CSI Cyprus: Η ιστορία των μαζικών τάφων… (6)

Όταν άρχισα τις έρευνές μου, μια από τις πιο δραματικές ιστορίες που δεν ήταν γνωστή σε πολλούς ήταν η ιστορία ενός «αγνοούμενου λεωφορείου». Ο Yusuf Tosun οδηγούσε το λεωφορείο και είχε «εξαφανιστεί» στον δρόμο του από τη Λάρνακα προς τις Βρετανικές Στρατιωτικές Βάσεις Δεκέλειας. Μαζί με τον οδηγό του λεωφορείου, στο λεωφορείο υπήρχαν συνολικά 11 Τουρκοκύπριοι που εργάζονταν στις Βρετανικές Βάσεις εκείνο τον καιρό. Η ημερομηνία που «εξαφανίστηκε» το λεωφορείο ήταν η 13η Μαΐου 1964. Στην πραγματικότητα το λεωφορείο είχε απαχθεί από κάποιους Ελληνοκύπριους – μεταξύ των οποίων λέγεται ότι υπήρχαν και κάποιοι Ελληνοκύπριοι αστυνομικοί – και τους πήραν στην Ορόκλινη και τους σκότωσαν εκεί και τα πτώματά τους ρίχτηκαν σε ένα πηγάδι. Το πηγάδι ήταν ακριβώς στην άκρη της Ορόκλινης και κάποιοι Τουρκοκύπριοι από την Πύλα είχαν πράγματι ακούσει πυροβολισμούς από εκείνη την κατεύθυνση εκείνες τις μέρες.

Ως «αντίποινα»

Το λεωφορείο είχε απαχθεί ως «αντίποινα» για τη δολοφονία δύο Ελλήνων αξιωματικών και ενός Ελληνοκύπριου που είχαν προσπαθήσει να εισέλθουν στην εντός των τειχών πόλη της Αμμοχώστου στις 11 Μαΐου 1964. Οδηγούσαν ένα αυτοκίνητο και τους προειδοποίησαν να σταματήσουν, αλλά δεν σταμάτησαν και έπεσαν πυροβολισμοί και σκοτώθηκαν. Μόλις κυκλοφόρησε αυτή η είδηση, άρχισαν τα «αντίποινα» με εντολή των τότε ελληνοκυπριακών/ελληνοκυπριακών αρχών και πολλοί Τουρκοκύπριοι απήχθησαν και σκοτώθηκαν από την Αμμόχωστο, την Καρπασία, τη Μεσαορία, από παντού. Κάποιοι Τουρκοκύπριοι απήχθησαν από τους χώρους εργασίας τους, όπως τα καταστήματα NAAFI και την Barclays Bank, κάποιοι που ταξίδευαν για εμπορικούς ή άλλους προσωπικούς λόγους απήχθησαν από τους δρόμους και «εξαφανίστηκαν». Όλοι τους σκοτώθηκαν και θάφτηκαν σε πηγάδια, σε χωράφια, σε μέρη όπου κανένας δεν θα τους έβρισκε. Όλοι οι απαχθέντες Τουρκοκύπριοι εκείνων των ημερών ήταν πολίτες, εργαζόμενοι που πήγαιναν στον τόπο εργασίας τους, μια ηλικιωμένη κυρία που προσπαθούσε να επισκεφθεί το νεογέννητο εγγόνι της που έφερε το όνομά της, μεταφέροντας μαζί της βρεφικά ρούχα. Αλλά δεν έφτασε ποτέ στον προορισμό της – σκοτώθηκε και θάφτηκε σε ένα πηγάδι έξω από τη Λύση.

Ο Djelal Dimililer του οποίου ο πατέρας ήταν στο λεωφορείο που αγνοείται, δίνει την ευχαριστήρια πλακέτα στην Ελένη Μιχαήλ, εκεί όπου βρίσκεται ο μαζικός τάφος της Ορόκλινης.

Όταν έγινε ξεκάθαρο ότι το «αγνοούμενο λεωφορείο» δεν έφτασε ποτέ στη Δεκέλεια, οι άνθρωποι άρχισαν να ψάχνουν για τους αγαπημένους τους χωρίς αποτέλεσμα. Υπήρχαν πολλές φήμες για το πού μπορεί να τους είχαν μεταφέρει, τους σκότωσαν και τους έθαψαν.

Τα χρόνια περνούσαν και τελικά ήταν ο Ξενοφών Καλλής που έκανε πολλή δουλειά για να βρει την ακριβή τοποθεσία του τόπου ταφής τους: Ήταν ένα πηγάδι στην άκρη του χωριού Ορόκλινη.

Ο Καλλής καθοδήγησε την ομάδα της ΔΕΑ για να τους δείξει τα χωράφια όπου υπήρχαν κάποια πηγάδια και τελικά εντόπισε το ακριβές σημείο. Με τις εκσκαφές, βρέθηκαν τα οστά και των 11 «αγνοούμενων» Τουρκοκυπρίων και τα έβγαλαν από το πηγάδι.

