Όταν δεν καταλαβαίνεις τους άλλους

Στο βιβλίο του C. G. Jung Memories, Dreams, Reflections (1967) καταγράφονται τα λόγια ενός Αμερικανού Ινδιάνου του Ochwiay Biano. Μέλους μιας υπέροχης φυλής που εξαφάνισε η απληστία των λευκών εποίκων. «Κοίταξε», είπε ο Ochwiay Biano, «πόσο άσπλαχνοι φαίνονται οι λευκοί. Τα χείλη τους είναι λεπτά, οι μύτες τους σουβλερές, τα πρόσωπά τους αυλακωμένα και παραμορφωμένα όλο δίπλες. Τα μάτια τους έχουν ένα επίμονο βλέμμα: όλοι κάτι ζητούν. Τι ζητούν; Οι λευκοί πάντα κάτι θέλουν· είναι συνεχώς ανήσυχοι και νευρικοί. Δεν ξέρουμε τι θέλουν. Εμείς τους θεωρούμε τρελούς». Τον ρώτησα, συνεχίζει ο Jung, γιατί θεωρούσε τους λευκούς τρελούς. «Λένε ότι σκέπτονται με το κεφάλι τους» απάντησε. «Μα βέβαια, γιατί, εσύ με τι σκέπτεσαι;» τον ρώτησα έκπληκτος. «Εδώ μέσα σκεπτόμαστε» είπε, δείχνοντας την καρδιά του. Διαβάζοντας το απόσπασμα πολύ συγκινήθηκα γιατί αυτοί οι άνθρωποι, με έναν πολιτισμό ανώτερο από εκείνον των δήθεν «πολιτισμένων» λευκών, εξοντώθηκαν για να τους πάρουν τη γη τους. Συγκινήθηκα και γιατί θυμήθηκα τις ελάχιστες, αλλά πραγματικά αλησμόνητες στιγμές, που διάβαζα στον πρώτο μου εγγονό τον Νικόλα τον Μικρό Πρίγκιπα.

Τα τελευταία λόγια της αλεπούς σε αυτό το αριστούργημα του Antoine de Saint-Exypéry ήταν παρόμοια με εκείνα του Biano. «Αντίο. Και τώρα το μυστικό μου. Είναι πολύ απλό. Μόνο με την καρδιά μπορείς να δεις καθαρά. Το ουσιώδες είναι αόρατο στο μάτι». Μιλώ για τις ελάχιστες στιγμές ευτυχίας με τα εγγόνια μου γιατί ένα από τα μεγάλη λάθη της ζωής μου -δυστυχώς έκανα πολλά- ήταν που αφοσιώθηκα με πάθος στη δικηγορία και την πολιτική σε βάρος της οικογένειάς μου. Για να αντιληφθείτε την έκταση του λάθους αυτού ακούστε την ακόλουθη ιστορία: Είχα τρία παιδιά. Ένα γιο και δύο θυγατέρες. Η μικρότερη γεννήθηκε τέλη της δεκαετίας του εβδομήντα. Ήταν η εποχή που γυρίσαμε πίσω στην Κύπρο και άρχισα να δικηγορώ. Στο γραφείο και στο δικαστήριο ώρες ατελείωτες. Πήγαινα σπίτι όταν όλοι είχαν κοιμηθεί και έφευγα πριν ξυπνήσουν. Όλο το βάρος για τα παιδιά στη γυναίκα μου. Πώς τα κατάφερνε μόνο ο Θεός ξέρει. Όταν η μικρότερη κόρη μας ήταν 9 μηνών περίπου, η γυναίκα μου μια μέρα ξέσπασε και αγανακτισμένη μου υπενθύμισε ότι έχω και οικογένεια για την οποία ήταν καιρός να δείξω και γι’ αυτήν λίγο ενδιαφέρον. Της απάντησα ότι η κατηγορία περί αδιαφορίας για την οικογένεια είναι άδικη. «Αφού ενδιαφέρεσαι για την οικογένεια, πες μου τι χρώμα είναι τα μάτια της Ελένης» - η μικρότερή μας κόρη. Βλέπω τα δικά της μάτια, σκέφτομαι αστραπιαία το χρώμα των δικών μου, των γονιών μου και της απαντώ «πώς να το περιγράψω, κάτι σαν καφέ προς το μαύρο». Με κοίταξε με ένα βλέμμα γεμάτο οίκτο αλλά και θυμό. Και με κεραυνοβόλησε «Είναι πράσινα αθεόφοβε». Την έπαθα χιώτικα γιατί σκεφτόμουν με το κεφάλι, σαν τους λευκούς της Αμερικής και όχι με την καρδιά σαν την αλεπού και τον Αμερικανό Ινδιάνο.

