Οι δύο κοινότητες σε απέναντι λωρίδες

Οι πρόσφατες «δημοτικές εκλογές» στην τουρκοκυπριακή κοινότητα δημιούργησαν νέες προσδοκίες για το Κυπριακό. Η επικράτηση των κομμάτων που τοποθετούνται με σαφήνεια υπέρ της λύσης διζωνικής δικοινοτικής ομοσπονδίας ήταν εντυπωσιακή. Την ίδια στιγμή, ο «δήμαρχος» Λευκωσίας Μεχμέτ Χαρμαντζί, μετά και την πανηγυρική επανεκλογή του, αναδύεται ως η προσωπικότητα που θα διαδεχτεί τον Μουσταφά Ακιντζί.

Παρά το γεγονός ότι στις «δημοτικές εκλογές» διαδραμάτισαν ρόλο και άλλοι παράγοντες, οι προσδοκίες για το Κυπριακό δεν είναι αβάσιμες. Γίνεται λόγος για «εκλογές» ακόμη και μέσα στο 2023, ενώ ο Ερντογάν από την πλευρά του φαίνεται να αφήνει κάποιες ρωγμές για επάνοδο στις ράγες της ΔΔΟ. Παρά τη γενικότερη ρητορική του, με κατά καιρούς δηλώσεις και διαρροές, είναι τώρα λιγότερο απόλυτος υποστηρικτής της λογικής των δύο κρατών. Ούτε και επαναλαμβάνει φορτικά (όπως πέρσι τέτοιο καιρό) τα περί κυριαρχικής ισότητας ως συνώνυμο των δύο κρατών. Το τι θα γίνει μετά τις εκλογές στην Τουρκία το καλοκαίρι του 2023 έχει πλέον έναν βαθμό ρευστότητας.

Οι «δημοτικές εκλογές» όμως ανέδειξαν για άλλη μία φορά το ασύμπτωτο ανάμεσα στις δύο κοινότητες.

Τόσο όμοιοι και τόσο διαφορετικοί

Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι μοιάζουν εκπληκτικά σε πολλά. Αλλά έχουν και σημαντικές διαφορές στη διαδρομή τους και στον τρόπο που σκέφτονται σήμερα.

Για παράδειγμα, αν θεωρήσουμε ότι η τουρκοκυπριακή κοινότητα είναι περίπου μοιρασμένη ανάμεσα σε όσους θέλουν τη συμβίωση με τους Ελληνοκυπρίους και σε όσους προτιμούν τη χωριστή διαβίωση, πολλοί της δεύτερης κατηγορίας εύκολα μεταπίπτουν στην πρώτη, κάτω από κάποιες συνθήκες και προϋποθέσεις.

Στους Ελληνοκυπρίους φαίνεται να συμβαίνει το αντίθετο: Πολλοί που δηλώνουν υπέρ της ΔΔΟ, ή ψηφίζουν κόμματα που την υιοθετούν, εύκολα μεταπίπτουν στην κατηγορία του «καλύτερα να μείνουν έτσι τα πράγματα». Αρκεί, π.χ. μια στερεοτυπική εντύπωση για «καταχθόνια σχέδια» της Τουρκίας στο Κραν Μοντανά, ή ένας εθνοκεντρικός υποψήφιος με ήπια χαρακτηριστικά (και κενό αλλά επικοινωνιακό λόγο) για να περάσουν πολλοί στην αντίπερα όχθη.

Οι λόγοι είναι πολλοί, και δεν έχουν σχέση μόνο με τις πολιτικές Αναστασιάδη, ούτε μόνο με τον παράγοντα απογοήτευση. Στο κάτω-κάτω, οι Τουρκοκύπριοι έχουν πάνω από το κεφάλι τους έναν Ερντογάν που τους λέει αφηγήματα πολύ πιο πειστικά από του Αναστασιάδη. Ότι για παράδειγμα οι Ελληνοκύπριοι απέδειξαν επανειλημμένα ότι δεν θέλουν λύση συνδιοίκησης της Κύπρου, και ότι προτιμούν να καρπούνται μόνοι τους τα οφέλη από την αναγνωρισμένη Κυπριακή Δημοκρατία. Όσο για την απογοήτευση, τους απογοητεύουμε διαρκώς από το 2004, και «φάγαμε» επιδεικτικά τους δύο κατ' εξοχήν ηγέτες τους που ήταν προσηλωμένοι στη λύση (Ταλάτ και Ακιντζί); Άρα, τα πράγματα είναι πιο πολύπλοκα.

