Είκοσι χρόνια από το Σχέδιο Ανάν. Μήπως είχαμε άδικο τελικά;

Πριν από είκοσι ακριβώς χρόνια, τέτοιες μέρες, ο Κόφι Ανάν παρέδιδε στον Γλαύκο Κληρίδη και τον Ραούφ Ντενκτάς το πρώτο του Σχέδιο για επίλυση του Κυπριακού.

Ήταν η στιγμή από την οποία ξεκίνησε μια μακρά και βαθιά τραυματική περίοδος για όλους μας, σίγουρα η πιο διχαστική μετά το 1974. Μάλλον δε και η πιο τοξική, παρόλο που, υπό τις σημερινές συνθήκες και το κλίμα, η όποια προσέγγιση του υπερθετικού βαθμού, είτε του σχετικού είτε του απόλυτου στο κεφάλαιο «τοξικότητα», είναι άκρως παρακινδυνευμένη.

Νομίζω πως η συζήτηση όπως την κάναμε τότε, μετά το Δημοψήφισμα, σε κάποιο βαθμό και πριν, δεν εξυπηρετεί κανέναν. Σήμερα το Κυπριακό βρίσκεται αποτελματωμένο όσο ποτέ προηγουμένως και η όποια συζήτηση γίνεται δεν αφορά την προοπτική της λύσης, που δεν υπάρχει άλλωστε, ούτε το ποια από τις δύο κυρίαρχες γραμμές ήταν η σωστή και ποια η λανθασμένη. Ποιος δικαιώθηκε, με άλλα λόγια, και ποιος όχι για τη στάση του έναντι του Σχεδίου Ανάν.

Είμαι βέβαιος πως όλοι έχουν επιχειρήματα και αντεπιχειρήματα. Και οι μεν και οι δε. Και εμείς που ψηφίσαμε «Ναι» και βιώσαμε τον αδιανόητο στιγματισμό, τη λοιδορία και τον φανατισμό των ημερών ως… προδότες και εκείνοι που ψήφισαν «Όχι» έχοντας ισχυρή άποψη, όπως και εμείς τότε για τη δική τους θέση.

Τι σημασία έχουν όλα αυτά σήμερα; Έχουν, νομίζω, και μάλλον μεγάλη. Έχουν εάν, αντί να αποζητούμε τη δικαίωση των απόψεών μας, την οποία πιστεύω ότι τα γεγονότα δεν χαρίζουν σε κανέναν ακόμα, αποφασίσουμε να προσπαθήσουμε να σκεφτούμε, όχι πώς φτάσαμε ώς εδώ, αλλά πώς μπορούμε να πάμε παρακάτω. Γιατί εδώ που φτάσαμε ειδικά, αυτό μετράει.

Δικαίως θα ρωτήσουν κάποιοι: εάν θέλουμε να πάμε παρακάτω, μπορούμε να αγνοήσουμε το τι προηγήθηκε; Σαφώς και όχι. Ίσως υπάρχει και ένα περιθώριο, ίσως πρέπει να υπάρχει καλύτερα ή πρέπει να επιδιώξουμε να δημιουργήσουμε και ένα περιθώριο αυτοκριτικής, ή έστω πιο κριτικής προσέγγισης στις ίδιες τις θέσεις που εκφράζαμε τότε, πάντα με την απόσταση του χρόνου.

Στη δική μου και τη δική μας περίπτωση, εμάς που υποστηρίξαμε το «Ναι», λοιπόν, αποδείχθηκε λανθασμένη η πεποίθησή μας ότι εκείνη ήταν η τελευταία ευκαιρία για επίλυση του Κυπριακού. Όμως, και στον αντίποδα, η πεποίθηση των άλλων, εκείνων που έλεγαν ότι δεν ήταν η τελευταία ευκαιρία, στηριζόταν κι αυτή στο συναίσθημα και μόνο, όπως και η δική μας στηριζόταν στον φόβο της απώλειας της ευκαιρίας. Ούτε εμείς, ούτε και εκείνοι τεκμηριώσαμε ποτέ γιατί ήταν ή γιατί δεν ήταν. Τότε. Σήμερα βλέπουμε ότι δεν ήταν.

Και το μόνο σίγουρο είναι πως τίποτα δεν παρέμεινε στατικό. Για εμάς μαζί με το Σχέδιο Ανάν χάθηκε η Μόρφου, η Αμμόχωστος και πολλά άλλα τα οποία δεν μπήκαν στο τραπέζι παρακάτω και δεν μπαίνουν πια εδώ και χρόνια. Κανείς δεν αμφιβάλλει ότι το Κραν Μοντανά ήταν πολύ καλύτερο από εκείνο που απορρίψαμε και πως με τις συγκλίσεις τις περιόδου Χριστόφια, αλλά και την πορεία που διανύθηκε επί Αναστασιάδη, προέκυψε μια λύση σαφώς βελτιωμένη.

