Δημόσιος λόγος και πραγματικότητα

Όταν κάποιος εξετάζει γεγονότα του παρελθόντος, το πρώτο πράγμα που χρειάζεται είναι να μπει βαθιά στο πλαίσιο της εποχής. Στις συνθήκες, στις αντιλήψεις, στο συνειδησιακό και ιδεολογικό περιβάλλον της.

Τα πράγματα γίνονται πιο δύσκολα όταν εξετάζει κανείς τα γεγονότα μιας μακράς περιόδου, π.χ. μισού αιώνα. Είναι εξαιρετικά απαιτητικό, αφού οι συνθήκες ή/ και το αντιληπτικό πλαίσιο αλλάζουν πολλές φορές από μήνα σε μήνα· ενώ την ίδια στιγμή υπάρχουν διάρκειες και συμπεριφορές που διαβιώνουν υπόγεια για δεκαετίες

Ο ρυθμός αλλαγής των αντιλήψεων συνήθως δεν συμβαδίζει με εκείνον της αλλαγής των συνθηκών. Κλασικό παράδειγμα για την προ του 1974 περίοδο αποτελεί η δραματική αλλαγή των συνθηκών μεταξύ 1964 και 1967: Από την τροχιά της ένωσης, η κατάσταση πραγμάτων πέρασε στην τροχιά της διλημματικής επιλογής «εδραίωση του δικοινοτισμού ή διχοτόμηση». Αντίθετα, οι συλλογικές αντιλήψεις (πολιτικών και πολιτών) έμειναν σχεδόν σταθερά προσκολλημένες στη βεβαιότητα της «επικείμενης ένωσης», μέχρι και τον Νοέμβριο του 1967.

«Σχεδόν πενήντα χρόνια…»

Σε έναν χρόνο κλείνει μισός αιώνας από το 1974. Αυτό από μόνο του, αν το σκεφτεί κανείς, προκαλεί ένα σοκ. Και παρά το γεγονός ότι τις τελευταίες εβδομάδες όλα δείχνουν ότι το φθινόπωρο θα έχουμε κάποια κινητικότητα στο Κυπριακό, δεν έχουμε κανένα σοβαρό λόγο να πιστεύουμε ότι το ζήτημά μας δεν θα κλείσει ακριβώς μισό αιώνα. Για να συνεχίσει ακάθεκτο για νέες ημερολογιακές κατακτήσεις… Επομένως, εκτός από το να προσπαθήσουμε του χρόνου να υπάρχουν περισσότερες πιθανότητες επίλυσης από ό,τι σήμερα, μπορούμε να βάλουμε και ένα στοίχημα: Τα πενηντάχρονα να περιέχουν λιγότερα θλιβερά φαινόμενα από ό,τι τα τελευταία 49 χρόνια.

Ένα από τα θλιβερά που συμβαίνουν για 49 χρόνια είναι η επαναλαμβανόμενη αναντιστοιχία ανάμεσα στις αντιλήψεις και τις πραγματικές συνθήκες. Όπως έγινε μεταξύ 1964 και 1967. Το ίδιο περίπου μοτίβο. Και μάλιστα, όσο προχωρούν τα χρόνια και όσο περισσότερο αλλάζουν οι συνθήκες, τόσο πιο αργός γίνεται ο ρυθμός αλλαγής των αντιλήψεων και του δημόσιου λόγου. Για παράδειγμα, οι πρόσφυγες πεθαίνουν, τα παιδιά και τα εγγόνια τους – σε όλο και μεγαλύτερα ποσοστά – αναζητούν τρόπους να πωλήσουν τις περιουσίες στα κατεχόμενα, και ο Πρόεδρος μιλά για «ιδιοκτήτες» και «χρήστες» με όρους του 1980. Για ένα θέμα που ο ΓΓ του ΟΗΕ δήλωσε το 2017 ότι είναι συμφωνημένο στις επιμέρους ρυθμίσεις του!

