Το έγκλημα «Εύα»

Θα μπορούσε κανείς να πει ότι το σκάνδαλο διαφθοράς με την αντιπρόεδρο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, Εύα Καϊλή, έχει εξαντληθεί ειδησεογραφικά. Μετά τη δραστική παρέμβαση της βελγικής δικαιοσύνης, την έντονη καταδίκη του σκανδάλου από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και τους άλλους θεσμούς της ΕΕ, και την παραίτηση τελικά της ευρωβουλευτού, δεν υπάρχουν πια και πολλά να λεχθούν.

Υπάρχουν όμως διαστάσεις που θα πρέπει να τις έχουμε στο μυαλό μας, τόσο για να ξέρουμε το πραγματικό μέγεθος του εγκλήματος που συντελέστηκε, όσο και για να συνειδητοποιούμε το κλίμα που τροφοδοτεί σε επίπεδο αντιλήψεων.

Τα «γονίδια»

Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, το γεγονός ότι στο σκάνδαλο ήταν αναμειγμένοι, εκτός από την κυρία Καϊλή, κυρίως Ιταλοί, ανατροφοδοτεί με τον χειρότερο τρόπο μια προκατάληψη που για δεκαετίες παλεύουν πολλοί φορείς για να την ανασκευάσουν. Ότι, δηλαδή, είναι περίπου μέσα στο DNA των νοτιοευρωπαίων η ελαστική ηθική, η παράκαμψη των κανόνων και η ροπή προς την ανεντιμότητα και την παρανομία.

Άπειρα προγράμματα της ΕΕ τις τελευταίες δεκαετίες προσπαθούσαν να εξουδετερώσουν ακριβώς αυτά τα στερεότυπα περί «έντιμου/ πολιτισμένου Βορρά και ανέντιμου/ απολίτιστου ευρωπαϊκού Νότου». Ακόμη και το Συμβούλιο της Ευρώπης δαπάνησε εκατομμύρια, π.χ. με το Κέντρο Βορρά-Νότου, για να καταπολεμηθεί αυτή η προκατάληψη. Όλα αυτά κινδυνεύουν τώρα να γκρεμιστούν.

Μάλιστα, στον αντίλογο «μα και σε βορειοευρωπαϊκές χώρες γίνονται σκάνδαλα», οι απαντήσεις πέφτουν απανωτές: «Ναι, αλλά εκεί οι αρχές των ίδιων των χωρών τα εντοπίζουν και τα κυνηγούν αμείλικτα, ενώ στον Νότο, πολύ πιο χοντρά σκάνδαλα μένουν ατιμώρητα. Εξάλλου, η ποιότητα του σκανδάλου αυτού είναι τόσο χονδροειδής (σακούλες με τα πενηντάευρα της εξαγοράς) που δεν συγκρίνεται με κανένα βορειοευρωπαϊκό».

Οι θεσμοί

Τα τελευταία χρόνια διεξάγεται στην Ευρώπη μια υπόγεια μάχη ανάμεσα σε όσους πιστεύουν πραγματικά στο όραμα της ενωμένης Ευρώπης και στους ακραίους που το υπονομεύουν. Αυτό το σκάνδαλο έδωσε πόντους στους τελευταίους, αλλά και γενικότερα σε όσους αποκαλούνται «ευρωσκεπτικιστές».

Ο κατ' εξοχήν δημοκρατικός θεσμός της ΕΕ, το Ευρωκοινοβούλιο, στιγματίζεται ως «ναός της ανηθικότητας και της παρανομίας», μιας και η πρωταγωνίστρια του σκανδάλου ήταν αντιπρόεδρός του. Γενικότερα, όλοι οι θεσμοί της ΕΕ περνούν τα τελευταία χρόνια μια κρίση αποτελεσματικότητας, για διάφορους λόγους. Και το Ευρωκοινοβούλιο είναι ίσως ο πιο αδύναμος κρίκος στο επίπεδο αυτό. Ένα τέτοιο σκάνδαλο ήταν το τελευταίο που χρειάζονταν όλοι οι θεσμοί της ΕΕ για την αξιοπιστία τους.

