O εξοβελισμός της Τουρκίας

Στη δίνη του πολέμου της Γάζας και της ανοιχτής πληγής στην Ουκρανία, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κυκλοφόρησε την Τετάρτη (8/11) την έκθεσή της για τη διεύρυνση για δέκα υποψήφιες για ένταξη χώρες, περιλαμβανομένης και της Τουρκίας. Η αξιολόγηση της Τουρκίας που ενδιαφέρει ιδιαίτερα την Κύπρο -βεβαίως και την Ελλάδα- είναι αρνητική και πολύ πιθανόν να επηρεάσει την περαιτέρω συζήτηση για μια νέα ευρωτουρκική σχέση τον Δεκέμβριο. Ποιος θα είναι τότε ο αντίκτυπος για την Κύπρο; Ποιοι μοχλοί και κίνητρα θα υπάρξουν για να αλλάξει στάση στο Κυπριακό;

Πιο πίσω από τη… Μολδαβία

H Επιτροπή γράφει για την Τουρκία: «Οι διαπραγματεύσεις προσχώρησης παραμένουν σε αδιέξοδο από το 2018, η Τουρκία δεν έχει αναστρέψει την αρνητική τάση σε σχέση με την απομάκρυνση από την Ευρωπαϊκή Ένωση και συνέχισε τις μεταρρυθμίσεις που σχετίζονται με την προσχώρηση σε περιορισμένο μόνο βαθμό». Με αυτό το πνεύμα και γράμμα η Επιτροπή στην πράξη τοποθετεί την Τουρκία στην ουρά μιας διεύρυνσης, πιο πίσω και από τις νεοφανείς υποψήφιες για ένταξη, όπως η Ουκρανία, ακόμα και η… Μολδαβία.

H Τουρκία αντέδρασε έντονα στην αξιολόγηση αυτή (9/11, ανακοίνωση τουρκικού ΥΠΕΞ): «Η άδικη και προκατειλημμένη προσέγγιση της ΕΕ απέναντι στη χώρα μας είναι ανησυχητική για το μέλλον της ηπείρου μας, η οποία αντιμετωπίζει πολλές απειλές…». Εδώ και χρόνια ζητά διαφορετική μεταχείριση, επικαλούμενη, μεταξύ άλλων, τη γεωστρατηγική αξία της στη Δύση: ασφάλεια, τρομοκρατία, μετανάστευση κ.ο.κ.

Οι ευρωτουρκικές σχέσεις είναι σε τεντωμένο σχοινί εξαιτίας και των γεγονότων στη Γάζα. Ο Ταγίπ Ερντογάν μίλησε απαξιωτικά για την ΕΕ (4/11): «Ποιος τάσσεται σήμερα στο πλευρό του Ισραήλ και ποιος είναι εκτός των διπλωματικών διαδικασιών στον πόλεμο Ρωσίας - Ουκρανίας; Η Ευρωπαϊκή Ένωση! Δυστυχώς, η εμπιστοσύνη μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση έχει κλονιστεί. Τι άλλο μπορεί να περιμένει κανείς από έναν τέτοιο οργανισμό που έχει κρατήσει μια χώρα όπως η Τουρκία για περισσότερο από 50 χρόνια να περιμένει στην πόρτα;».

Διεύρυνση

Η Τουρκία διαμαρτύρεται, αλλά δεν είναι η μόνη που σκέφτεται με καχυποψία έναντι της ΕΕ. Η στρατηγική της διεύρυνσης κάθε άλλο παρά στρατηγική είναι. Από το 2014, μετά και την ένταξη της Κροατίας, οι διαπραγματεύσεις με τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων εξελίσσονται με βραδύτητα. Η διεύρυνση επί της ουσίας καρκινοβατεί, ενώ καμία ουσιώδης συζήτηση δεν βρίσκεται σε εξέλιξη για εμβάθυνση του ενωσιακού εγχειρήματος. Μια σειρά από υποψήφιες για ένταξη χώρες κρίνονται με βάση τις επιδόσεις τους, αλλά καμία δεν έχει έναν ορατό ορίζοντα κατάληξης: το 2030, το 2035;

Οι υποψήφιες ταλανίζονται από τη διαφθορά. Το Μαυροβούνιο ήθελε να ήταν «μπροστάρης», αλλά κόλλησε. Η Σερβία πάει μία μπρος και μία πίσω και η Βόρειος Μακεδονία βρίσκει συνεχώς νέα εμπόδια. Μετά την πολύχρονη διαμάχη για την ονομασία με την Ελλάδα βρίσκει τώρα μπροστά της τις αντιρρήσεις της Βουλγαρίας. Η Αλβανία, η Βοσνία - Ερζεγοβίνη και το Κόσοβο αποκτούν υπό όρους καθεστώς υποψηφίας. Εσχάτως, η ΕΕ αποφάσισε να ανοίξει -υποτίθεται- την πόρτα στην Ουκρανία και τη Μολδαβία, ενώ δημιουργεί προσδοκίες ακόμα και στη μακρινή Γεωργία.

