Αντιλήψεις και πραγματικότητες στην οικονομία

Σε ένα από τα πρόσφατα τεύχη του, το περιοδικό «Finance & Development», που εκδίδεται από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, φιλοξενεί το προφίλ μίας από τις πιο υποσχόμενες νέες οικονομολόγους διεθνώς, της 36χρονης Stéfanie Stantcheva (φωτό). Με καταγωγή από τη Βουλγαρία και μεγαλωμένη στην Ανατολική Γερμανία και στη Γαλλία, και με σπουδές στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ, στο Παρίσι και με διδακτορικό από το MIT, η καθηγήτρια πλέον του Χάρβαρντ, που δεν μετρά καν μια δεκαετία στο επάγγελμα, έχει ήδη διεξάγει μελέτες που χαρακτηρίζονται επαναστατικές στον κλάδο της πολιτικής οικονομίας.

Συγκεκριμένα, μέσα από τη διεξαγωγή μεγάλου εύρους ερευνών γύρω από τον βαθμό συνάφειας μεταξύ των επικρατουσών κοινωνικών αντιλήψεων και των πραγματικοτήτων στην οικονομική δραστηριότητα, η κ. Stantcheva και η εικοσαμελής ομάδα της στο Χάρβαρντ κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι οι άνθρωποι έχουν κάποιες βαθιές και παγιωμένες πεποιθήσεις γύρω από κάποια ζητήματα τα οποία δεν βασίζονται σε πραγματικά δεδομένα. Ένα παράδειγμα, που έχει και για εμάς στην Κύπρο τεράστιο ενδιαφέρον, είναι η ανακάλυψή της, μαζί με τους μ. Alesina και Miano, της λανθασμένης αντίληψης των πολιτών μιας χώρας για την κατάσταση του μεταναστευτικού στη χώρα τους.

Σε μια έρευνα 22.000 συμμετεχόντων από πέντε διαφορετικές χώρες της Ευρώπης (Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία, Σουηδία, Ηνωμένο Βασίλειο) και τις ΗΠΑ, διαπιστώθηκε ότι οι ερωτηθέντες είχαν λανθασμένη αντίληψη για το μέγεθος και την ποιότητα του μεταναστευτικού ρεύματος στην επικράτεια των χωρών τους. Δηλαδή, ο κόσμος πίστευε ότι οι μετανάστες είναι περισσότεροι και φτωχότεροι, πιο αμόρφωτοι και ανεκπαίδευτοι απ' ό,τι ήταν στην πραγματικότητα. Και τούτη η αντίληψη, που δεν στηριζόταν σε πραγματικά δεδομένα, διαμόρφωσε την άποψη στην κοινή γνώμη ότι οι μετανάστες δεν εργάζονται, δεν πληρώνουν φόρους και απολαμβάνουν βοηθήματα πολύ μεγαλύτερα από εκείνα που δικαιολογούν οι συνεισφορές τους στις οικονομίες των χωρών που τους φιλοξενούν.

Συνέπεια αυτής της αντίληψης είναι και η αντίθεση των γηγενών πληθυσμών στις πολιτικές στήριξης των μεταναστών. Αυτή η λανθασμένη και αστήρικτη εντύπωση προφανώς δημιουργήθηκε από την επικρατούσα δημόσια ριζοσπαστική ρητορική συγκεκριμένων πολιτικών κύκλων σε συνδυασμό με ατομικές και μη επαναλαμβανόμενες εμπειρίες ως επί το πλείστον χαμηλού μορφωτικού επιπέδου ανθρώπων καθώς και ανθρώπων που περιτριγυρίζονται από πολλούς μετανάστες εκεί που ζουν ή εργάζονται και φυσικά από τις «κουβέντες του καφενέ» που ανταλλάσσουμε ο ένας με τον άλλο, χωρίς ιδιαίτερο προβληματισμό. Όμως, ό,τι εκλαμβάνεται ως αληθινό έχει δυστυχώς και αληθινές συνέπειες. Στην προκειμένη περίπτωση, πολιτικές και κοινωνικές για όλους.

Αυτές, λοιπόν, τις «κρυφές» και υποβόσκουσες, και σε σημαντικό βαθμό ελλειμματικές βάσεις της ανθρώπινης συλλογιστικής και λεγόμενης κοινής αντίληψης είναι που επιδιώκει να αποκαλύψει και να κατανοήσει η Stéfanie Stantcheva. Να καταλάβει και να εξηγήσει γιατί οι άνθρωποι κάποτε ενεργούν με τον τρόπο που ενεργούν, αβασάνιστα και χωρίς επαρκή τεκμήρια. Και, κατ’ επέκταση, να βοηθήσει στη διαμόρφωση ορθολογιστικότερων (sic) σχεδιασμών γύρω από μια πλειάδα ζητημάτων οικονομικής πολιτικής με κοινωνικές προεκτάσεις, με προεξάρχουσα εκείνη της φορολογίας και των υπόλοιπων συναφών πολιτικών ανακατανομής εισοδημάτων και πλούτου.

Τις γνώσεις, έρευνες και επιστημονικά προσόντα της νεαρής καθηγήτριας κ. Stantcheva επιζητούν κυβερνήσεις όπως εκείνες της Γαλλίας και των ΗΠΑ, σε μια προσπάθεια να κατανοήσουν τους τρόπους με τους οποίους θα μπορούσαν να βοηθήσουν την κοινή γνώμη να καταλάβει πιο σωστά τις οικονομικές πολιτικές που επηρεάζουν τη ζωή τους, αφού πρώτα καταλάβουν, οι κυβερνήσεις, τους λόγους πίσω από τη διαμόρφωση των όποιων αντιλήψεων της κοινής γνώμης. Δεν είναι άλλωστε μακριά, ούτε και ξένα με τα όσα επισυμβαίνουν σήμερα στην τοπική και διεθνή οικονομία και πολιτική, τα συμπτώματα και οι επιπτώσεις φαινομενικά «σοφών» λαϊκών βουλών και αντιλήψεων που μόνο τέτοιες δεν υπήρξαν και δεν είναι, αλλά αποκαλύπτονται όταν πλέον είναι αργά και όταν η ζημιά έχει ήδη γίνει…