Στην πραγματικότητα, εξαιτίας αυτού του σκανδάλου θα ανασταλούν πολλές διαδικασίες και συζητήσεις στην ΕΕ για ενίσχυση της αποτελεσματικότητας των ευρωπαϊκών θεσμών και για εμβάθυνση της Ένωσης. Θα αντικατασταθούν από συζητήσεις για ενίσχυση των εσωτερικών ελεγκτικών μηχανισμών στους ευρωπαϊκούς θεσμούς για σκοπούς διαφάνειας. Το τελευταίο, από μόνο του, δεν είναι κακό. Μέσα, όμως, στο σημερινό πλαίσιο και τις άλλες επείγουσες προτεραιότητες και ανάγκες του ευρωπαϊκού οικοδομήματος, λειτουργεί ανασταλτικά και αποπροσανατολιστικά.

Ευρωπαϊκή Σοσιαλδημοκρατία

Ο ευρωπαϊκός σοσιαλδημοκρατικός χώρος πέρασε από πολλές περιπέτειες τον τελευταίο μισό αιώνα, μέχρι να μπορέσει να διαμορφωθεί, να ριζώσει, και να δώσει το στίγμα του ως ένας από τους δύο μεγαλύτερους πολιτικούς σχηματισμούς. Σε όλη αυτή τη διαδρομή χρειάστηκε να παλέψει και με τον δαίμονα της ιδιοτέλειας και – στην ακραία της μορφή – της διαφθοράς. Σε γενικές γραμμές, τα πήγε καλά και κατάφερε να αποβάλει το στίγμα.

Ειδικότερα όμως στην Ελλάδα, το πρόβλημα ήταν βαθύτερο. Από τη δεκαετία του 1980, παράλληλα με τη σταδιακή μετεξέλιξή του ΠΑΣΟΚ σε σοσιαλδημοκρατικό κόμμα, σημαντικό τμήμα του στελεχιακού του δυναμικού κουβαλούσε την τάση της διαφθοράς και της ιδιοτελούς αξιοποίησης των μηχανισμών του κράτους. Όταν το 1996 ο Κώστας Σημήτης ανέλαβε την ηγεσία του, ως κύριο αντίπαλό του δεν είχε να αντιμετωπίσει τη Νέα Δημοκρατία, αλλά αυτήν την οργανωμένη μερίδα στελεχών και μελών. Αυτοαποκαλούνταν άλλοτε «λαϊκό ΠΑΣΟΚ» και άλλοτε «κοινωνικό ΠΑΣΟΚ», υποσκάπτοντας κάθε μεταρρυθμιστική και εκσυγχρονιστική προσπάθεια του νέου Πρωθυπουργού. Το γιατί αποδείχτηκε με τη μεταγενέστερη φυλάκιση των επικεφαλής αυτού του ιδιοτελούς τμήματος, λόγω σκανδάλων διαφθοράς: Κάθε εκσυγχρονισμός τους αφαιρούσε δυνατότητες ιδιοτελών χειρισμών, γι’ αυτό και τον πολεμούσαν με νύχια και με δόντια! Τα πλοκάμια τους έφτασαν και στον αντίστοιχο χώρο στην Κύπρο, όπου πολλοί «τσοχαντζοπουλικοί» έκαναν περιουσίες.

Με αυτά τα βαρίδια στα πόδια, ο χώρος της Σοσιαλδημοκρατίας βυθίστηκε, εν πολλοίς απορροφήθηκε από τη λαϊκιστική Αριστερά, και άρχισε να ανακάμπτει μόλις τα τελευταία δύο-τρία χρόνια.

Το έγκλημα «Εύα» ξαναέβαλε στο τραπέζι το στερεότυπο του συσχετισμού της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας γενικά με την ιδιοτέλεια και την ελαστική ηθική των στελεχών της. Και ιδιαίτερα του αντίστοιχου ελληνικού χώρου· ο οποίος φαίνεται τώρα να ξαναβυθίζεται μέσα στο στερεότυπο που το δικό του ιδιαίτερο παρελθόν είχε εκθρέψει. Ο τυφώνας «Εύα» βυθίζει ολόκληρους κόσμους!

Διάχυση

Η απήχηση του σκανδάλου Καϊλή δεν γνωρίζει στεγανά. Η καχυποψία για ιδιοτελείς προθέσεις διαχέεται ευρύτερα μέσα στις αντιλήψεις της κοινωνίας. Για παράδειγμα, δεν είναι λίγοι οι πολίτες στην Κύπρο που άρχισαν να σκέφτονται ξανά – για την ακρίβεια νιώθουν ότι επιβεβαιώνονται – πως όποιος ασχολείται με τη δημόσια σφαίρα «από κάπου τα παίρνει».