Η αλήθεια στις Βρυξέλλες είναι διαφορετική. Καμία σχέση δεν έχει η παρούσα κατάσταση με τη συγκροτημένη στρατηγική διεύρυνσης της ΕΕ τη δεκαετία του ’90. Η ΕΕ βρίσκει δυσκολίες να προχωρήσει στην κοινή εξωτερική πολιτική για να διαδραματίσει τον πραγματικό ρόλο της ως δύναμη ειρήνης. Η ενέργειά της κατασπαταλάται στις διαδικασίες εντός και τη διαχείριση κρίσεων και συγκρουόμενων συμφερόντων στο Συμβούλιο. Η «κοινοτική μέθοδος» ενοποίησης έχει ατονήσει. Μετά την αποχώρηση της Μέρκελ, ακόμα και του σεβαστού Γιούνκερ, δεν υπάρχει ένας ηγέτης, μια ισχυρή προσωπικότητα στις Βρυξέλλες να ξεχωρίσει, ενώ οι εξωτερικές πιέσεις κλιμακώνονται: Ουκρανία, τώρα Μέση Ανατολή.

Επιπτώσεις στην Κύπρο

Το σκηνικό αυτό στην ΕΕ μπορεί να αποδειχθεί το χειρότερο δυνατό για την Κύπρο. Ο διακηρυγμένος στόχος του Προέδρου Ν. Χριστοδουλίδη από την ημέρα της εκλογής του ήταν, υποτίθεται, τριπλός: επανάληψη των διαπραγματεύσεων, ανάληψη πρωταγωνιστικού ρόλου από την ΕΕ μέσω ενός απεσταλμένου και αξιοποίηση της θετικής ατζέντας της ευρωτουρκικής σχέσης για παράλληλη πρόοδο στο Κυπριακό. Το «καλά προετοιμασμένο σχέδιο» Χριστοδουλίδη φαίνεται ότι δεν υπήρξε ποτέ! Τα «ορόσημα» που έθεσε χάνονται και τώρα διαλύεται και η συγκυρία!

Η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν δήλωσε: «Η διεύρυνση αποτελεί ζωτικής σημασίας πολιτική για την Ευρωπαϊκή Ένωση», μια «ιστορική επιταγή» για τον «φυσικό ορίζοντά» της. Κι όμως, η ΕΕ μετακινεί συνεχώς το γκολπόστ για τις υποψήφιες για ένταξη. Επιδιώκει ακόμα τη σύμπραξη με την Τουρκία, αλλά την «κόβει» από τη διεύρυνση. Ποιο νόημα θα έχει να ετοιμάσει τον Νοέμβριο (μια δεύτερη) έκθεση για την Τουρκία «με σκοπό τα επόμενα βήματα να γίνουν με στρατηγικό και μακρόπνοο τρόπο»; Πρόκειται μάλλον για ψευδαίσθηση να πιστεύει κανείς ότι η Τουρκία θα παίξει σε αυτό το παιχνίδι.

Υπό αυτές τις συνθήκες, θα μείνει γράμμα κενό και η έκκληση της Επιτροπής «να επαναδιατυπώσει η Τουρκία τη δέσμευσή της στη διαδικασία της οποίας ηγούνται τα ΗΕ για διευθέτηση στην Κύπρο κατά τρόπο ευθυγραμμισμένο με τα σχετικά ψηφίσματα του ΟΗΕ». Εξίσου παραπλανητικό θα ήταν να αναμένει η Λευκωσία ότι η Τουρκία θα εφαρμόσει ποτέ τις λεγόμενες κυπρογενείς υποχρεώσεις της, τις οποίες καταγράφει η Επιτροπή και υπογραμμίζει με ικανοποίηση το ΥΠΕΞ Κύπρου (ανακοίνωση 9/11): «αναγνώριση Κυπριακής Δημοκρατίας, ομαλοποίηση σχέσεων, επέκταση Πρόσθετου Πρωτοκόλλου για την Τελωνειακή Ένωση, συνεργασία σε θέματα δικαιοσύνης κ.λπ.)». Αλήθεια, η Τουρκία δεν το έπραξε για 20 χρόνια, θα συμμορφωθεί τώρα;

Επί του πεδίου…

Στην Πύλα, παρά την αρχική «συναντίληψη» με τον ΟΗΕ για να ανοίξει δίοδος επικοινωνίας, παρουσιάζονται διαφωνίες γύρω από τις ιδιοκτησίες γης στη νεκρά ζώνη που προορίζονται για οικιστική ανάπτυξη. Η Τουρκία απορρίπτει τις προτάσεις Γκουτέρες για πρόσωπα που προτείνει να αναλάβουν τον ρόλο απεσταλμένου. Εν τέλει, ο Πρόεδρος Χριστοδουλίδης βρίσκεται σε μια πολύ δυσάρεστη θέση: να αποδεχθεί έναν προσωπικό απεσταλμένο του Γενικού Γραμματέα, με περιορισμένη εντολή και χρονοδιάγραμμα επαφών έξι μηνών. Προς τι; Για να καταδείξει το προφανές: ότι το χάσμα είναι αγεφύρωτο και η επανάληψη διαπραγματεύσεων μάταιη;

*Το άρθρο δημοσιεύεται ταυτόχρονα στην «Εφημερίδα των Συντακτών» στην Αθήνα.