Ένα άλλο επίμονο χαρακτηριστικό των 49 χρόνων είναι η μεγαλοστομία στον δημόσιο λόγο. Κάθε χρόνο, τέτοια εποχή, με αφορμή τις «θλιβερές επετείους», έχουμε τη θλιβερή συνήθεια να λέμε τα ίδια ακριβώς μεγαλόστομα και γενικόλογα. Σε σημείο που μπορεί κανείς να στοιχηματίσει εκ των προτέρων για το τι ακριβώς θα λεχθεί. Υπάρχει κανείς που αμφιβάλλει π.χ. ότι σε τρεις εβδομάδες οι ευχές των δημόσιων προσώπων θα περιστρέφονται γύρω από τη φράση «του χρόνου να γιορτάσουμε την κοίμηση της Θεοτόκου στις κατεχόμενες πόλεις και χωριά μας»;

Αυτή η εμμονή στη μεγαλοστομία λειτουργεί αρνητικά με πολλούς τρόπους. Ένας από αυτούς είναι το να τρομάζει ακόμη με την ιδέα της λύσης Ομοσπονδίας ένα πολύ μεγάλο τμήμα της κοινωνίας. Και ίσως ακόμη μεγαλύτερο να έχει πλήρη ή σχετική άγνοια για το τι είναι και πώς λειτουργεί.

Ασυμβατότητα ᶾ

Τα πράγματα γίνονται ακόμη χειρότερα αν σκεφτούμε όχι μόνο «γεωμετρικά», αλλά και πιο… «στερεομετρικά»: Οι πόλοι είναι τρεις, ο δημόσιος λόγος της μεγαλύτερης μερίδας των πολιτικών προσώπων, η εμπράγματη πολιτική κατάσταση, και οι διαμεσολαβημένες αντιλήψεις στην κοινωνία. Ο πρώτος πόλος, συνειδητά, παρακάμπτει τον δεύτερο (πραγματικότητα) και διαμορφώνει τον τρίτο με τρόπο που δεν έχει σχέση με το τι πραγματικά συμβαίνει κάθε φορά.

Η αναντιστοιχία γίνεται ακόμη πιο περίεργη, από τη στιγμή που μεγάλη μερίδα των πολιτικών μας έχει διαχειριστεί κατά καιρούς ζητήματα που άπτονται της διαπραγμάτευσης· και ξέρουν πολύ καλά ότι υπάρχει μεγάλη απόσταση ανάμεσα στην πραγματικότητα, σε αυτό δηλαδή που μπορεί στην πράξη να γίνει, με αυτό που περιέχεται στις μεγαλόστομες γενικολογίες τους. Κάποτε, όταν το 1977 ο Μακάριος μιλούσε για «μακροχρόνιο αγώνα για δικαίωση», καλώς ή κακώς το πίστευε. Και η απόσταση ανάμεσα σε αυτήν τη διακήρυξη και στην πραγματικότητα δεν ήταν μια συνειδητή απάτη. Σήμερα είναι. Καθημερινά!

Όλη αυτή η συνθήκη έχει δημιουργήσει τεράστια χάσματα και στρεβλώσεις που συντηρούνται συνεχώς για 49 χρόνια. Ένα παράδειγμα: Πάνω στον «μακροχρόνιο» χτίστηκαν πολιτικές καριέρες με όχημα τον αρνητισμό. Αλλά χτίστηκαν και περιουσίες με όχημα τη μη λύση. Δεν είμαι πρόσφυγας, αλλά η αλήθεια είναι ότι οι πρόσφυγες έγιναν θύματα μιας μακροχρόνιας απάτης, την οποία πλήρωσαν τριπλά. Έχασαν τα πάντα, έτυχαν ακραίας εργασιακής εκμετάλλευσης για να πλουτίσουν κάποιοι, και η ανέχειά τους πλούτισε ακόμη περισσότερους, μέσα από την υπεραξία των περιουσιών στις ελεύθερες περιοχές· της γης, την οποία αγόραζαν εξ ανάγκης για δεκαετίες σε υπερτιμημένη αξία. Και όλα αυτά τα 49 χρόνια, ακριβώς οι ωφελημένοι από την κατοχή δημιούργησαν ένα «ηθικό πλαίσιο» εξαιρετικά ανήθικο στην πραγματικότητα. Μέσα στο οποίο, οι πρόσφυγες και οι απόγονοί τους σιωπούν και βιώνουν ενοχές, όταν σκέφτονται να πωλήσουν τις κατεχόμενες περιουσίες τους. Γιατί αυτό είναι «μη πατριωτική» συμπεριφορά! Ένα «ηθικό πλαίσιο» που φτιάχτηκε ακριβώς για να προστατεύει, όχι την πατρίδα, αλλά τους ίδιους τους απατεώνες.

Τα πενηντάχρονα

Αν έχουμε, λοιπόν, να θέσουμε ένα στόχο της προκοπής για το πού θα βρισκόμαστε του χρόνου τέτοιον καιρό, εκτός από τη διαρκή πίεση για να βρεθούμε λίγο πιο κοντά στη λύση, είναι και το να λεχθούν στα πενηντάχρονα λιγότερα ψέματα και λιγότερες μεγαλοστομίες απ’ ό,τι τα προηγούμενα 49 χρόνια.