Αντιστρέφοντάς το όμως και πάλι, πέρα από το εδαφικό θα πρέπει κανείς να ζυγίσει και το τι παγιώθηκε εκείνη την περίοδο, όχι μόνο στη λογική των τετελεσμένων της άλλης πλευράς, αλλά και σε έναν παράγοντα τον οποίο εμείς σπανίως διαχειριζόμαστε, αν και θα έπρεπε: τον παράγοντα του status quo και στη δική μας πλευρά. Το πόσο, δηλαδή, αποκολλημένοι από την επί του εδάφους πραγματικότητα, ζουν πια πολλοί άνθρωποι, ειδικά οι νεότεροι στην ηλικία, κάνοντας επιλογές οι οποίες ως αφετηρία τους έχουν το γεγονός ότι όλα έχουν τελειώσει. Το να πιστεύουμε ότι αυτοί οι άνθρωποι θα πειστούν να αναλάβουν το οποιοδήποτε ρίσκο για να αλλάξει κάτι σε μια καθημερινότητα ήδη εξαιρετικά δύσκολη, αλλά, αν μη τι άλλο, γνώριμη σ’ αυτούς, είναι μια τραγική ψευδαίσθηση. Γιατί απλά, δεν θα το κάνουν. Όσο κι αν τους εξηγηθεί.

Από την άλλη μεριά, κάποιος θα μπορούσε, και μάλλον θα έπρεπε, να τραβήξει το χαρτί «Τουρκία». Και να ρωτήσει ανάλογα εάν με τους όρους του Σχεδίου Ανάν, η Τουρκία του σήμερα, μια σαφώς άλλη Τουρκία από εκείνη πριν από είκοσι χρόνια -ή αυτό που παρουσίαζε έστω, αν και πιστεύω ότι υπήρχε μεγάλη απόσταση από αυτό που είναι σήμερα- εάν λοιπόν θα ήταν λογικό να είχαμε μπει σε ένα περιβάλλον όπου αυτή η Άγκυρα, η του σήμερα, δεν θα ήταν έξω από την πόρτα μας αλλά μέσα πια.

Και εδώ υπάρχει αντίλογος. Ότι εάν είχε λυθεί το Κυπριακό θα είχε εκλείψει μαζί του και η ένταση. Στον οποίο φαντάζομαι ότι θα υπήρχε και η ανταπάντηση: και πού ξέρουμε εάν η Τουρκία θα συνεργαζόταν ή απλά θα προσπαθούσε να επιβάλει τους δικούς της όρους, όχι μόνο απ’ έξω αλλά και από μέσα;

Μπορούμε να συνεχίζουμε για ώρες τη συζήτηση. Για μέρες και για χρόνια. Ή και πάλι, μπορούμε να κοιτάξουμε γύρω μας και να δούμε πως σήμερα το θέμα που συζητούμε δεν είναι η πορεία ένταξης της Τουρκίας στην ΕΕ, αλλά η Γαλάζια Πατρίδα και μια πολιτική την οποία τότε κανείς δεν θα μπορούσε να φανταστεί, ούτε ως τον χειρότερό μας εφιάλτη. Όμως, αυτή είναι η πραγματικότητα. Αυτό είναι το σήμερα και αυτό καλούμαστε να διαχειριστούμε.

Η λύση του Κυπριακού μοιάζει πια αδύνατη και όλοι συμφωνούν πως εάν έρθει, θα την επιβάλει ο ενεργειακός χάρτης και οι γεωστρατηγικές αλλαγές. Κι αυτό σημαίνει, αφενός μεν πως κανείς δεν θα σπαταλήσει πια τον χρόνο του στις συνομιλίες, οι οποίες εκ των πραγμάτων δεν οδηγούν πουθενά, και για αυτό ακριβώς δεν πρόκειται και να επαναληφθούν, αφετέρου δε πως ίσως να είναι μια λύση όχι τόσο ρόδινη όσο θέλουμε να πιστεύουμε λόγω των όποιων συγκλίσεων στα ενεργειακά συμφέροντα όλων, αλλά μια λύση την οποία θα υπαγορεύσει το εκτόπισμα του καθενός και η σημασία του για το ευρύτερο παιγνίδι στην περιοχή. Και αυτό ευνοεί την Τουρκία πολύ περισσότερο και ίσως να εξηγεί σε κάποιο βαθμό την ετοιμότητά της να απέχει από τη συζήτηση για τη λύση, με ό,τι αυτό συνεπάγεται και να προκαλεί.

Το Σχέδιο Ανάν είναι Ιστορία. Η συζήτηση στη βάση των δύο σχολών του τότε δεν οδηγεί πουθενά και σίγουρα δεν αφορά την πλειονότητα του κόσμου, η οποία έχει να αντιμετωπίσει πολύ σοβαρότερα ζητήματα από την ποδοσφαιρικού τύπου επαναφορά μιας σύγκρουσης, η οποία, όσο κι αν άφησε ανοιχτές πληγές, δεν ανήκει στο σήμερα και δεν μπορεί να ανήκει.

Παρ' όλα αυτά, το να κοιτάζει ο καθένας πίσω με κριτική διάθεση και προπάντων ειλικρίνεια, είναι ένα στοιχείο που μπορεί να βοηθήσει για το παρακάτω. Για λίγο όμως να κοιτάξει. Μετά να συνεχίσει να κοιτάζει μπροστά.