Η αναζήτηση το 2006

Το 2006, η μητέρα μιας από τις καλύτερες φίλες μου, η μητέρα της Destine, η Gunay Devecioghlou από τη Λάρνακα, με βοήθησε να βρω όλα τα μέλη όλων των οικογενειών εκείνων των «αγνοουμένων» από το λεωφορείο. Με βοήθησε να βρω όλους τους συγγενείς των «αγνοουμένων» Τουρκοκυπρίων από την περιοχή της Λάρνακας – οι περισσότεροι σκοτώθηκαν από Ελληνοκύπριους, αλλά μερικοί σκοτώθηκαν από κάποιους Τουρκοκύπριους. Πραγματοποίησα εκτενείς συνεντεύξεις με όλους τους συγγενείς και ονόμασα αυτή τη σειρά «Αναζητώντας το αγνοούμενο λεωφορείο…».

Δεν έγραψα μόνο για εκείνους που βρίσκονταν στο «αγνοούμενο λεωφορείο» αλλά και για εκείνους τους Τουρκοκύπριους, όπως ο Hashim Arap ή ο Suleyman Huseyin Aspri, που σκοτώθηκαν από κάποιους Τουρκοκύπριους.

Η Ελένη Μιχαήλ μαζί με τον Huseyin Rustem Akansoy σε εκδήλωση στην Ορόκλινη

Επισκέφτηκα τους συγγενείς των «αγνοουμένων» από το «αγνοούμενο λεωφορείο» καθώς και τους συγγενείς των «αγνοουμένων» από τη Λάρνακα – οι συγγενείς ήταν διασκορπισμένοι σε όλο το νησί, στο Τρίκωμο, τον Άγιο Επίκτητο, την Αμμόχωστο, την Καρπασία. Οι συγγενείς μου έλεγαν τα συναισθήματά τους, πόσο τους έλειπαν, πόσο λαχταρούσαν την επιστροφή τους.

Μια γυναίκα στον Άγιο Επίκτητο, της οποίας ο σύζυγος είχε «εξαφανιστεί» με το λεωφορείο, μου είπε για μια πεταλούδα που την επισκέφθηκε σε αυτό το σπίτι όπου κάναμε τη συνέντευξη. Πίστευε ότι ήταν ο σύζυγός της που ερχόταν να τη δει.

Μια άλλη γυναίκα μου έλεγε για τα άσχημα όνειρα που είχε δει την προηγούμενη μέρα και πως έλεγε στον άντρα της να μην πάει, αφού είχε κακό προαίσθημα. Αλλά, φυσικά, εκείνη την εποχή οι άντρες έπρεπε να πάνε στη δουλειά για να βγάλουν τα προς το ζην και δεν είχαν την πολυτέλεια να μείνουν στο σπίτι. Πήγε και δεν επέστρεψε ποτέ.

Όταν βρέθηκαν τα οστά τους χάρη στη δουλειά του Καλλή και των ομάδων του στη ΔΕΑ και ταυτοποιήθηκαν, παρευρέθηκα σε κάποιες από τις κηδείες. Για βδομάδες, οι συγγενείς διαφωνούσαν προσπαθώντας να τους θάψουν μαζί σε ένα ειδικό νεκροταφείο, αλλά τελικά δεν τα κατάφεραν, και έτσι ο καθένας πήρε τους αγαπημένους του για να τους θάψει ξεχωριστά ανάλογα με το πού ζούσαν μετά το 1974 που είχαν γίνει πρόσφυγες.

Από τις επισκέψεις μας, στις 13 Μαΐου 2009, μαζί με συγγενείς των «αγνοουμένων» του λεωφορείου στον μαζικό τάφο της Ορόκλινης.

Προσπάθησαν να πάρουν ένα μέρος δίπλα στη θάλασσα για να φτιάξουν ένα δάσος αφιερωμένο στο «αγνοούμενο λεωφορείο» και σε όλους όσους επέβαιναν στο «αγνοούμενο λεωφορείο», αλλά και αυτό ήταν ένα είδος αποτυχίας, αφού και άλλες ομάδες ήθελαν το ίδιο μέρος και τελικά κατέληξαν να το μοιραστούν με μια άλλη ομάδα, ενώ το αρχικό μέρος που ζήτησαν δόθηκε σε κάποιον σύνδεσμο εποίκων για να φτιάξουν έναν χώρο για πικνίκ.

