Οι πολιτικές επιλογές σε νέες περιπέτειες

Για το «φαινόμενο Κασσελάκη», δηλαδή το γεγονός ότι, χωρίς πολιτική προϋπηρεσία, ο άνθρωπος αυτός εμφανίστηκε σχεδόν από το πουθενά και μέσα σε έναν μήνα έπεισε τους υποστηρικτές του κόμματος να παραμερίσουν ηγετικά στελέχη και να εμπιστευτούν τον ίδιο, έχουν γίνει άπειρες αναλύσεις από έγκυρους πολιτικούς αναλυτές. Δεν χρειάζεται ακόμα μία.

Εκείνο που ενδιαφέρει εδώ είναι το μεγάλο διακύβευμα: Όπως έχουν δείξει οι δύο τελευταίες εκλογικές αναμετρήσεις, αν το κόμμα αυτό δεν ανασυντάξει τις δυνάμεις του σύντομα, θα δούμε ίσως φαινόμενα πρωτόγνωρα αναφορικά με την κινητικότητα του εκλογικού σώματος. Και το θέμα αυτό δεν αφορά μόνο τον ΣΥΡΙΖΑ ή την Ελλάδα. Αφορά όλους, γιατί στηρίζεται σε μια δυναμική συμπεριφορά που σημειώνεται σε όλες τις λίγο-πολύ ανεπτυγμένες χώρες.

Αστοχίες

Ερμηνεύοντας με παραδοσιακά εξηγητικά σχήματα την εκλογική συντριβή του ΣΥΡΙΖΑ πριν μερικούς μήνες, μεγάλη μερίδα στελεχών και οπαδών του επιχείρησαν ανεπιτυχώς να τη συνδέσουν με «διευκόλυνση» της ανόδου της Ακροδεξιάς από τη Νέα Δημοκρατία. Είναι γεγονός ότι μικρά και γραφικά κόμματα της Ακροδεξιάς ενισχύθηκαν ανησυχητικά. Αλλά η ΝΔ ανέβασε με πρωτοφανή τρόπο τα δικά της ποσοστά (πέραν του 40%). Επομένως, πιο κοντά στην αλήθεια μπορεί να βρίσκεται η προσέγγιση ότι η πτώση του ΣΥΡΙΖΑ έδωσε ποσοστά και στη Νέα Δημοκρατία και στην Ακροδεξιά.

Γιατί όμως άνθρωποι που ψήφιζαν ένα αριστερό κόμμα να καταλήγουν να ψηφίζουν την Ακροδεξιά; Υπάρχουν πολλοί λόγοι. Από την πολιτική ανοχής των κομμάτων του δημοκρατικού τόξου, μέχρι τον όλο και περισσότερο προσομοιάζοντα πολιτικό λόγο. Από την έμμεση νομιμοποίηση της Ακροδεξιάς (π.χ. μέσω της συγκυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ), μέχρι τις συνειδητές ερωτοτροπίες στελεχών του ΣΥΡΙΖΑ με τον χώρο των χρυσαυγιτών, παραμονές των τελευταίων διπλών εκλογών. Όμως, ως σημαντικότερο (και πιο τρομακτικό) θεωρώ έναν άλλο λόγο.

Είναι ο ίδιος λόγος για τον οποίο, σύμφωνα με πρόσφατη δημοσκόπηση από αξιόπιστη εταιρεία, το ΕΛΑΜ καταγράφεται σήμερα ως τρίτο κόμμα! Με μόλις 8 μονάδες πίσω από το πρώτο ΑΚΕΛ και 6 από τον δεύτερο ΔΗΣΥ. Σε βάρος κομμάτων του παραδοσιακά θεωρούμενου ως δημοκρατικού χώρου (ΔΗΚΟ, ΕΔΕΚ, ΔΗΠΑ).

Το «καλό» και το «κακό»

Οι κοινωνίες είναι δυναμικά σύνολα. Εξελίσσονται. Όμως υπάρχει πάντα σε όλες τις κοινωνίες (ιστορικές ή συγχρονικές) μια κρίσιμη μάζα ανθρώπων οι οποίοι τείνουν να σκέφτονται και να ερμηνεύουν την πραγματικότητα με κλειστά νοητικά σχήματα. Από την εποχή του περσικού ζωροαστρισμού, μέχρι σήμερα, μια σημαντική μερίδα των κοινωνιών θεωρεί τον κόσμο ως ένα πεδίο διαπάλης μεταξύ του καλού και του κακού. Των αθώων ανθρώπων και των υποχθόνιων δυνάμεων. Τίποτε άλλο.

