Ο περί Πολεοδομίας και Χωροταξίας Νόμος στην κρίση των 50

Γράφει: Ιωάννης Πισσούριος*

Την προηγούμενη εβδομάδα συμπληρώθηκαν 50 έτη από την πρώτη δημοσίευση του περί Πολεοδομίας και Χωροταξίας Νόμου. Παρότι η πραγματική περίοδος εφαρμογής του είναι λίγο μικρότερη –ο Νόμος παγοποιήθηκε το 1974 και ενεργοποιήθηκε τον Δεκέμβρη του 1990– το χρονικό διάστημα είναι περισσότερο από ικανοποιητικό για να έχουμε μια πλήρη εικόνα των δυνατοτήτων, αλλά και των αδυναμιών του.

Ο περί Πολεοδομίας και Χωροταξίας Νόμος έθεσε τα θεμέλια για την οργάνωση του εγχώριου συστήματος χωρικού σχεδιασμού. Η σύσταση των Πολεοδομικών Αρχών, ο προσδιορισμός των διαφορετικών σχεδίων ανάπτυξης και η υποχρέωση έκδοσης Πολεοδομικής Άδειας πριν την έναρξη ανάπτυξης, αποτελούν απόρροια του συγκεκριμένου Νόμου.

Το μέγεθος της συμβολής του υπογραμμίζει όχι μόνο την καίρια και διαχρονική συνεισφορά του, αλλά αναδεικνύει και τις δυνατότητές του σε σχέση με την περαιτέρω βελτίωση του συστήματος χωρικού σχεδιασμού. Κατά τη γνώμη μου, δύο είναι οι κρίσιμοι άξονες βελτίωσης του τελευταίου. Ο πρώτος άξονας αφορά τη μείωση του χρόνου ανταπόκρισής του στις μεταβαλλόμενες συνθήκες. Ειδικά όσον αφορά την εκπόνηση/αναθεώρηση των Τοπικών Σχεδίων και των Σχεδίων Περιοχής, αυτή έχει καταστεί πλέον ιδιαίτερα χρονοβόρα. Αυτό έχει προφανείς πολεοδομικές επιπτώσεις, αλλά και οικονομικές, εξαιτίας της αδυναμίας αξιοποίησης των αναπτυξιακών ευκαιριών που κατά καιρούς αναδύονται. Ο δεύτερος άξονας βελτίωσης αφορά τον εμπλουτισμό της εργαλειοθήκης του. Νέοι τύποι σχεδίων ανάπτυξης και νέα εργαλεία χρειάζεται να εισαχθούν, προκειμένου να επιτρέψουν στο σύστημα χωρικού σχεδιασμού να ανταποκριθεί με αποτελεσματικότητα στις προκλήσεις της συνεχώς μεταβαλλόμενης πραγματικότητας.

Η βελτίωση στους πιο πάνω δύο άξονες, άλλες φορές συνδέεται ευθέως με συγκεκριμένες διατάξεις ή προσανατολισμούς του περί Πολεοδομίας και Χωροταξίας Νόμου, ενώ άλλες φορές με την ακούσια ή εκούσια δέσμευσή μας σε πάγιες ερμηνείες συγκεκριμένων διατάξεών του. Και οι δύο αδυναμίες χρειάζεται να αντιμετωπιστούν το ίδιο αποτελεσματικά.

Μια ενδεικτική θεματολογία συζήτησης για την επικαιροποίηση του Νόμου θα μπορούσε να περιλάβει τα εξής θέματα:

• Τη θεσμοθέτηση νέων σχεδίων ανάπτυξης για σχεδιασμό σε χωρική κλίμακα μεγαλύτερη από αυτήν των Τοπικών Σχεδίων, προκειμένου να καλυφθεί η απουσία κλίμακας χωροταξικού σχεδιασμού και, κυρίως, η απουσία της διάστασης της περιφερειακής ανάπτυξης στον σχεδιασμό του χώρου. Συνδεδεμένο θέμα με αυτό είναι και ο καθορισμός της κατάλληλης Πολεοδομικής Αρχής για τη συγκεκριμένη κλίμακα σχεδιασμού.
• Τη θεσμοθέτηση νέων σχεδίων ανάπτυξης για σχεδιασμό σε χωρική κλίμακα μικρότερη από αυτήν των Σχεδίων Περιοχής, τα οποία να είναι περισσότερο ευέλικτα ως προς τις διαδικασίες κατάρτισής τους και, άρα, πιο κατάλληλα για την επίλυση ειδικών πολεοδομικών προβλημάτων ή επεμβάσεων.
• Τη δυνατότητα περαιτέρω εμπλοκής του ιδιωτικού τομέα στην εκπόνηση των σχεδίων ανάπτυξης, μαζί με τους τρόπους διασφάλισης της ποιότητας και της διαφάνειας αυτών των σχεδιασμών.
• Tην αξιολόγηση των υφιστάμενων διαδικασιών κατάρτισης/αναθεώρησης των Τοπικών Σχεδίων και Σχεδίων Περιοχής, καθώς και των συμμετοχικών διαδικασιών τους, στη βάση μεγιστοποίησης της πολεοδομικής αξίας που παράγουν.
• Tη δυνατότητα μερικής (θεματικής ή/και τοπικής) τροποποίησης ενός Τοπικού Σχεδίου, προοπτική η οποία θα ενίσχυε την υπόσταση του πολεοδομικού σχεδιασμού ως μιας συνεχούς βελτιωτικής διαδικασίας με ταχύτατα αντανακλαστικά προσαρμογής του στις μεταβαλλόμενες συνθήκες.
• Τον εμπλουτισμό του συστήματος χωρικού σχεδιασμού με νέα εργαλεία, όπως και την αξιολόγηση αυτών που παρέχονται ήδη από τον Νόμο, αλλά παραμένουν ανενεργά έως σήμερα.

Όπως γίνεται αντιληπτό, τα θέματα συζήτησης και οι σχετικές προκλήσεις είναι πολλές.

Ο μισός αιώνας από τη δημοσίευση του Νόμου προσδίδει μια επετειακή διάθεση, την οποία να οφείλουμε να αξιοποιήσουμε ως αφορμή για την οργάνωση μιας δομημένης συζήτησης με αντικείμενο την επικαιροποίηση του Νόμου. Σημειώνεται, δε, ότι η παρούσα συγκυρία είναι εξαιρετικά κατάλληλη, μιας και επιτρέπει σε μία τέτοια συζήτηση να διεξαχθεί μακριά από στοιχεία επικαιρότητας. Οι σχετικοί επιστημονικοί, επαγγελματικοί και κοινωνικοί φορείς θα μπορούσαν να αναλάβουν τη σχετική πρωτοβουλία.

* Αναπληρωτής Καθηγητής Πολεοδομίας,

Πανεπιστήμιο Νεάπολις Πάφος