CSI Cyprus: Η ιστορία των μαζικών τάφων… (8)

caramel_cy@yahoo.com

Τηλ: 99 966518

Δύο από τους μαζικούς τάφους που μου έκαναν τη μεγαλύτερη εντύπωση είναι αυτός στις Hamit Mandrez, έξω από τη Λευκωσία, και αυτός έξω από την Κοκκινοτριμιθιά. Και στους δύο μαζικούς τάφους οι τ/κ και οι ε/κ αρχές έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην «εξαφάνιση», τη δολοφονία και την ταφή αθώων ανθρώπων που είχαν απαχθεί από τους δρόμους. Οφείλουμε την αλήθεια σε αυτούς τους αθώους ανθρώπους που είχαν σκοτωθεί και θαφτεί σε αυτούς τους μαζικούς τάφους. Πρέπει να έχουμε ξεκάθαρο στο μυαλό μας ποιος ήταν υπεύθυνος για τέτοια εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας -εγκλήματα πολέμου-, έτσι ώστε να μπορέσουμε να εργαστούμε για να αποτρέψουμε να ξανασυμβούν στο μέλλον σε αυτή τη χώρα. Θα γράψω για τον μαζικό τάφο στην Κοκκινοτριμιθιά σε άλλο άρθρο, σήμερα θα επικεντρωθώ στις Hamit Mandrez.

Σε αυτή την περιοχή στις Hamit Mandrez βρέθηκαν τα οστά 16 «αγνοουμένων».

Απομονωμένο μέρος

Ο μαζικός τάφος στις Hamit Mandrez βρίσκεται σε ένα πολύ ήσυχο και απομονωμένο μέρος. Ακόμη και τώρα δεν μπορείς να υποψιαστείς -εκτός αν γνωρίζεις- ότι αυτό ήταν πεδίο δολοφονιών και τόπος ταφής.

Έμαθα για πρώτη φορά για το μέρος αυτό από τους αναγνώστες μου. Πολλοί αναγνώστες μού έλεγαν για πιθανούς τόπους ταφής στις Hamit Mandrez, έξω από τη Λευκωσία. Οι Hamit Mandrez δημιουργήθηκαν ως χωριό κατά τη διάρκεια της βρετανικής αποικιοκρατίας, όταν ήθελαν να μετακινήσουν τη «μάντρα» του κ. Hamit από το κέντρο της Λευκωσίας και του είπαν να πάει να βρει ένα μέρος έξω από τη Λευκωσία. Έτσι, ο κύριος Hamit βρήκε αυτό το μέρος και έχτισε τη μάντρα του και το σπίτι του και σταδιακά επεκτάθηκε για να γίνει το χωριό που ονομάστηκε Hamit Mandrez. Επιτρέψτε μου επίσης να σας πω ότι το χωριό Hamit Mandrez φιλοξενούσε Τουρκοκύπριους πρόσφυγες από την Ομορφίτα από τον Δεκέμβριο του 1963. Πριν από χρόνια, λοιπόν, οι αναγνώστες μου με έπαιρναν τηλέφωνο και μου έλεγαν ότι υπήρχε ένας τόπος ταφής κοντά στο «Hakim’in tarla» στις Hamit Mandrez, που σημαίνει «Το χωράφι του δικαστή.». Ο λόγος που ονόμασαν έτσι αυτό το μέρος ήταν ότι πιο πάνω από αυτόν τον χώρο δολοφονιών ήταν το χωράφι όπου ανήκε σε έναν συνταξιούχο δικαστή. Φυσικά, δεν είχε καμία σχέση με το χωράφι πιο κάτω. Ήταν το χωράφι πιο κάτω που περιείχε τους μαζικούς τάφους. Όχι το χωράφι του δικαστή που ήταν πιο πάνω.

Η περιοχή του μαζικού τάφου στις Hamit Mandrez είναι ακόμα απομονωμένη

Η ιστορία του Alpay Mustafa

Αυτός ο τόπος χρησιμοποιήθηκε από τον τουρκοκυπριακό στρατό και την αστυνομία για την ταφή ενός Τουρκοκύπριου που σκοτώθηκε σε ένα κελί της Αστυνομίας. Ο Alpay Mustafa, ο οποίος ήταν ενεργό μέλος της TMT, είχε έρθει σε ρήξη με την τότε άρχουσα ελίτ και τον προκάλεσαν και στη συνέχεια συνελήφθη και φυλακίστηκε στο αστυνομικό τμήμα του Sarayonu (Σεραγίου) στις 22 Ιανουαρίου 1967.

Φημολογείται ότι σκοτώθηκε στο κελί του από τον «αρχηγό» που ήλεγχε τον τουρκοκυπριακό στρατό και την αστυνομία τότε.

