Αναζητώντας «αδήλωτους αγνοουμένους» στην Επισκοπή Μέρος Β΄

caramel_cy@yahoo.com

Τηλ: 99 966518

Ο άλλος «αδήλωτος αγνοούμενος» από την Επισκοπή είναι ο Hilmi Hilmi. Είχε χτίσει δίπλα από το σπίτι του δύο σπίτια για τις κόρες του, Sadiye και Sabiha, και όταν ξέσπασε ο πόλεμος το 1974. Παρόλο που σχεδόν όλοι είχαν φύγει από το χωριό για να πάνε στο βρετανικό στρατόπεδο στην Επισκοπή, αυτός είχε μείνει στο σπίτι. Σύμφωνα με ιστορίες, είχαν έρθει κάποιοι Ελληνοκύπριοι για να λεηλατήσουν τα σπίτια των κόρων του και τους είχε αντισταθεί και δεν τους επέτρεψε να τα λεηλατήσουν, έτσι τον σκότωναν στην αυλή του και είχαν αφήσει το πτώμα του στο εργαστήριό του. Μια άλλη ιστορία που λέγεται για αυτόν είναι ότι τον έθαψαν μαζί με κάποιον άλλον στο κανάλι νερού (αυλάκι) δίπλα στο σπίτι του. Μια άλλη εκδοχή που λέγεται, είναι ότι το σώμα του έμεινε να κείτεται νεκρό, το μισό μέσα και μισό έξω από το δεύτερο εργαστήριο στην αυλή του. Δύο Τουρκοκύπριες από την Επισκοπή είχαν επιστρέψει στα σπίτια τους για να πάρουν μερικές κουβέρτες και μερικά ρούχα και τον είχαν δει νεκρό στην αυλή του. Ο γιος του Kamil μάς έδειξε πού βρίσκονταν αυτά τα εργαστήρια και πού βρισκόταν το αυλάκι νερού. Και ο Huseyin Behchet Ulusoy μάς έδειξε επίσης πού ήταν τοποθετημένος ο Zubeyir Hamit.

Μαζί με τους συγγενείς των «αδήλωτων αγνοουμένων», τον μάρτυρά μας και τον κύριο Καλλή στην Επισκοπή.

Η πρώτη στάση

Η πρώτη μας στάση είναι το στρατιωτικό φυλάκιο του 1974 στην Επισκοπή όπου βρίσκονταν οι Zubeyir Hamit, Orhan Ismail και Huseyin Behchet. Πριν από χρόνια, πριν πεθάνει ο Hamit, πατέρας του Zubeyir, είχαμε έρθει στην Επισκοπή και μας είχε δείξει ένα άλλο κτήριο ως το «στρατιωτικό φυλάκιο όπου ήταν ο Zubeyir». Είναι καλό που ήρθαμε εδώ με τον Huseyin Behchet που ήταν στην ταράτσα του κτηρίου που χρησιμοποιούνταν ως στρατιωτικό φυλάκιο το 1974, αφού συνειδητοποιήσαμε ότι το κτήριο που μας είχε δείξει ο πατέρας του Zubeyir δεν ήταν το πραγματικό κτήριο που ψάχναμε. Ο Huseyin Behchet μάς δείχνει πού βρίσκονταν και περιγράφει τι είχε συμβεί. Μας δείχνει από πού είχε πηδήξει αφού δέχτηκαν πυρά και το μέρος όπου κρύφτηκε μετά και ποιο δρόμο είχε ακολουθήσει για να διαφύγει. «Εκείνες τις μέρες», λέει, «από όσο θυμούμαι, ήταν τέσσερα ή πέντε τέτοια κτήρια στο στάδιο της κατασκευής, δεν είχαν τελειώσει ακόμη. Ανήκαν όλα στην ίδια οικογένεια, στη Feriha Chiko, μητέρα του Rustem. Τα έκτιζαν για τα παιδιά τους. «Δεν υπήρχαν δέντρα γύρω από αυτά τα κτήρια, ήταν απλώς γη», λέει. Δεδομένου ότι ο Orhan Ismail είχε θαφτεί κοντά στο σπίτι, είναι πολύ πιθανό ότι και ο Zubeyir Hamit είχε θαφτεί κάπου πιο πάνω. Επομένως, πρέπει να συνεχίσουμε την έρευνά μας. Τώρα ξέρουμε ακριβώς πάνω σε ποιο κτήριο βρισκόταν στις 20 Ιουλίου 1974. «Θα έπρεπε να το είχαμε κάνει αυτό πρώτα, αλλά επιτέλους το κάνουμε», λέει ο Kubilay, ο αδερφός του Zubeyir. Ήταν πολύ σημαντικό το γεγονός ότι μας έδειξε αυτό το κτήριο ο Huseyin Behchet και το πετύχαμε αυτό σήμερα.

Ο Kamil Oziche δείχνει πού βρισκόταν το σπίτι του. Κάηκε και γκρεμίστηκε.