Οι απελεύθεροι

Οι Τουρκοκύπριοι, με την έλευση των Βρετανών το 1878 έχασαν το προνόμιο της κυρίαρχης κοινότητας, με αποτέλεσμα να προσμετρά πλέον η αριθμητική υπεροχή των Ελληνοκυπρίων. Αυτή η ανασφάλεια οδήγησε σε μια συμπλεγματική ανάγκη να τους αναγνωρίζουμε και να τους υπολογίζουμε ως οντότητα. Πράγμα που δεν κάναμε πάντα. Μερική δικαίωση ένιωσαν με τη λύση του συνδιοικητικού κράτους του 1960. Η κατάσταση 1964-1974 αναβίωσε αυτήν την ανάγκη, ενώ το πραξικόπημα και η εισβολή δικαίωσαν στη συλλογική τους συνείδηση αυτήν την εμμονή.

Όμως, ακριβώς αυτή η κουλτούρα οντότητας έκανε πολύ γρήγορα μεγάλη μερίδα τους να αντιδρά στον ασφυκτικό έλεγχο από την Άγκυρα. Ψήγματα αυτής της αντίδρασης προϋπήρχαν στους θύλακες απέναντι στην περιφρονητική συμπεριφορά των Τούρκων στρατιωτικών. Έτσι, η ιδεολογία οντότητας συγκροτήθηκε σταδιακά ως ιδεολογία επιβίωσης, με κυριαρχικές κορυφώσεις στις αρχές της δεκαετίας του 2000, στην εκλογή Ταλάτ στη συνέχεια, και στην εκλογή Ακιντζί αργότερα. Παράλληλα με τις επίσημες ιδεολογικές κατευθύνσεις στον άξονα Αριστερά - Δεξιά. Το σύνθημα «Ούτε υποτελείς της Τουρκίας, ούτε τσιράκια των Ελληνοκυπρίων» εκφράζει ακριβώς αυτήν την τάση. Με αυτό το υπόστρωμα δύσκολα παραμερίζονται οι δυνάμεις υπέρ της ΔΔΟ. Και δύσκολα στεριώνουν πολιτικές όπως του Ταλάτ. Οι οποίες δίνουν στην Τουρκία, ως αντάλλαγμα για την ασφάλεια από τους Ελληνοκυπρίους, την άμεση ή έμμεση προσάρτηση των κατεχομένων.

Οι δεσμώτες

Οι Ελληνοκύπριοι πέρασαν μέσα από διαδοχικά στάδια, στα οποία κυρίαρχο πρόσημο ήταν κατά κανόνα η απογοήτευση και η ματαίωση των οραμάτων (με εξαίρεση την ένταξη στην ΕΕ). Η πεποίθηση ότι με το φούντωμα του ενωτικού αιτήματος και κινήματος θα επιτυγχανόταν η ένωση με την Ελλάδα ματαιώθηκε βάναυσα πολλές φορές επί βρετανικής αποικιοκρατίας. Αντί του αναπροσανατολισμού, επιλέχθηκε από την κυρίαρχη ελίτ η εμμονή στον στόχο της ένωσης. Γι’ αυτό και η Ζυρίχη φάνηκε στη συνείδηση πολλών ένας καταποντισμός. Ούτε τότε έγινε συνειδητός αναπροσανατολισμός, και το πραξικόπημα και η εισβολή θα περίμενε κανείς να είναι το τέλος του δρόμου.

Όμως, η δική μας εμμονή στην ένωση δεν πέθανε το 1974. Απλώς μεταποιήθηκε σε εμμονή κυριαρχικού ελέγχου της Κύπρου από τους Ελληνοκύπριους, ή -αν αυτό είναι αδύνατο μέσα από τη λύση- κυριαρχικού ελέγχου στη μισή, ελεύθερη Κύπρο. Έτσι, ενώ η μεταποίηση της εμμονής των Τουρκοκυπρίων τους φέρνει πιο κοντά σ’ εμάς, η μεταποίηση της δικής μας μας απομακρύνει από εκείνους. Γι’ αυτό κάθε τρεις και λίγο, ενώ η πλειονότητα πολιτικών δυνάμεων και Ελληνοκυπρίων πολιτών τάσσεται υπέρ της ΔΔΟ, κάτι συμβαίνει και σημαντική μερίδα τους αλλάζει στρατόπεδο: Πότε με όχι στο Ανάν για να τσιμεντώσουμε το ναι, πότε με άρνηση στον γ.γ. του ΟΗΕ να προσυπογράψουμε τις συγκλίσεις, πότε με Μον Πελεράν και Κραν Μοντανά. Το υπόστρωμα του εκ μέρους μας κυριαρχικού ελέγχου κάνει εύκολη την απόδραση από τις διαδικασίες λύσης. Ή τη σιωπή απέναντι σε όσους ευθύνονται για τη μεταστροφή.

