Να συγχωρήσουμε και συγχωρεθούμε

Πριν από δέκα περίπου χρόνια επέστρεφα από το περβόλι μου στον Άγιο Δημήτριο Μαραθάσας στο σπίτι μου στον Μονιάτη. Ο καιρός ήταν βροχερός και άρχισε να σουρουπώνει. Μεταξύ Αγίου Δημητρίου και Φοινιού, στην άκρη του δρόμου, ήταν σταθμευμένο «ένα αυτοκίνητο και μέσα στη βροχή ένας ηλικιωμένος κύριος κρατούσε έναν τροχό. Σταμάτησα και ρώτησα αν χρειαζόταν κάποια βοήθεια. Με ανακούφιση μου είπε ότι έμεινε από λάστιχο και ότι η ρεζέρβα ήταν ξεφούσκωτη. Πήρα την ξεφούσκωτη ρεζέρβα και πήγα στο Πελένδρι που ήταν ο πλησιέστερος λαστιχάρης. Το μαγαζί ήταν κλειστό και τον βρήκα στο σπίτι του να πίνει τις ζιβανίες του. Με προθυμία άνοιξε το μαγαζί και έφτιαξε τη ρεζέρβα με την οποία γύρισα πίσω στον ηλικιωμένο, άγνωστό μου κύριο. Τον βοήθησα να αλλάξει το λάστιχο και τότε συστηθήκαμε. Ήταν συνταξιούχος Άγγλος γιατρός που ζούσε μόνιμα στην Πάφο. Έκτοτε ανταλλάζαμε χριστουγεννιάτικες κάρτες. Στις αρχές του περασμένου μήνα με πήρε τηλέφωνο μια συνάδελφος δικηγόρος από την Πάφο για να μου πει ότι κ. Williams μου άφησε στη διαθήκη του τα βιβλία του.

Μεταξύ των βιβλίων που κληρονόμησα είναι το βιβλίο του Andrews Kevin «The Flight of Ikaros: A journey into Greece, London (1959)». Στο ενδιαφέρον αυτό βιβλίο καταγράφεται μια ιστορία που συγκεφαλαιώνει την πεμπτουσία της συγγνώμης. Το 1949 ο Andrews πήγε στην Ελλάδα και μελετούσε τα μεσαιωνικά της κάστρα. Ταξίδευσε σε μια χώρα ρημαγμένη από τη γερμανική κατοχή και τη θηριωδία που δίχασε τη μεταπολεμική Ελλάδα σε κομουνιστές και αντικομουνιστές, μια θηριωδία που μόλις είχε λάβει τέλος. Φθάνοντας βράδυ σ’ ένα χωριό, φιλοξενήθηκε από τον ιερέα του χωριού, τον παπα-Σταύρο. Το σπίτι του ιερέα είχε καεί εντελώς, και έτσι υποδέχθηκε τον φιλοξενούμενό του σε μια αποθήκη που είχε τώρα σαν τόπο διαμονής. Στη διάρκεια της μακράς νύχτας που ακολούθησε, ο Andrews έμαθε την ιστορία του παπά. Οι δύο μεγαλύτεροι γιοι του, τον καιρό της κατοχής, είχαν καταταγεί στην Αντίσταση. Κάποιοι συγχωριανοί πρόδωσαν την κρυψώνα τους: Τους έπιασαν και κανένας ποτέ δεν τους ξαναείδε. Την ίδια περίπου περίοδο, η παπαδιά πέθανε από την πείνα. Μετά την απελευθέρωση, ο παπα-Σταύρος έμεινε με μία από τις παντρεμένες κόρες του και το μωρό της. Εκείνη περίμενε το δεύτερο παιδί της σε λίγες βδομάδες. Μία μέρα, όμως, γύρισε και βρήκε το σπίτι του παραδομένο στις φλόγες από χέρια κομουνιστών. «Πήγα ακριβώς τη στιγμή», διηγιόταν στον Andrews, «που έσυραν την κόρη μου έξω και τη σκότωσαν - άδειασαν τα πιστόλια τους στο κορμί της. Μετά, μπροστά μου, σκότωσαν και το εγγόνι μου». Αυτοί που έκαναν όλα ετούτα δεν ήσαν άγνωστοι, που ήρθαν από μακριά, αλλά συγχωριανοί.