Τον πήραν και τον έθαψαν, υποτίθεται, σε αυτό το κρυφό σημείο ταφής στις Hamit Mandrez χωρίς να ειδοποιήσουν τη γυναίκα του.

Αλλά αυτό που δεν υπολόγιζαν ήταν ότι το άτομο που έθαψαν εκεί είχε πολλούς φίλους και οι φίλοι του που υπηρετούσαν στην τουρκοκυπριακή στρατιωτική δύναμη θα εξεγείρονταν και θα απαιτούσαν το σώμα του πίσω.

Τελικά, μετά από πολλή φασαρία, το σώμα του ξεθάφτηκε από τον χώρο ταφής στις Hamit Mandrez και μεταφέρθηκε στο νεκροταφείο χωρίς πλύσιμο και προετοιμασία, όπως είθισται στις ταφές. Η σύζυγός του -δεν ζει πια- σε μια συνέντευξη μού είπε ότι όταν αγκάλιασε το σώμα είδε ότι είχε ακόμη χώμα στις βλεφαρίδες του. Ο Dr. Kuchuk την είχε επισκεφτεί και της είπε κλαίγοντας: «Αυτοί έκαναν αυτή τη μ….κία αγαπητή μου», και της είπε ότι τον είχαν σκοτώσει.

Προφανώς είχαν χρησιμοποιήσει αυτό το μέρος πριν τον θάψουν… Μόνο όσοι είχαν γνώση γι' αυτό το μέρος το ήξεραν, κανένας άλλος.

Είχαν θάψει κάποιους Ελληνοκύπριους πολίτες που είχαν απαγάγει στους δρόμους το 1963-64, καθώς εκείνες τις μέρες οι «απαγωγές» και από τις δύο πλευρές ήταν «κοινή πρακτική». Όπως κάποιοι Ελληνοκύπριοι αστυνομικοί και στρατιωτικοί είχαν απαγάγει τον Σκόρδο από το Πυρόι μαζί με άλλους τρεις από τον δρόμο και τους σκότωσαν και τους έθαψαν κρυφά σε μαζικό τάφο στον Μαχαιρά, έτσι και Τουρκοκύπριοι στρατιώτες ή αστυνομικοί ή οποιοσδήποτε πολίτης υπό τις διαταγές τους έκαναν παρόμοια πράγματα.

Φωτό που τράβηξα το 2012 στη διάρκεια των εκταφών της ΔΕΑ στο μαζικό τάφο στις Hamit Mandrez

«Ανταλλαγή αιχμαλώτων» ή θάνατος

Κάποιοι από τους «απαχθέντες» χρησιμοποιούνταν για «ανταλλαγή» αλλά κάποιοι σκοτώνονταν όπως συνέβη με δύο Ελληνοκύπριους νέους που κρατούνταν για περισσότερο από έξι μήνες στο μπάνιο ενός σπιτιού στη Λουρουτζίνα. Τους είχαν απαγάγει στον δρόμο όταν ήταν πάνω στη μοτοσυκλέτα τους και το σχέδιο ήταν να τους χρησιμοποιήσουν για «ανταλλαγή αιχμαλώτων» που είχαν απαχθεί με τον ίδιο τρόπο. Αλλά αυτό απέτυχε καθώς ανακάλυψαν ότι οι Τουρκοκύπριοι που «απήγαγαν» κάποιοι Ελληνοκύπριοι είχαν ήδη σκοτωθεί. Κρατούσαν αυτούς τους νέους σε ένα σπίτι και μετά από έξι μήνες, όταν ο ένας από αυτούς αρρώστησε τους σκότωσαν και τους δύο ή τουλάχιστον αυτή είναι η ιστορία που ακούσαμε από εκεί. Ακόμη ψάχνουμε για τον τόπο ταφής τους και θεωρούνται «αγνοούμενοι».