Αν δεν αξιωθούμε να περιοριστεί το πάρτι με την εκμετάλλευση των τουρκοκυπριακών περιουσιών από μη πρόσφυγες, αν δεν πετύχουμε έστω δυο ουσιαστικά βήματα στον περιορισμό της διαπλοκής, της διαφθοράς και της αναξιοκρατίας, να πετύχουμε έστω αυτό: Του χρόνου, οι απατεώνες να αισθάνονται λιγότερο άνετοι στο να μας δουλεύουν. Τουλάχιστον με λόγια!

Το καλάθι

• …με τα τρένα που φύγαν (1) : Δεν είναι να χαιρεκακεί κανείς γι’ αυτό, αλλά το πολύ φτωχό και άτσαλο παίγνιο με τον «ενεργότερο ρόλο» της ΕΕ καταρρέει γρηγορότερα απ’ όσο πρόβλεπαν και οι πιο απαισιόδοξοι. Φταίνε πολλά. Από το ποιος είναι ο σημερινός Πρόεδρος, μέχρι και το πολύ προφανές – σχεδόν αφελές – πλάνο της μονόπλευρης και εκβιαστικής αξιοποίησης του ευρωπαϊκού χαρτιού. Οι πόρτες κλείνουν με ραγδαία ταχύτητα. Ακόμη και στην Αθήνα, η αρχική δυσφορία για την πρόταση - παραλλαγή του καμένου χαρτιού των κυρώσεων μετατρέπεται σε επιφυλακτικότητα – μην πούμε κάτι άλλο. Οι επετειακές δηλώσεις απλώς το κρύβουν από την κοινή γνώμη. Όσο το κρύβουν…

• …με τα τρένα που φύγαν (2) : Εκτός από τον «εκβιαστικό» χαρακτήρα του μοντέλου, σημαντικό ρόλο έπαιξε και το γεγονός ότι από πολύ νωρίς, στις τρεις εβδομάδες της νέας κυβέρνησης, η ΕΕ και ο ΓΓ του ΟΗΕ έδωσαν με μεγάλη σαφήνεια το τι κινήσεις προσδοκούσαν να κάνει η ελληνοκυπριακή ηγεσία για να πάρουν στα σοβαρά την «επιθυμία» της για συνομιλίες. Δεν έγινε τίποτε από αυτά, ακόμη και σε επίπεδο ανώδυνων ΜΟΕ (π.χ. φωτοβολταϊκό πάρκο). Αντίθετα, ανοίξαμε και θέμα ερμηνείας του Κανονισμού της Πράσινης Γραμμής. Γι’ αυτό και Βρυξέλλες και Ν. Υόρκη έκλεισαν τις πόρτες του τρένου και έβαλαν μπρος τις μηχανές. Με την Τουρκία μέσα. Κι εμάς να καμωνόμαστε ακόμη πως ψάχνουμε το μηχάνημα που βγάζει τα εισιτήρια.

• …με τα τρένα που φύγαν (3) : Ο Πρόεδρος και ο υπουργός Εξωτερικών περηφανεύονται στους συνεργάτες τους ότι είχαν προβλέψει τη στροφή της Άγκυρας προς τη Δύση, εξ ου και οι αλλεπάλληλες επαφές. Αυτό όμως ήταν το εύκολο κομμάτι. Εκείνο που δεν μπορούσαν να προβλέψουν, ήταν η ορμητικότητα της στροφής, η θερμή υποδοχή της από τις ΗΠΑ και την ΕΕ, και προπάντων ότι όλα θα κινούνται σε ένα επίπεδο στο οποίο η Λευκωσία ελάχιστα ή καθόλου μπορεί να παίξει με τα παραδοσιακά μέσα. Έτσι, μας έμειναν μόνο οι οπισθοφυλακές τύπου πρωτόκολλο της Άγκυρας, απειλή για βέτο, και τα όμοια. Πολύ αργά, πολύ λίγα και στραβά… Γι’ αυτό και ο Ερντογάν έριξε ήδη τη ζαριά: Ευρωτουρκικές σχέσεις με το Κυπριακό στο περιθώριο. Για να δώσει Οκτώβριο-Νοέμβριο μισή συγκατάθεση για στείρες «διερευνητικές επαφές» από ΟΗΕ, και λίγη ΕΕ.