Ο παπα-Σταύρος ήξερε πολύ καλά ποιοι ήταν, κι όχι μόνο αυτό, αλλά τους συναντούσε υποχρεωτικά κάθε μέρα. «Απορώ πώς δεν έχει τρελαθεί», είπε μια χωριανή στον Andrews. Αντιθέτως, μιλούσε συνεχώς στους συγχωριανούς του για την ανάγκη της συγγνώμης. «Τους λέω να συγχωρούν και ότι δεν υπάρχει άλλος δρόμος», είπε στον Andrews. Ποια ήταν η δική τους αντίδραση; Οι περισσότεροι τον περιγελούσαν κατά πρόσωπο. Όταν όμως ο Andrews μίλησε με τον μόνο επιζώντα γιο του παπα-Σταύρου, εκείνος δεν γέλασε κατά του πατέρα του: «Είναι ελεύθερος, επειδή συγχωρεί», είπε γι’ αυτόν. Κάποτε, οι ανθρώπινες καταστάσεις είναι τόσο σύνθετες και αθεράπευτες, τόσο κατάφορτες με οδύνη ώστε ως μόνη διέξοδος απομένει η συγχώρεση. Η αντεκδίκηση κάνει τα πράγματα χειρότερα, όπως είχε παρατήσει και ο Μαχάτμα Γκάντι: «Το οφθαλμόν αντί οφθαλμού θα τυφλώσει όλον τον κόσμο». Μόνο συγχωρώντας μπορούμε να σπάσουμε την αλυσίδα της αντεκδίκησης και της αυτοκαταστροφικής πικρίας. Χωρίς συγχώρεση δεν μπορούμε να ελπίζουμε σε μια νέα αρχή. Αυτό το κατάλαβε ο παπα-Σταύρος όταν ήρθε αντιμέτωπος με την κατοχή και τον αδελφοκτόνο διχασμό και ασφαλώς τα λόγια του ισχύουν σε πολλές ακόμη περιπτώσεις σύγκρουσης.

Ισχύει χωρίς καμία αμφιβολία και στα όσα συνέβησαν στο Ισραήλ στις 7 Οκτωβρίου και στα όσα συνέβησαν στη Γάζα τις μέρες που ακολούθησαν και που συνεχίζουν μέχρι σήμερα. Ισχύουν και στα όσα συνέβησαν στην Κύπρο από τη δράση της ΕΟΚΑ Β’ στις αρχές της δεκαετίας του ’70. Και σίγουρα ισχύουν στα όσα συνέβησαν το ’63-’64 και το καλοκαίρι του 1974 στην Κύπρο. Δεν μπορεί όμως να υπάρξει γνήσια συγχώρεση που δεν εμπεριέχει την αλήθεια. Αν κάτι κακό έχει γίνει, τότε πρέπει με ειλικρίνεια να το παραδεχθούμε ως κακό. Επιπλέον, αν πρόκειται η διαδικασία της συγχώρεσης να φθάσει στην απόλυτη ολοκλήρωσή της, τότε το κακό πρέπει να το παραδεχθούν ως κακό και οι δύο πλευρές, τόσο ο επιτιθέμενος όσο και το θύμα. Με άλλα λόγια, για να ολοκληρωθεί η συγχώρεση πρέπει να προσφερθεί αλλά και να γίνει δεκτή. Εκείνος που δεν αποδέχεται την ενοχή του δεν μπορεί και να δεχθεί τη συγχώρεση που του προσφέρεται. Από δική μου εμπειρία ξέρω ότι είναι δύσκολο να συγχωρήσουμε. Συχνά όμως είναι ακόμα δυσκολότερο να αναγνωρίσουμε ότι έχουμε ανάγκη να συγχωρεθούμε. Όπως σοφά παρατήρησε ο Charles Williams στη μελέτη του που δημοσιεύτηκε το 1942, στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, «The Forgiveness of Sins», «πολλές φορές η συμφιλίωση απέτυχε επειδή και οι δύο πλευρές είχαν προσέλθει προετοιμασμένες να συγχωρήσουν αλλά απροετοίμαστες να συγχωρεθούν». Οι προσπάθειες για συμφιλίωση την Κύπρο απέτυχαν για πολλούς λόγους. Ένας από τους πιο σημαντικούς, πιστεύω, ήταν και παραμένει η απροθυμία των ηγεσιών των δύο πλευρών να συγχωρήσουν και κυρίως να συγχωρεθούν. Αν οι πολιτικοί μας, αυτοί που χειρίζονται τις τύχες μας, δεν αντιληφθούν την ανάγκη να συγχωρήσουμε και να συγχωρεθούμε δεν υπάρχει καμία πιθανότητα, να επιτύχουν οι προσπάθειες για επίτευξη αμοιβαία αποδεκτής λύσης. Θα υπάρξουν ελπίδες μόνο αν επιτέλους αναγνωρίσουμε με ειλικρίνεια τα κακά που κάναμε ο ένας στον άλλο και συμπεριφερθούμε σαν τον παπα-Σταύρο.