Η καρδιά σύμφωνα με αυτούς δεν είναι απλά ένα σωματικό όργανο, τοποθετημένο μέσα στο στήθος μας, το οποίο λειτουργεί για να στέλλει σε όλο το υπόλοιπο σώμα αίμα και να διατηρεί εν ζωή τον άνθρωπο. Η καρδιά δεν είναι μόνο το σωματικό αλλά και το ψυχικό και πνευματικό κέντρο. Έτσι η καρδιά είναι το όργανο διά του οποίου σκεπτόμαστε, τόσο κατά λογικό όσο και υπερλογικό τρόπο. Είναι έδρα και της λογικής νοημοσύνης όσο και, σε ένα ανώτερο ή βαθύτερο επίπεδο, τόπος της σοφίας και της πνευματικής γνώσεως. Πόσο διαφορετικά θα ήσαν τα πράγματα τόσο στο νησί μας όσο και στην ευρύτερη γειτονιά μας αν όλοι σκεφτόμαστε με την καρδιά μας. Στο νησί μας αν σκεφτόμαστε με την καρδιά μας θα είχαμε προ πολλού κατανοήσει ότι βασική προϋπόθεση για να χτίσουμε σωστές σχέσεις με τους Τουρκοκύπριους προς αμοιβαίο όφελος, να πετύχουμε δηλαδή την αποτελεσματική ικανοποίηση των δικών μας και των δικών τους αναγκών, είναι η αμοιβαία κατανόηση.

Κατανόηση του άλλου σημαίνει να γνωρίζουμε τον χαρακτήρα, τις ανάγκες, τα κίνητρα, τα συναισθήματα, τον τρόπο σκέψης, τις δυνατότητες και τις αδυναμίες του. Αυτό μας επιτρέπει πρώτα να εξηγούμε (να μην παρεξηγούμε) και να προβλέπουμε τη στάση, τις συμπεριφορές και τα αποτελέσματα των πράξεών του. Δεύτερο, μας επιτρέπει να χειριζόμαστε και να επηρεάζουμε θετικά τη σχέση μας και να τη βελτιώνουμε διαρκώς, σεβόμενοι και αξιοποιώντας τη διαφορετικότητα. Οι ηγέτες μας, με πρώτο και «καλύτερο» τον Πρόεδρο Μακάριο, και τελευταίο και «χειρότερο» τον Αναστασιάδη δεν έκαναν την παραμικρή προσπάθεια να κατανοήσουν τους συμπατριώτες μας της άλλης κοινότητας. Αλλά και εμείς ως λαός ακολουθήσαμε τους ηγέτες μας χωρίς κανέναν προβληματισμό ως προς το πού μας οδηγούσε αυτή η συμπεριφορά. Ο μεγάλος Κινέζος φιλόσοφος και πολιτικός Κομφούκιος τονίζει την ανάγκη της κατανόησης του άλλου λέγοντας: «Μην ανησυχείς όταν οι άλλοι δεν σε καταλαβαίνουν. Να ανησυχείς όταν εσύ δεν καταλαβαίνεις τους άλλους». Αν αυτό το τηρούμε όλοι στις σχέσεις μας, τότε μας οδηγεί στην αμοιβαία κατανόηση. Πιο πρακτικά, για να πετύχουμε την αμοιβαία κατανόηση, χρειάζεται να ακούμε αποτελεσματικά τον άλλο και εκείνος εμάς, να χρησιμοποιούμε την ενσυναίσθηση, να αντιλαμβανόμαστε και να σεβόμαστε τη διαφορετικότητα. Ενσυναίσθηση σημαίνει απλώς να μπαίνω στη θέση του άλλου, όχι με την έννοια του να συμφωνώ, αλλά προκειμένου να κατανοήσω σωστά το τι και πώς σκέφτεται ο άλλος, το τι και γιατί το αισθάνεται, το πώς βλέπει τα πράγματα. Αυτό αποτελεί την πιο βασική προϋπόθεση της αμοιβαίας κατανόησης των ανθρωπίνων σχέσεων. Οι ηγέτες μας αλλά και εμείς δεν έχουμε αντιληφθεί, ούτε και μετά τα όσα τραγικά βιώσαμε, ότι το παπούτσι που ταιριάζει στον έναν είναι στενό στον άλλο. Και από την πρώτη μέρα της ανεξαρτησίας μας προσπαθούσαμε με κάθε τρόπο να αναγκάσουμε τους Τουρκοκύπριους να φορέσουν τα δικά μας παπούτσια… και κλείσαμε τα αφτιά μας στις φωνές τους ότι τους έβγαιναν πολύ στενά…