από τους αντιπροσωπευτικούς θεσμούς και να υποβαθμίζει τις πλουραλιστικές εκλογές σε απλές άδειες τελετουργίες. Ως αποτέλεσμα, η ακροδεξιά επωφελήθηκε από τη λαϊκή αποστροφή προς μια διεφθαρμένη, προνομιούχα, πελατειακή και ολιγοπωλιακή πολιτική τάξη. Από αυτή την άποψη, το ΕΛΑΜ προσφέρει στους οπαδούς της μια αποκλειστική ταυτότητα, ξεχωρίζει τους ενόχους (το κατεστημένο) και υποστηρίζει απλές και γρήγορες λύσεις (πετάξτε τους ξένους, ανατρέψτε την «πολιτική τάξη»).

Είναι γνωστό τοις πάσι ο αντιμεταναστευτικός λόγος του ΕΛΑΜ, ο οποίος σε κοινωνικό επίπεδο βασίζεται στον φόβο και στο μίσος, ενώ σε πολιτιστικό επίπεδο δίδει έμφαση στις παραδοσιακές θρησκευτικές αξίες. Παραθέτοντας ανακριβή (για να μην πω ψεύτικα) στοιχεία, το ΕΛΑΜ προκαλεί τον φόβο για δημογραφική αλλοίωση και πείθει, κυρίως άτομα χαμηλής μόρφωσης, να το ψηφίσουν. Για παράδειγμα, εδώ και χρόνια το ΕΛΑΜ μας λέει ότι «οι μεταναστευτικές ροές είναι κατευθυνόμενες και αποτελούν σχέδιο της Τουρκίας με στόχο την ισλαμοποίηση των ελεύθερων περιοχών της Κύπρου.» Στην πραγματικότητα, οι περισσότεροι παράνομοι μετανάστες μάς έρχονται από τη Συρία και τον Λίβανο, ενώ οι περισσότεροι μετανάστες από τα κατεχόμενα έρχονται εδώ από την Αφρική μέσω του αεροδρομίου της Κωνσταντινούπολης χωρίς την επέμβαση των τουρκικών Αρχών. Τις προάλλες λέχθηκε από το ΕΛΑΜ ότι το 49,5% των μαθητών μέσης παιδείας στη Λευκωσία είναι αλλοδαποί. Δεν έχω τα ακριβή στατιστικά, αλλά αυτό που γνωρίζω, είναι ότι στη Λευκωσία και στα προάστιά της δεν αναλογεί μια κατοικία αλλοδαπών για κάθε δύο Ελληνοκυπρίων. Δυστυχώς, η ξενοφοβία είναι ένας από τους παράγοντες που προσφέρει τα μεγαλύτερα εκλογικά κέρδη στην ακροδεξιά, η οποία είναι διαβόητη για τη δημαγωγία της σχετικά με τους υποτιθέμενους «κίνδυνους» της μετανάστευσης και, ειδικότερα, των μουσουλμάνων μεταναστών.

Το ΕΛΑΜ επίσης έχει επιτύχει κάτι που θα ζήλευαν όλα τα ακροδεξιά κόμματα στην Ευρώπη, ήτοι τη χειραγώγηση των οργανωμένων οπαδών των «εθνικόφρονων» ποδοσφαιρικών σωματείων. Εκμεταλλεύεται την ευεπηρέαστη ηλικία των εφήβων και εξιδανικεύει τον Χίτλερ, τον Γρίβα, τη Χούντα που θεωρούνται οι πατέρες των συγκεκριμένων σωματείων. Για παράδειγμα, στις 17/11/2017 σ’ έναν αγώνα του ΑΠΟΕΛ, οι οργανωμένοι οπαδοί του ύψωσαν πανό με τη φράση «Πολυτεχνείο 1973-2017: 44 χρόνια Ψέματα» που είναι βέβαια ο (ψευδής) ισχυρισμός της χούντας. Πάλι, στις 15 Ιουλίου φέτος οι οργανωμένοι οπαδοί του ίδιου σωματείου σε ποδοσφαιρικό αγώνα «γιόρτασαν» τη μαύρη επέτειο ουρλιάζοντας «ΕΟΚΑ Β΄ ξανακτύπα». Μ΄ άλλα λόγια, η συντριπτική πλειοψηφία των εφήβων ηλικίας 14 μέχρι 17 ετών ταυτίζονται με το ΕΛΑΜ. Έστω κι αν οι μισοί «ανανήψουν» όταν ενηλικιωθούν, η ακροδεξιά θα θεριέψει και το ΕΛΑΜ θα γίνει μια κομματική υπερδύναμη.

Εν κατακλείδι, η κυπριακή ακροδεξιά ενσαρκώνει το χειρότερο της ευρωπαϊκής ιδεολογικής παράδοσης: τον αντιδιαφωτισμό και τον πολιτικό αυταρχισμό. Το μήνυμά της σήμερα βασίζεται σε τρεις βασικές ιδέες: σοβινιστική και εθνοτική εξύψωση του έθνους, ξενοφοβία κατά των μεταναστών και «αντιπολιτικός» λαϊκισμός. Στο Κυπριακό, η ακροδεξιά επιμένει σε έναν ανέφικτο στόχο: το ενιαίο κράτος στο οποίο οι Τ/Κ θα είναι μειονότητα, όχι κοινότητα, για να μπορεί η ε/κ πλευρά, όταν το επιτρέψουν οι συνθήκες, να ανακηρύξει την ένωση. Η συμμετοχή, όμως, του ΕΛΑΜ σε μια μελλοντική κυβέρνηση θα οδηγήσει με μαθηματική ακρίβεια στην de jure αναγνώριση του ψευδοκράτους.

*Οικονομολόγος, κοινωνικός επιστήμονας