Η ήττα του αυτονόητου

Ένα από τα συχνότερα λάθη που κάνουμε είναι να θεωρούμε αυτονόητα κάποια πράγματα. Με αποτέλεσμα τις περισσότερες φορές να μένουμε εμβρόντητοι με αυτό που προκύπτει.

Ένα από τα βασικά κλειδιά για να ερμηνεύσει κανείς τα πράγματα στην Κύπρο είναι το να μην θεωρεί τίποτε αυτονόητο. Τα λογικά συμπεράσματα, το «ένα κι ένα κάνουν δύο», το «αφού έτσι έχουν τα πράγματα πρέπει να γίνει αυτό», είναι πολύ ασθενείς παράγοντες στην καθημερινότητα.

Αντί να γκρινιάζουμε γιατί η κοινή λογική και το αυτονόητο δεν έχουν όση δύναμη θα έπρεπε στην Κύπρο, για να βγάλουμε κάποια άκρη καλύτερα, να σκεφτούμε τους παράγοντες που φαίνεται να είναι πιο ισχυροί· με αποτέλεσμα στην καθημερινή μας λειτουργία να «καπελώνεται» απ’ αυτούς ο ορθολογισμός και το αυτονόητο.

Το ηλίθιο χαμόγελο

Όταν ακούμε βλακείες, για έναν παράξενο λόγο, δεν αντιδρούμε. Θεωρούμε υποχρέωσή μας να ανεχτούμε την ηλιθιότητα με «ευγένεια». Ενώ είμαστε κατά κανόνα ένας αγενέστατος λαός, μπροστά στο παράλογο μας πιάνει μια υποχωρητικότητα και μια επίπλαστη πραότητα.

Θα πούμε σχεδόν με μισαλλοδοξία και επιθετικότητα την άποψή μας σε εκείνον με τον οποίο διαφωνούμε λίγο, αλλά θα χαρίσουμε ένα αμήχανο χαμόγελο σε εκείνον που καταπατά κάθε έννοια λογικής. Η δικαιολογία μας είναι συνήθως το «πού να τα βάζεις τώρα με τον καθένα».

Στην πραγματικότητα, ο λόγος είναι ο φόβος μας για την έντονη αντιπαράθεση. Είμαστε πρόθυμοι για μιαν ελεγχόμενη αντιπαράθεση, φτάνει να περάσει το δικό μας, ή όταν αισθανόμαστε σε πλεονεκτική θέση. Όταν όμως χρειάζεται το κάτι παραπάνω, τα μαζεύουμε. Το κακό παράδειγμα είναι πολλοί πολιτικοί μας. Με επικεφαλής τον δάσκαλο κάθε μεταστροφής και άλογης συμπεριφοράς, τον ίδιο τον Πρόεδρο. Άπειρες φορές τα μαζεύει και λέει μετά τα αντίθετα, όταν νιώσει ότι η κατάσταση που έχει απέναντί του «δεν τον παίρνει». Άλλο αν στους υφισταμένους του πετάει τασάκια, ή τους τάζει ότι θα τους πάρει ο δαίμονας.

Ένοχη η οργή;

Συγγενές είναι και το θέμα που έχουμε με τον θυμό. Θεωρούμε τον θυμό ως εξ ορισμού κακό πράγμα. Και πράγματι συχνά είναι. Αλλά όταν έχεις να κάνεις με εξωφρενικές καταστάσεις, το να θυμώνεις δεν είναι απλά φυσιολογικό. Επιβάλλεται.

