Μύθοι και αλήθειες για το ‘21 και τον Αρχιεπίσκοπο Κυπριανό

Γιώργος Κουμουλλής

«΄Eνα βιβλίο που θα έγραφε τα αληθινά συμβάντα του '21 θα καιγότανε στην πυρά και ένας καθηγητής που θα το δίδασκε, θα έχανε τη δουλειά του» ΝΙΚΟΣ ΔΗΜΟΥ.

Πόσο αληθινός είναι ο Νίκος Δήμου! Ποιος καθηγητής τολμά να κάνει μια διάλεξη στην τάξη και να πει τους διάφορους μύθους για την επανάσταση του '21; Ποιος καθηγητής τολμά να πει ότι η Εκκλησία, όχι μόνο δεν πρωτοστάτησε στην Επανάσταση, αλλά την πολέμησε με κάθε τρόπο; Ποιος καθηγητής τολμά να πει ότι η Εκκλησία αφόρισε τον Ρήγα Φεραίο, εναντιώθηκε στις «σατανικές» απόψεις για ελευθερία, ισότητα και δημοκρατία που έρχονταν από τη Δύση και ότι τελικά αφόρισε και την ίδια την επανάσταση;

Ένα από τα δημοφιλή παραμύθια στα σχολεία μας, είναι ότι ο «εθνομάρτυρας» Αρχιεπίσκοπος Κυπριανός απαγχονίσθηκε επειδή υποστήριζε τους επαναστάτες και ότι «μυήθηκε αμέσως στη Φιλική Εταιρεία». Στη πραγματικότητα όμως, ο Κυπριανός έκανε το παν για να μην γίνει επανάσταση στην Κύπρο, και σ΄αυτό τον τομέα τα κατάφερε μια χαρά.

Διαβάζοντας βιβλία καταξιωμένων ιστορικών που ζουν στο εξωτερικό και δεν εξαρτώνται καθόλου από την Εκκλησία της Ελλάδας ή της Κύπρου ή το Υπουργείο Παιδείας, μαθαίνουμε την αληθινή Ιστορία για το 1821. Για να κατανοήσουμε τους λόγους που εκτελέστηκε ο Κυπριανός, θα πρέπει να συνδέσουμε την εκτέλεσή του με εκείνη του Οικουμενικού Πατριάρχη Γρηγόριου Ε΄, διότι οι αιτίες εκτέλεσής τους ήταν οι ίδιες.

Ο Πατριάρχης Γρηγόριος E’ κατείχε ιδιαίτερη θέση στη διοίκηση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Θεωρείτο ως αρχηγός τους από όλη την ελληνορθόδοξη κοινότητα, αλλά ταυτόχρονα ήταν υψηλόβαθμος Οθωμανός αξιωματούχος, υπεύθυνος στην κυβέρνηση για ένα ευρύ φάσμα διοικητικών, νομικών και εκπαιδευτικών θεμάτων. Έχοντας αυτά υπόψη, ίσως να μην ξενίζει ο αφορισμός των επαναστατών από τον Γρηγόριο και τα χυδαία λόγια που συνόδευσαν τον αφορισμό: «Κατηραμένοι και ασυγχώρητοι και άλυτοι μετά θάνατον (...) Σχισθείσα η γη καταπίοι αυτούς (...) επιπεσείτωσαν επί τας κεφαλάς αυτών κεραυνοί της θείας αγανακτήσεως…».

Εγείρεται, λοιπόν, το ερώτημα γιατί να εκτελεστεί ο Γρηγόριος. Στις αρχές του Μάρτη του 1821, όταν εμφανίστηκαν τα πρώτα σημάδια εξέγερσης, ηγετικές προσωπικότητες της ελληνικής κοινότητας, ιδίως ο Οικουμενικός Πατριάρχης Γρηγόριος Ε' και ο Μέγας Δραγομάνος Κωνσταντίνος Μουρούζης, κατηγορήθηκαν ότι είχαν γνώση της εξέγερσης από τον Σουλτάνο Μαχμούτ Β', αλλά και οι δύο δήλωναν αθώοι. Παρ' όλα αυτά, ο σουλτάνος ζήτησε φετφά που θα επέτρεπε μια γενική σφαγή όλων των Ελλήνων που ζούσαν στην Αυτοκρατορία και προέτρεψε τον σεϊχουλισλάμη Χατζή Χαλίλ εφέντη, που ήταν Οθωμανός αξιωματούχος, το δεξί χέρι του σουλτάνου, να εκτελέσει τη διαταγή του. Όμως, ο Πατριάρχης κατάφερε να πείσει τον Σουλτάνο ότι μόνο λίγοι Έλληνες συμμετείχαν στην εξέγερση και ο φετφάς ανακαλέστηκε. Τελικά, όμως, αποδείχθηκε ότι δεν ήταν λίγοι αλλά πολλοί Έλληνες που εξεγέρθηκαν, και αυτό στοίχισε τη ζωή του Πατριάρχη τον Απρίλη του 1821. Αν και ήταν εχθρός των επαναστατών, ο σουλτάνος τον θεώρησε ένοχο προδοσίας επειδή δεν ήταν σε θέση, ως εκπρόσωπος του ορθόδοξου πληθυσμού της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, να αποτρέψει την εξέγερση. Αξίζει να σημειωθεί ότι για τον ίδιο λόγο εκτελέστηκε και ο Χατζή Χαλίλ εφέντης.