Το ότι υπάρχουν δυνάμεις και δυναμικές συμφερόντων είναι δεδομένο. Το ότι χρησιμοποιούνται σε πολλά επίπεδα αθέμιτα και υποχθόνια μέσα ελέγχου συνειδήσεων είναι επίσης δεδομένο. Αλλά η ειδοποιός διαφορά είναι η απόλυτη προσήλωση στο εξηγητικό σχήμα, χωρίς διαλεκτική, και με πλήρη άρνηση να προσμετρηθούν και άλλοι παράγοντες ή δυναμικές. Η ακλόνητη πεποίθηση ότι το κακό έχει μια πηγή, η οποία ξεχύνει το δηλητήριό της σε όλα τα επίπεδα. Το πλήρες συνωμοσιολογίας «Για όλα φταίει το Χ».

Την εποχή του Ψυχρού Πολέμου, μέχρι το 1990, σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες ένα τμήμα αυτής της κοινωνικής ομάδας «κρυβόταν» μέσα στον ευρύτερο χώρο της Αριστεράς. Μέσα σε κόμματα ή σχήματα από την ορθόδοξη ή τη σοσιαλιστική Αριστερά, μέχρι την εξωκοινοβουλευτική ή την εξτρεμιστική.

Σε χώρες με ανοιχτά εθνικά ζητήματα (π.χ. Ιρλανδία, Ισπανία των Βάσκων και των Καταλανών κ.λπ.) μεγάλη μερίδα της κοινωνικής ομάδας του «Για όλα φταίει το Χ» εκφραζόταν μέσα από κόμματα ακόμη και του Κέντρου· φτάνει να είχαν έντονο εθνοκεντρικό και φοβικό λόγο. Εκεί, η απολυτότητα για τη μάχη μεταξύ καλού και κακού εκφραζόταν μέσα από κόμματα με κεντρώα ή σοσιαλδημοκρατική οικονομικο-κοινωνική τοποθέτηση, τα οποία όμως είχαν ταυτόχρονα έντονα εθνικιστικό λόγο.

Σίγουρα, αυτό το τελευταίο κάτι μας θυμίζει…

«Ή εξουσία, ή πάω αλλού»

Μια μεγάλη μερίδα της κοινωνικής ομάδας «Για όλα φταίει το Χ», η οποία ρέπει προς τη συνωμοσιολογία και αρέσκεται στα ολιστικά σχήματα, μπορεί να συγκρατηθεί στις επιλογές της από την προοπτική συμμετοχής στην εξουσία. Αυτό συνέβαινε για δεκαετίες και στην Κύπρο με τα δύο μεγάλα κόμματα: Συγκρατούσαν ως ψηφοφόρους ανθρώπους οι οποίοι στην ουσία δεν είχαν οργανική σχέση με το κύτταρό τους (φιλελευθερισμός της αγοράς για το ένα, ανθρωποκεντρικός κοινωνισμός για το άλλο, θετικά στη λύση και τα δύο).

Η περιδίνηση που δημιουργούσε η προοπτική της εξουσίας συγκρατούσε και ένα τμήμα της ετερογένειας. Αυτό άρχισε να υποχωρεί εδώ και κάποια χρόνια για το ΑΚΕΛ και τον ΔΗΣΥ - κυρίως μετά το 2018. Επειδή το πρώτο έμεινε εκτός πορείας εξουσίας και το δεύτερο, παγιδευμένο στην κατάπτωση της διακυβέρνησης Αναστασιάδη και στον διχασμό των δύο υποψηφίων, τελικά έχασε την εξουσία.

Επομένως, οι «Για όλα φταίει το Χ» εγκαταλείπουν με γοργούς ρυθμούς τα δύο μεγάλα κόμματα. Γιατί όμως δεν φαίνεται να μετακινούνται προς τα κόμματα του «ενδιάμεσου χώρου», που στο κάτω-κάτω είναι και συγκυβερνώντα; Για δύο λόγους:

(α) Γιατί πρόκειται για έναν πολυδιασπασμένο χώρο με τρία κόμματα (ΔΗΚΟ, ΕΔΕΚ, ΔΗΠΑ), που δεν έπεισαν ακόμη ότι είναι εξουσία. Ο Πρόεδρος διορίζει και προάγει περισσότερο μέσω του προσωπικού του καθεστώτος παρά μέσω τους.

(β) Έχουν έντονη πια τη σφραγίδα του κατεστημένου. Ίσως περισσότερο από οποιουσδήποτε άλλους κομματικούς σχηματισμούς.

Το τελευταίο δεν πρέπει να εκπλήσσει. Πολλοί συνωμοσιολόγοι του «Για όλα φταίει το Χ» είναι αντιφατικοί: Θέλουν να είναι εξουσία -ή κοντά στην εξουσία- αλλά ταυτόχρονα θεωρούν τον εαυτό τους μάρτυρα της πραγματικής και απόλυτης γνώσης. Πράγμα που θεωρούν ότι τους προσδίδει μιαν «επαναστατικότητα». Έτσι, κινούνται προς αυτό που θεωρούν πιο αυθεντικό, «καθαρό» και «επαναστατικό». Δηλαδή προς το ΕΛΑΜ.