Όταν ο Huseyin Behchet πήδηξε από αυτό το κτήριο, ο Orhan και ο Zubeyir δεν τραυματίστηκαν ή σκοτώθηκαν, ήταν ζωντανοί και καλά. Όταν πήδηξε, τους είπε: «Τρέξετε ρε παιδιά, είμαστε περικυκλωμένοι», και τους ζήτησε να τον ακολουθήσουν. Αλλά δεν πήδηξαν ή δεν μπόρεσαν να πηδήξουν για να τον ακολουθήσουν. Ο Orhan Ismail πιθανότατα σκοτώθηκε όταν έπεσε πάνω του χειροβομβίδα και υπήρχαν φήμες ότι ο Zubeyir Hamit είχε τραυματιστεί και τον έβαλαν σε αυτοκίνητο για να τον μεταφέρουν στο νοσοκομείο, αλλά δεν ξέρουμε αν αυτό είναι αλήθεια. Πιθανότατα είχε πεθάνει στην ταράτσα του κτηρίου και πιθανότατα τον έθαψαν κάπου εκεί. Δεν μπορέσαμε να τον βρούμε στους δύο τάφους χωρίς σήμανση που σκάφτηκαν το 1974 στην είσοδο του τουρκοκυπριακού νεκροταφείου της Επισκοπής – σε έναν από αυτούς τους τάφους ήταν τα οστά του Orhan Ismail, και στο άλλο ήταν τα οστά του Ibrahim Mehmet Gochino Gursoy. Θάψαμε τα οστά του Orhan Ismail στις 12 Αυγούστου 2022 στη Λευκωσία και του Ibrahim στις 12 Σεπτεμβρίου – τώρα κείτονταν ο ένας δίπλα στον άλλο στη Λευκωσία. Αν μπορέσουμε τώρα να βρούμε τους τόπους ταφής του Zubeyir Hamit και του Hilmi Hilmi με τη βοήθεια του επιτρόπου Ανθρωπιστικών Υποθέσεων κ. Φώτη Φωτίου, με τη βοήθεια του κ. Καλλή που είναι σύμβουλός του, θα έχουμε βρει όλους τους «αγνοούμενους» Τουρκοκύπριους από την Επισκοπή. Πριν από χρόνια, ο Καλλής είχε βρει τον τόπο ταφής του Ahmet Djemal, τον οποίο είχαν πάρει από το σπίτι του στην Επισκοπή στον Άγιο Γεώργιο Αλαμάνο σε μια σπηλιά όπου είχε φυτρώσει μια συκιά για να δείξει τον τόπο ταφής. Ο Ahmet Djemal σκοτώθηκε με άλλους δύο Τουρκοκύπριους από το Τσιφλίκι (Chiftlidji) (φάρμες) Λεμεσού και θάφτηκε στη σπηλιά, αλλά επειδή το τελευταίο του γεύμα ήταν σύκα από τον κήπο του, όταν οι δράστες έβαλαν δυναμίτη στην προσπάθειά τους να κλείσουν τη σπηλιά, ο δυναμίτης αυτός είχε εκραγεί και δημιούργησε μια τρύπα στη σπηλιά από όπου περνούσε το φως του ήλιου, και αυτό βοήθησε τη συκιά να αναπτυχθεί από τα υπολείμματα του Ahmet Djemal. Ο Καλλής ερεύνησε και βρήκε ένα αρχείο του ΟΗΕ από εκείνες τις μέρες του 1974, έχοντας ακούσει τον ήχο του δυναμίτη, και βρήκε μέσα στη σπηλιά τον τόπο ταφής των τριών Τουρκοκυπρίων «αγνοουμένων». Η ΔΕΑ διενέργησε εκταφές και ταυτοποιήσεις και τελικά τα οστά αυτών των τριών επιστράφηκαν στις οικογένειες για κατάλληλες ταφές.

Ο Kamil Oziche δείχνει τον πιθανό τόπο ταφής του πατέρα του στον κύριο Καλλή

Τα σπίτια και ο κήπος

Η επόμενη στάση μας είναι τα σπίτια που ανήκαν στον Hilmi Hilmi. Το σπίτι του είχε καεί και γκρεμιστεί εντελώς, αλλά τα σπίτια των κόρων του είναι εκεί και παίρνουμε άδεια για να πάμε στον κήπο για να δούμε τα δύο εργαστήρια του Hilmi Hilmi όπου λέγεται ότι θεάθηκε εκεί για τελευταία φορά νεκρός.

Βρίσκουμε το μισοτελειωμένο εργαστήριο που ήταν χτισμένο με πέτρες -ο Καλλής λέει ότι πρόκειται για μια τεχνική που λέγεται «Ξερολιθιά» όπου χτίζεις χωρίς τσιμέντο, χρησιμοποιώντας μόνο πέτρες. Βλέπουμε επίσης το μέρος του δεύτερου εργαστηρίου- το δεύτερο εργαστήριο είχε στέγη που δεν υπάρχει πια, αλλά η θέση του είναι αρκετά ορατή. Σε αυτά τα εργαστήρια ο Hilmi Hilmi επισκεύαζε παπούτσια και απασχολούσε τον εαυτό του με διάφορες επισκευές. Είχε φυτέψει δαμασκηνιές στον κήπο του που έκαναν μαύρα δαμάσκηνα, που ο γιος του Kamil θυμάται ότι τα χρησιμοποιούσαν για να φτιάξουν μαρμελάδα δαμάσκηνο.