Παράδειγμα; Για πέντε χρόνια βάλαμε στον πάγο ΟΗΕ και ΕΕ, για να αποτρέψουμε να κινηθεί οτιδήποτε στο Κυπριακό. Εσχάτως, τους βρίζουμε δημοσίως ότι δεν κάνουν τίποτε· και προχθές «αναλάβαμε πρωτοβουλία» να τους πείσουμε να εμπλακούν ενεργά στη δημιουργία συνθηκών επανέναρξης των διαπραγματεύσεων! Ίσα για να πούμε αύριο «αυτοί φταίνε που δεν κάνουν τίποτε για την Κύπρο». Πρώτα πυροβολείς στο στήθος και στο κεφάλι, και μετά διαμαρτύρεσαι επειδή το θύμα δεν σου απαντά. Ποιος από εμάς εξοργίστηκε γι’ αυτόν τον παραλογισμό; Και ποιος έδειξε την οργή του αρκετά;

Κακομαθημένη σκέψη

Ένα άλλο ισχυρό κίνητρο για να δείχνουμε ανοχή στον παραλογισμό και τελικά αυτός να επιβάλλεται, είναι το γεγονός ότι κουβαλούμε μιαν αντίφαση: Στα μικρά πράγματα της καθημερινότητας μάς αρέσει η άσκηση της λογικής για να τα διαχειριζόμαστε μέσα σε ένα περιορισμένο πλαίσιο. Όταν όμως το κάδρο ανοίγει, κάπου εκεί χανόμαστε. Όταν χρειάζεται να δούμε το δάσος, εκείνο που αναδύεται στη σκέψη μας είναι η άμυνα και η υπεράσπιση της κοσμοθεωρίας μας, όπως την έχουμε κατασκευάσει στο δικό μας μυαλό.

Η συγγραφέας Helen Keller είχε γράψει κάποτε ότι «στους ανθρώπους δεν αρέσει να σκέφτονται. Όταν σκέφτεσαι, φτάνεις σε συμπεράσματα. Και τα συμπεράσματα δεν είναι πάντα ευχάριστα». Λοιπόν, μας συμβαίνει κάτι παρόμοιο, ίσως και χειρότερο: Αρνούμαστε να ακούσουμε τη φωνή της λογικής στα σημαντικά, γιατί αυτό συνθλίβει τα στερεότυπα και τα ιδεολογήματα που έχουμε στο μυαλό μας. Ακόμη και όταν το δάσος καίγεται. Αυτό δίνει ένα τεράστιο προβάδισμα στον παραλογισμό.

Οι παρατηρητές

Στην ίδια τάξη ανήκει και η ελλειμματική δεξιότητά μας να δίνουμε απαντήσεις και λύσεις. Κατά τη συνήθη ποδοσφαιρική έκφραση, «είμαστε όλοι πολύ καλοί προπονητές της κερκίδας». Πολύ πρόθυμα εντοπίζουμε προβλήματα –κατά κανόνα εκείνα που δεν περιέχουν και προσωπική μας ευθύνη– σε όλα τα επίπεδα λειτουργίας μας. Από τον εργασιακό μας χώρο μέχρι την κοινωνία, τη διαφθορά κ.λπ. Αν τύχει και πέσει στο τραπέζι από κάποιον αφελή το ερώτημα «και πώς προτείνεις να λύσουμε αυτό το πρόβλημα;», θα κάνουμε τα πάντα για να γίνουμε όσο πιο γενικόλογοι γίνεται. Γιατί η συγκεκριμένη πρόταση ενέχει προσωπική δέσμευση, ευθύνη, αλλά και το στοιχείο της σύγκρουσης. Σύγκρουση με την υφιστάμενη κατάσταση, την άλλη άποψη και τη δύναμη της αδράνειας. Η συγκεκριμένη πρόταση απαιτεί και προσωπική πράξη.