Η αποχή

Εδώ και δύο δεκαετίες, μετά από κάθε εκλογική αναμέτρηση, όλοι εκφράζουν την απογοήτευσή τους για τη διαρκώς αυξανόμενη αποχή. Θα πρέπει όμως να έχουμε υπόψη μας ότι δεν είναι όλο αυτό το ποσοστό «αδιάφοροι πολίτες», ή απλώς απογοητευμένοι από το κομματικό σύστημα. Όλες οι έρευνες δείχνουν ότι μια υπολογίσιμη μερίδα τους κινείται μέσα ή γύρω από τον χώρο του απόλυτου, του «Για όλα φταίει το Χ». Είτε στην ακραία του εκδοχή, είτε στην πιο επιδερμική. Δηλαδή, είτε στην εκδοχή που απορρίπτει πλήρως τον κοινοβουλευτισμό και θεωρεί το ΕΛΑΜ συμβιβασμένο (μόνο οι οργανωμένοι οπαδοί σωματείων που σκέφτονται έτσι είναι εκατοντάδες, αν όχι χιλιάδες), είτε στην πιο ανάλαφρη εκδοχή, του «είναι όλοι τους το ίδιο, είναι όλοι πουλημένοι».

Άρα, και η αποχή είναι πολλών ταχυτήτων, δεν είναι ένα πράγμα. Και προπάντων, είναι παιδαριώδης η σκέψη ότι, αν κινητοποιηθούν οι απογοητευμένοι που απέχουν, τότε τα πραγματικά ποσοστά θα είναι διαφορετικά. Όχι. Θα είναι τα ίδια, ή χειρότερα.

Καλό είναι λοιπόν να ξέρουμε κάθε φορά τις συνέπειες του τι ευχόμαστε, όταν το ευχόμαστε…

Το καλάθι

• …με τα θλιβερά και τα αισιόδοξα (1): Εκπληκτικός ο Αρχιεπίσκοπος Γεώργιος. 49 χρόνια λέει είναι πολλά για να μένει αναξιοποίητη η περιουσία της Εκκλησίας στην ουδέτερη ζώνη (το Λήδρα Πάλας)! Άμα είναι για την επαναχρησιμοποίηση της περιουσίας της Εκκλησίας ή για την είσπραξη ενοικίων απ’ αυτήν, τα 49 χρόνια καθυστέρησης είναι πολλά. Άμα είναι για τις κατεχόμενες περιουσίες των προσφύγων, τα 49 χρόνια με άλυτο το Κυπριακό είναι σταγόνα στον ωκεανό της αιωνιότητας, κι ο Θεός είναι μεγάλος...

• …με τα θλιβερά και τα αισιόδοξα (2): Τι είναι η εκπαίδευση για τα ΜΜΕ; Αυτήν την εβδομάδα είναι οι δασκάλες που φορούν ψηλοτάκουνα· είναι η «ανακάλυψη» για χιλιοστή φορά του εκφοβισμού και της βίας (ένα πρόβλημα ριζωμένο εδώ και δεκαετίες)· είναι οι για δεκαετίες δηλώσεις υπηρεσιακών ότι θα τα πατάξουν όπου να ‘ναι. Είναι και «η 28η Οκτωβρίου 1821». Αυτή την εβδομάδα. Γιατί από εβδομάδας τα ξεχνάμε, και πάμε γι’ άλλα... Και ύστερα έχουμε παράπονο που ο Πρόεδρός μας παίρνει από τρίμηνο σε τρίμηνο με τα «ορόσημα» στο Κυπριακό. Αφού ξέρει πως η επικοινωνία και η εντύπωση νικούν τη συγκροτημένη σκέψη και πολιτική. Γιατί να μην μας οροσημαίνει διαρκώς;

• …με τα θλιβερά και τα αισιόδοξα (3): Θέλει πολύ κουράγιο να ασχολείται κανείς με τις ιστορικές πτυχές του Κυπριακού. Περισσότερο κι από το να εξετάζεις το αδιέξοδο και σκοτεινό «σήμερα». Γι’ αυτό χρωστάμε ευγνωμοσύνη στον Τάκη Χατζηδημητρίου. Για όλα όσα έκανε στην πλούσια σε προσφορά διαδρομή του, για όλα του τα βιβλία, αλλά και για το τελευταίο του: «Κυπριακή Δημοκρατία 1964-67 - Από τη Στρατιωτικοποίηση στη Στρατοκρατία». Ένας εκπληκτικός συνδυασμός έρευνας, τεκμηρίωσης, και γενναίου ερμηνευτικού λόγου. Με βαθιά ανάλυση των εκάστοτε επιλογών και των συνεπειών που είχε το ότι κατά κανόνα κάναμε την πιο άλογη και καταστροφική επιλογή.