«Ο πατέρας μου δεν έφυγε από το σπίτι μας», λέει ο Kamil, «Μια μέρα πριν ξεκινήσει ο πόλεμος είχα πάει στους λόφους που λέγαμε Gurkas και είχε έρθει για να με δει στις 19 Ιουλίου. Μιλήσαμε λίγο και έφυγε».

«Είμαι γέρος και θα μείνω στο σπίτι», είχε πει, και έμεινε. Ήταν 62 ετών. «Τότε ακούσαμε ότι κάποιοι Ελληνοκύπριοι προσπάθησαν να μπουν στο σπίτι και λογομάχησαν και πυροβόλησαν τον πατέρα μου και τον σκότωσαν εκεί. Ότι τον σκότωσαν στην αυλή του σπιτιού μας στις 20 Ιουλίου 1974. Μετά από μερικές εβδομάδες, η μητέρα της συζύγου μου, Djemaliye Ahmet και η συγχωριανή μας Ayshe Hasan Bayram, πήγαν να μαζέψουν μερικές κουβέρτες και ρούχα και τον είδαν νεκρό. Η Djemaliye Hanim πέθανε, αλλά η Ayshe Hanim ζει. Είναι πολύ ηλικιωμένη και μένει στη Ζώδια. Της μίλησα πριν έρθω εδώ», λέει ο Kamil. «Μας είχαν πει ότι ο πατέρας μου κειτόταν νεκρός, κάποιος είχε βάλει ασβέστη πάνω του και τον είχε σκεπάσει με μια κουβέρτα. Αυτό είναι το μόνο που ξέρουμε.»

Ευχαριστούμε τον Κάλλη και φεύγουμε από την Επισκοπή για να επιστρέψουμε στη Λευκωσία. Στην επιστροφή τηλεφωνώ στον κ. Καριόλου στο Ινστιτούτο Νευρολογίας και Γενετικής Κύπρου, έτσι ώστε ο Kamil Oziche να δώσει δείγμα DNA πριν φύγει από το νησί την Κυριακή – εφόσον το Ινστιτούτο είναι στον δρόμο μας- θα μπορούσαμε να σταματήσουμε εκεί στην επιστροφή μας.

Το βράδυ λυπούμαι πολύ όταν σκέφτομαι την Επισκοπή. Η Επισκοπή ήταν τόσο όμορφη και καθώς βάζω γιασεμί σε μια κλωστή, αρχίζω να κλαίω και τα δάκρυά μου δεν σταματούν. Πώς μπορούσαν οι άνθρωποι να αφήσουν πίσω τους μια τέτοια εκπληκτική ομορφιά και να πρέπει να φύγουν; Ο πόλεμος έδιωξε τους ανθρώπους από τη ζωή, τους γέμισε φόβο και πόση προσπάθεια πρέπει να κάνουμε ακόμα για να σβήσουμε αυτούς τους φόβους, ώστε οι άνθρωποι να μπορέσουν να αρχίσουν να εμπιστεύονται ξανά ο ένας τον άλλον και, επιτέλους, να έχουμε ειρήνη σε αυτή τη γη; Η ομορφιά της Επισκοπής είναι τόσο εντυπωσιακή, ο καιρός της τόσο όμορφος, που σκεπτόμενη αυτό, είναι ακόμα πιο οδυνηρό να φανταστείς τον πόνο που έπρεπε να περάσουν οι άνθρωποι, να φύγουν από τα σπίτια τους και να γίνουν πρόσφυγες στο ίδιό τους το νησί σε ένα μέρος που δεν τους άρεσε καθόλου. Όλοι οι πρόσφυγές μας, ανεξάρτητα από το πού είναι, ανεξάρτητα από το αν είναι Τουρκοκύπριοι ή Ελληνοκύπριοι, υπέφεραν τόσο πολύ, αφήνοντας πίσω τα σπίτια τους, τους κήπους τους, τα ζώα τους, τα δέντρα τους και μια τέτοια εμπειρία κατέστρεψε εντελώς τη ζωή τους. Η Επισκοπή με συνθλίβει και κλαίω για την Επισκοπή, για τη γη μου, για όλους τους σκοτωμένους και τους «αγνοούμενους». Ίσως κάποια μέρα αυτή η γη να φτάσει τελικά στην ειρήνη, αλλά μέχρι να έρθει τέτοια ώρα, θα συνεχίσουμε να αγωνιζόμαστε, να ερευνούμε, να ψάχνουμε, να ρωτούμε και να συνεχίζουμε να γράφουμε. Εμείς και αυτοί που θα έρθουν μετά από εμάς.