Η αντίληψη αυτή είναι πιο εύκολο να διαδοθεί στην Κύπρο από οποιαδήποτε άλλη ευρωπαϊκή χώρα, για δύο λόγους: (α) Η κυπριακή κοινωνία έχει ταλαιπωρηθεί και απογοητευτεί τα τελευταία χρόνια από την ατιμωρησία της διαφθοράς, από τη σχεδόν χυδαία βεβαιότητα των διεφθαρμένων πολιτικών ότι δεν θα τιμωρηθούν. (β) Αντίστοιχα, τα τελευταία χρόνια έχει – όχι άδικα – γίνει συνείδηση στους πολίτες ότι οι θεσμοί μας χωλαίνουν. Για την ακρίβεια, ότι είναι κατασκευασμένοι για να διευκολύνουν τη διαφθορά του πολιτικού προσωπικού, και όχι μόνο.

Επομένως, στην Κύπρο ολόκληρη η δημόσια σφαίρα καθίσταται «ύποπτη» στα μάτια των πολιτών. Ακόμη και η απλή διατύπωση δημόσιου λόγου είναι υποψήφια για ιδιοτελή κίνητρα. Γι’ αυτόν τον λόγο είναι ακόμη πιο καταστροφικά για την Κύπρο τα φαινόμενα Καϊλή.

Μέσα σε αυτό το κλίμα, στα μάτια των πολιτών γίνονται ένοχα πια και φαινόμενα μικροοικονομικής ιδιοτέλειας που συμπλέκονται με τον δημόσιο λόγο. Αυτά που βρίσκονται εντός των ορίων νομιμότητας, αλλά ξεπερνούν εκείνα της ηθικής εντιμότητας. Αυτά λειτουργούν πια ως γέφυρα ανάμεσα στα σκάνδαλα και στην ανιδιοτέλεια. Το αποτέλεσμα είναι, τελικά, η εντελώς ανιδιοτελής άποψη να κινδυνεύει να μη γίνει πιστευτή ως τέτοια.

Το έγκλημα «Εύα» δεν κατοικεί πια, ούτε στο Κατάρ, ούτε στις Βρυξέλλες. Μπήκε ήδη στο σπίτι και στο μυαλό μας.

Καλάθι

• …των εκλογών (1) : Τελικά, αυτή η σχεδόν σύμπτωση προεδρικών και αρχιεπισκοπικών εκλογών έχει τις παρενέργειές της. Μια απ’ αυτές είναι η υποχώρηση στην ατζέντα των προεδρικών του θέματος του διαχωρισμού Κράτους και Εκκλησίας. Δεν είναι τόσο που το αποφεύγουν οι υποψήφιοι. Είναι κυρίως που υποχώρησε στην ίδια τη συνείδηση των πολιτών. Όταν υπάρχει ντέρμπι, ποιος ασχολείται με το σε ποιον ανήκει το γήπεδο που διεξάγεται;

• …των εκλογών (2) : Μια άλλη παρενέργεια είναι η αναστολή της ενασχόλησης με τις προεδρικές. Είναι σαν να έχει παγώσει εν πολλοίς η προεκλογική περίοδος. Και απότομα κόντυνε. Ποιον συμφέρει αυτό; Μα φυσικά τον Ν. Χριστοδουλίδη. Με ποσοστά κολλημένα στο 30% , οι αρχιεπισκοπικές πριν τα Χριστούγεννα, την Πρωτοχρονιά και το όλο αποπροσανατολιστικό κλίμα, είναι πρόωρο δώρο από τον Άη Βασίλη για τον Ν. Χριστοδουλίδη.

• …των εκλογών (3) : Μέσα σε όλα αυτά, άρχισαν να επιταχύνονται οι παρασκηνιακές διαβουλεύσεις και βολιδοσκοπήσεις, ιδιαίτερα μεταξύ των τριών κύριων υποψηφίων και κάποιων ανεξάρτητων. Προς το παρόν δεν βγάζουν κάτι το ιδιαίτερο. Διαμορφώνουν όμως ένα τέτοιο κλίμα που ρευστοποιεί πάλιν λίγο τα πράγματα. Και κυρίως για το τι θα γίνει ανάμεσα στον πρώτο και στον δεύτερο γύρο.