Τι συνέβη εδώ το 1821; Ο Αρχιεπίσκοπος της Κύπρου, μετά το 1660 αναγνωρίστηκε ως ο αρχηγός των χριστιανών, ενώ από το 1754 και μετά ήτανε υπεύθυνος για την επιβολή και συλλογή των φόρων και είχε άμεση πρόσβαση στο παλάτι του σουλτάνου στην Κωνσταντινούπολη, ένα προνόμιο που ελάχιστοι απολάμβαναν (571).

Δέκα χρόνια μετά την άνοδο του Κυπριανού στον αρχιεπισκοπικό θώκο (με ανορθόδοξα μέσα, αφού έπεισε τις οθωμανικές αρχές να εξορίσουν τον προκάτοχό του Χρύσανθο), δηλαδή το 1820, διορίστηκε ως κυβερνήτης (μουσαχίλης) ο Κουτσιούκ Μεχμέτ. Όπως όλοι οι Οθωμανοί κυβερνήτες, έτσι και ο Κουτσιούκ Μεχμέτ έθεσε ως στόχο του τη μεγιστοποίηση του πλούτου του και η φιλοσοφία του ήτανε ότι ο σκοπός αγιάζει τα μέσα. Tο φοβερό κλίμα που προκάλεσε ο σουλτάνος Μαχμούτ Β' στους χριστιανικούς πληθυσμούς της αυτοκρατορίας του όταν εξερράγη η ελληνική επανάσταση βόλευε το σκοπό του. Κατηγορούσε, λοιπόν, ψευδώς τον Κυπριανό για δήθεν συνεννόηση με τους Έλληνες επαναστάτες για τη διάδοση της εξέγερσης στην Κύπρο και ότι εντάχθηκε κρυφά στη Φιλική Εταιρεία. Στην πραγματικότητα, ο Κυπριανός, όπως και ο Γρηγόριος, δεν υποστήριζε την επανάσταση και προσπαθούσε να κατευνάσει τους Οθωμανούς, δίνοντάς τους διαβεβαιώσεις ότι αυτός και το ποίμνιό του ήταν απόλυτα πιστοί και ότι η επανάσταση καθοδηγούνταν μόνο από μια ασήμανττη ομάδα ταραχοποιών. Σε απάντηση στην απαίτηση του Κουτσιούκ Μεχμέτ για την εκτέλεση του Κυπριανού και άλλων επισκόπων, ο σουλτάνος ζήτησε από τον Κυπριανό να απαιτήσει με μια εγκύκλιο προς τους ορθόδοξους χριστιανούς να παραδώσουν όλα τα όπλα, κάτι που έκανε.

Παρά ταύτα, τελικά ο σουλτάνος υπέκυψε στις πιέσεις του Μεχμέτ και τον Ιούλη του 1821 τον απαγχόνισε, ενώ και άλλοι τρεις επισκόποι καρατομήθηκαν. Αυτός είναι ο λόγος που εκτελέστηκε ο Κυπριανός, κι όχι ότι δήθεν σχεδίαζε με κάποιον τρόπο να φέρει την εξέγερση στην Κύπρο και να συμβάλει στη στρατολόγηση Κυπρίων για την Επανάσταση στην Ελλάδα.

Οικονομολόγος, κοινωνικός επιστήμονας

ΠΗΓΕΣ:

1 Y. Cartledge, A. Varnava “Cyprus and 1821: New Perspectives on the Greek War of Independence: Myths, Realities, Legacies and Reflections” 2 W. A. Phillips, “The Greek War of Independence.” 3 Νίκος Δήμου «Διαφωτισμός και 1821»