Αλλά η δουλειά μου δεν σταμάτησε εκεί. Για να δημιουργήσω κάτι ουσιαστικό μέσα από αυτή τη δυστυχία και την τραγωδία, μίλησα με τον αείμνηστο Μιχάλη Κυρλιτσιά που είχε τη βάση του στην Ορόκλινη. Ήταν ένας σπουδαίος φίλος, υπέρμαχος της ειρήνης, ακτιβιστής, κάποιος που αφιέρωσε όλη του τη ζωή για να κάνει την Κύπρο και τον κόσμο μας ένα καλύτερο μέρος. Και με σύστησε στην υπέροχη Ελένη Μιχαήλ, η οποία ήταν υπεύθυνη μιας χορευτικής ομάδας νέων στην Ορόκλινη που ονομάζεται ΝΕΑ ΓΕΝΙΑ. Η Ελένη είναι ένας από τους σπουδαιότερους ανθρώπους που γνώρισα ποτέ στην Κύπρο: Βοήθησε να οργανώσουμε την επίσκεψή μας στην Ορόκλινη μαζί με τους συγγενείς των «αγνοουμένων» από το λεωφορείο και μας υποδέχτηκε ο τότε μουχτάρης. Πήγαμε στο μέρος του πηγαδιού και φυτέψαμε ελιές πάνω στο πηγάδι στη μνήμη εκείνων που είχαν «εξαφανιστεί». Και χρόνο με τον χρόνο, η Ελένη πηγαίνει τακτικά για να ποτίσει αυτά τα μικροσκοπικά φυτά και να τα βοηθήσει να μην ξεραθούν στην καυτή ζέστη του καλοκαιριού, να επιβιώσουν και να μεγαλώσουν.

Χρόνο με τον χρόνο πηγαίναμε, επισκεπτόμασταν την Ορόκλινη γύρω στις 13 Μαΐου στην επέτειο της «εξαφάνισής» τους και πραγματοποιούσαμε μια τελετή στην άκρη του πηγαδιού όπου είχαν σκοτωθεί και θαφτεί.

Στο μεταξύ, ο Μιχάλης Κυρλιτσιάς έφυγε από τη ζωή, αφήνοντας πίσω του πολλούς πίνακες και οι συγγενείς αυτών που είχαν «εξαφανιστεί» με το λεωφορείο επισκέφτηκαν επίσης την έκθεση για να δουν τους πίνακές του σε μια από τις επισκέψεις τους. Όλοι θα είχαν καλές σχέσεις με την Ελένη Μιχαήλ – αυτό ίσως τους έπεισε και το γεγονός ότι δεν είναι όλοι οι Ελληνοκύπριοι και δεν είναι όλοι οι Τουρκοκύπριοι ίδιοι. Έχουμε καλούς ανθρώπους, έχουμε κακούς ανθρώπους, έχουμε τρομερούς ανθρώπους και φασίστες, έχουμε όλων των ειδών τους ανθρώπους και δεν μπορούμε να κάνουμε μεγάλες γενικεύσεις και να κατηγορούμε μια ολόκληρη κοινότητα όταν μιλούμε για εγκλήματα και φρικαλεότητες. Όπως υπήρχαν αυτοί που σκότωσαν τους 11 Τουρκοκύπριους στο λεωφορείο, υπήρχαν και αυτοί που προσπάθησαν να βοηθήσουν και που πότισαν τις ελιές που φυτέψαμε, που μας δέχτηκαν με ανοιχτή αγκαλιά και που μας πρόσφεραν τη φιλία και τη ζεστασιά τους.

Τουρκοκύπριες και Ελληνοκύπριες γυναίκες μετά από δεντροφύτευση ελιάς στον μαζικό τάφο στην Ορόκλινη στις 8 Μαρτίου 2009, τιμώντας την Ημέρα της Γυναίκας

Μαζί με την Ελένη, οργανώσαμε πολλές δραστηριότητες στην Ορόκλινη, όπου ερχόντουσαν να μιλήσουν Τουρκοκύπριοι και Ελληνοκύπριοι που είχαν χάσει τους αγαπημένους τους σε σφαγές, όπως ο Huseyin Rustem Akansoy που είχε χάσει όλα τα μέλη της στενής του οικογένειας στις σφαγές στη Μαραθά-Σανταλλάρη-Αλόα. Είχαμε ανθρώπους όπως ο Κυριάκος Ανδρέου που είχε βοηθήσει να εντοπιστούν πολλοί «αγνοούμενοι», τόσο Τουρκοκύπριοι όσο και Ελληνοκύπριοι, τόσο από το 1964 όσο και από το 1974.

Και επιπλέον, οργανώσαμε την επίσκεψη πολιτικών κομμάτων και από τις δύο πλευρές και τοποθέτησαν λουλούδια στο πηγάδι αυτό στην Ορόκλινη – τα πολιτικά κόμματα που έχουν συναντήσεις υπό την αιγίδα της πρεσβείας της Σλοβακίας από τη δεκαετία του 1980.

Αυτό είναι που μας απομένει: Πώς αντιμετωπίζουμε το παρελθόν, πώς το χειριζόμαστε, τι κάνουμε από αυτό. Αντί να το χρησιμοποιήσουμε για περισσότερο μίσος και περισσότερο πόνο, μαζί με την Ελένη Μιχαήλ και τον αείμνηστο Μιχάλη Κυρλιτσιά επιλέξαμε τον δρόμο της συμφιλίωσης και της αλληλοκατανόησης.

(Συνεχίζεται)