Η ιστορία του Πέτρου

Έτσι, κάποιοι από αυτούς τους Ελληνοκύπριους και ακόμα και δύο Έλληνες που είχαν «απαχθεί» σκοτώθηκαν και θάφτηκαν σε αυτό το κρυφό χωράφι στις Hamit Mandrez. Πήγα εκεί κατά τη διάρκεια των εκταφών της ομάδας εκσκαφών της Κυπριακής Διερευνητικής Επιτροπής Αγνοουμένων για να δω τη δουλειά που έκαναν. Το μέρος αυτό χρησιμοποιείτο για πολλά χρόνια για την ετήσια εκπαίδευση των «εφέδρων» και κανένας δεν είχε υποψιαστεί τίποτα. Κάθονταν κάτω από τους ευκαλύπτους, δίπλα από έναν μαζικό τάφο. Τελικά βρέθηκαν τα οστά 16 «αγνοουμένων» από το 1963-64. Δεν ήταν ο ένας πάνω στον άλλο αλλά θάφτηκαν σε διαφορετικές χρονικές στιγμές σε διαφορετικά σημεία στην άκρη του χωραφιού. Το χωράφι ήταν απομονωμένο και ήσυχο. Τράβηξα τις φωτογραφίες που βλέπετε σε αυτή τη σελίδα τον Σεπτέμβριο του 2012 όταν εκεί γίνονταν εκταφές. Έχουν ταυτοποιηθεί με DNA 15 «αγνοούμενοι» Ελληνοκύπριοι (ανάμεσα τους και δύο Έλληνες) ωστόσο ένας δεν έγινε κατορθωτό να ταυτοποιηθεί. Ανάμεσα σε αυτούς των οποίων βρέθηκαν τα οστά ήταν και ο αδελφός του Αντρέα Ευσταθίου. Ο αδελφός του, ο Πέτρος, προσπαθούσε να πάει στο σπίτι τους στο Ortakeuy, στη Λευκωσία, και πιάστηκε και τελικά σκοτώθηκε και θάφτηκε. Ήταν ανάμεσα στους «αγνοούμενους» της Κύπρου που εξαφανίστηκαν το 1963. Όταν βρέθηκαν τα οστά του στις Hamit Mandrez, ταυτοποιήθηκε με DNA, και επιστράφηκε στην οικογένειά του για να ταφεί στη Γεροσκήπου.

Ο Αντρέας ήταν πολύ λυπημένος - τον γνωρίζετε, αφού γράψαμε πολλά γι' αυτόν, γιατί έχει μια τεράστια ανθρώπινη καρδιά και βοήθησε να σωθεί ένα Τ/Κ κοριτσάκι ονόματι Birgul Kilich Yildirim, φέρνοντάς της γάλα κατά τη διάρκεια της σύγκρουσης και του πολέμου, το 1974. Ένα όμορφο ντοκιμαντέρ γυρίστηκε από τον σύζυγο της Birgul, σκηνοθέτη Cemal Yildirim, με τίτλο «Ο πατέρας του γάλακτος / Το γάλα της ειρήνης». Ο Αντρέας έψαχνε τον πατέρα της Birgul τον οποίο συναντούσε εκείνες τις μέρες της αντιπαράθεσης στην κοίτη του ποταμού που χώριζε τις δύο πλευρές της Λευκωσίας γύρω από το σπίτι του Βρετανού ύπατου αρμοστή και τελικά όταν βρήκε τον Mehmet Kilich με τη βοήθειά μας και με τη βοήθεια καλόκαρδων Ε/Κ φίλων, αγκαλιάστηκαν και από τότε η Birgul αποκαλεί τον Αντρέα «Ο πατέρας του γάλακτός μου». Επειδή η κηδεία του Πέτρου, «αγνοούμενου» αδελφού του Αντρέα, έγινε κατά την περίοδο της Covid, η Birgul δεν μπορούσε να παραστεί στην κηδεία, έστειλε λουλούδια όμως που τοποθετήθηκαν στο φέρετρό του. Ακόμα και αν υπάρχουν μαζικοί τάφοι, υπάρχουν και τέτοιες ανθρωπιστικές ιστορίες και μπορούμε να είμαστε αισιόδοξοι ότι όποιες και αν είναι οι συνθήκες, η ανθρωπιά πάντα θα υπάρχει στην Κύπρο. Αλλά πρέπει να δώσουμε χώρο στην αλήθεια αν θέλουμε να ενισχύσουμε την ανθρωπιά σε αυτή τη γη.

Ερωτήματα τα οποία πρέπει να θέσουμε

Σκεπτόμενοι τους μαζικούς τάφους στην Κύπρο, ίσως είναι εξίσου σημαντικό να δούμε ποιοι προστάτεψαν τους δολοφόνους και στις δύο πλευρές και ποιοι τους παρείχαν κάλυψη. Ποιος παρείχε την ιδεολογία για την αρρωστημένη «δικαιολογία» της δολοφονίας ανθρώπων; Ποιος παρείχε τη βασική υλικοτεχνική υποδομή, όπως την παροχή όπλων και ανθρώπινου δυναμικού και σhοίρων (μπουλντόζες) για την ταφή των δολοφονηθέντων; Ποιος τους παρείχε κάλυψη; Ποιος συνεχίζει να τους παρέχει προστασία;

Αν προσπαθούμε να κρύψουμε από τους εαυτούς μας τις απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα, τότε δεν αξίζουμε να έχουμε αυτή τη χώρα ως πατρίδα μα`ς, γιατί οφείλουμε την αλήθεια τόσο στα αθώα θύματα όσο και στις μελλοντικές γενιές που θα ζήσουν και θα απολαύσουν αυτό το νησί, ελπίζουμε ειρηνικά.

Λεζάντα κύριας φωτογραφίας: Ο τόπος ταφής στις Hamit Mandrez