Όλα δείχνουν ότι οι Ελληνοκύπριοι είμαστε περισσότερο δέσμιοι του παρελθόντος μας από ό,τι οι Τουρκοκύπριοι.

Η νέα «ευκολία»

Μπορεί κάποιος να ισχυριστεί, βάσιμα, ότι ρόλο διαδραματίζουν και πολλοί άλλοι παράγοντες (οι εκατέρωθεν ανασφάλειες και ευαισθησίες, τα πολιτικά πρόσωπα, οι επιλογές, τα οικονομικά κίνητρα κ.λπ.). Είναι γεγονός. Όμως, ο πυρήνας ίσως του ασύμπτωτου ανάμεσα στις δύο κοινότητες βρίσκεται στη φύση των κυρίαρχων εμμονών στην καθεμία. Αυτό διαμορφώνει εν πολλοίς και τις ευαισθησίες. Γιατί ποια άλλη λογική υπάρχει στο να επιμένουν πολλοί συμπολίτες μας π.χ. στο ότι είναι προτιμότερη η οριστική απώλεια των κατεχομένων και η παραμονή σαράντα χιλιάδων στρατιωτών από την επιστροφή εδαφών, την επανένωση, την κατάργηση των επεμβατικών δικαιωμάτων και την παραμονή μόνο 650 Τούρκων στρατιωτών;

Ναι, θέλουμε λύση, αλλά όχι πάση προσωπική ή κομματική θυσία.

Εν τέλει, ποια άλλη λογική εξήγηση υπάρχει για το ότι το πιθανότερο σενάριο λέει πως ο Ν. Χριστοδουλίδης θα γίνει Πρόεδρος με ψήφους ψηφοφόρων ενός εκ των δύο κομμάτων που τάσσονται υπέρ της ΔΔΟ, ή και των δύο;

ΚΑΛΑΘΙ

• … του «ελπίζω να προλάβω να σας πείσω» (1): Το ξαναείπαμε, αλλά πλέον έχει γίνει εκνευριστικό. Ο Ν. Αναστασιάδης δεν αφήνει ούτε μέρα ανεκμετάλλευτη για να μας πείσει για την αγιότητά του και να κατοχυρώσει τον μετεκλογικό του ρόλο. Σε λίγο θα μας στέλνει μέιλ ότι μας συγχωρεί που καταποντίσαμε την ευκαιρία για λύση του Κυπριακού και πλουτίσαμε με τα διαβατήρια. Το ότι «μας δουλεύει» δεν είναι το πιο ανησυχητικό. Το χειρότερο είναι ότι θεωρεί πως «δουλευόμαστε τόσο εύκολα». Μάλλον κάτι θα ξέρει…

• … του «ελπίζω να προλάβω να σας πείσω» (2): Δεν αμφιβάλλει κανείς ότι ο Αβέρωφ Νεοφύτου υποστηρίζει ειλικρινά τη λύση. Γι’ αυτό και η συνάντηση με Ακιντζί και Ναμί δεν εκπλήσσει πολιτικά. Επικοινωνιακά, όμως, δηλώνει κάτι. Συνειδητοποίησε πως από ΕΛΑΜ, Θεοχάρους, Περδίκη κ.λπ. άλλες ψήφους δεν πρόκειται να πάρει, ούτε στον πρώτο ούτε στον δεύτερο γύρο. Και προετοιμάζεται. Κυρίως αν περάσει με Χριστοδουλίδη στον δεύτερο γύρο.

• … του «ελπίζω να προλάβω να σας πείσω» (3): Ως πρόσωπο, συμπαθέστατη η κυρία Πηλείδου. Αυτή η προσπάθειά της όμως να μας πείσει πριν φύγει ότι έχουμε πολιτική αξιοποίησης του φυσικού αερίου!.. «Ελπίζουμε πως σε δέκα τέρμενα σίγουρα θα αξιοποιηθεί, με τρόπο που σίγουρα ελπίζουμε». Ενώ όλοι ξέρουμε ότι από τον Αναστασιάδη παίρνει εντολές απραξίας. Τι το παλεύει; Ας ακολουθήσει τον δρόμο Πρωτοπαπά: «Δεν θέλω πια να σας πείσω, άντε γεια»…