Δεν είναι τυχαίο που στην τρέχουσα προεκλογική εκστρατεία –όπως κάθε άλλη φορά– οι περισσότεροι υποψήφιοι κάνουν μιαν ενδελεχή άσκηση εντοπισμού προβλημάτων. Αλλά, όταν έρχεται η ώρα των προτάσεων, είναι πολύ συγκεκριμένοι μόνο αν πρόκειται για «ευχάριστες λύσεις» (24 χιλιάδες αφορολόγητο εσύ; 25 χιλιάδες εγώ). Ενώ είναι πολύ γενικόλογοι όταν οι λύσεις μπορεί να δυσαρεστήσουν τάξεις πολιτών. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις, είναι όσο πιο γενικόλογοι γίνεται («πρέπει να αμβλυνθεί η κοινωνική ανισότητα»). Γιατί αυτό; Επειδή είναι έτσι κι αλλιώς τέκνα αυτής της κοινωνίας. Αλλά και επειδή ξέρουν ότι είμαστε εντελώς ανεκπαίδευτοι, σχεδόν αλλεργικοί, σε λύσεις που υπαινίσσονται προσωπική ευθύνη και προσωπικό κόστος.

Κάπως έτσι δεν μένει χώρος για το αυτονόητο, για το στοιχειώδες που υπαγορεύει η στοιχειώδης λογική. Και κάπως έτσι, τρέχουμε με το κεφάλι προς τον τοίχο· διαμαρτυρόμενοι πάντα ότι εκείνος έρχεται κατά πάνω μας…

Καλάθι

• Αντιφάσεις (1): Πριν από δέκα μέρες, ο Πρόεδρος δήλωσε ότι σταματά οποιαδήποτε παροχή προς ομάδες πολιτών, για να μην θεωρηθεί ότι το Προεδρικό και η κυβέρνηση παρεμβαίνουν στην προεκλογική εκστρατεία για να επηρεάσουν τους ψηφοφόρους. Πέρα από το γκροτέσκο του πράγματος καθεαυτού, υπάρχει και ένα άλλο ζήτημα. Αυτή η δήλωση ουσιαστικά αναιρέθηκε από την εξαγγελία για πρωτοβουλία του Προέδρου να πείσει την ΕΕ (και τον ΟΗΕ) να εμπλακεί σε διαδικασία που να στοχεύει στην επανέναρξη των διαπραγματεύσεων! Πού είναι η αντίφαση; Από τη μια, τέρμα οι παροχές προς πολίτες, και από την άλλη, αφειδώλευτη δωρεάν παροχή κουτόχορτου προς όλους τους πολίτες.

• Αντιφάσεις (2): Ανακοίνωση της κυβέρνησης που πανηγυρίζει ότι η Άγκυρα απέτυχε ώστε η «ΤΔΒΚ» να συμμετέχει στη διάσκεψη τουρκογενών κρατών ως κανονικό κράτος· και συμμετέχει μόνο με το καθεστώς της οντότητας. Και από δίπλα, δήλωση του Αβέρωφ Νεοφύτου που «εκφράζει ανησυχία για τη δυσμενή εξέλιξη» και τα δεινά που προμηνύει η επίσημη συμμετοχή της «ΤΔΒΚ» στη διάσκεψη. Ποιον να πιστέψουμε;

• Αντιφάσεις (3): Σεισμός στην Ελλάδα με το θέμα των παρακολουθήσεων. Παραιτήσεις, συζητήσεις στη Βουλή, δημόσια αντιπαράθεση, παραδοχές Μητσοτάκη για ελλείμματα και τραγικά λάθη. Στην Κύπρο, τη χώρα σταθμό εξαγωγής των λογισμικών και πρώτο εκτεταμένο χρήστη τους, ήταν αρκετή μια ανακοίνωση του τύπου «δεν γίνονται παρακολουθήσεις» για να σβήσει το θέμα. Από μια κυβέρνηση που κουβάλησε βαν μέχρι και στο Κραν Μοντανά, που παρακολουθεί από πολιτικούς αντιπάλους και δημοσιογράφους, μέχρι ακτιβιστές, στελέχη ΜΚΟ και όλους τους «δυνάμει» κριτές της, το αυταπόδεικτο δεν είναι αρκετό για να κουνήσει φύλλο. Και μετά μιλάμε για τα… αυτονόητα!