Γίνεται να ρίχνεις ντοματόσουπα σε έναν Βαν Γκογκ;

Διάβαζα πριν από λίγο ένα πολύ ενδιαφέρον άρθρο για τους τύπους εκείνους οι οποίοι ρίχνουν ντοματόσουπα ή πουρέ ή κολλάνε τα χέρια -ένας χθες και το πρόσωπό του- σε ανεκτίμητα έργα τέχνης των πιο διάσημων μουσείων της Ευρώπης.

Για όσους μπορεί να μην πρόσεξαν την είδηση, παρότι νομίζω ότι όλοι την πρόσεξαν και από αυτήν την άποψη οι «δράστες» πέτυχαν τον στόχο τους, το σκεπτικό πίσω από τις ενέργειες αυτές είναι η ευαισθητοποίηση του κόσμου για τη σύντομα μη αναστρέψιμη, κατά πολλούς επιστήμονες, καταστροφή του περιβάλλοντος, οι εφιαλτικές συνέπειες της οποίας είναι κάτι περισσότερο από ορατές πλέον, αν και πάντα με βάση τις προβλέψεις των ειδικών, τα όσα είδαμε και βλέπουμε ωχριούν μπροστά στα όσα έρχονται τις επόμενες δεκαετίες.

Το άρθρο, λοιπόν, κατέληγε στον εξής συλλογισμό: μπορούν αυτοί οι τύποι να ανατρέψουν ή να ανακόψουν την κλιματική αλλαγή πετώντας λ.χ. ντοματόσουπα σε ένα αριστούργημα του Βαν Γκογκ και ρωτώντας τους επισκέπτες των μουσείων και τον κόσμο ο οποίος θα δει τα βίντεο στα social media, εάν η τέχνη είναι πιο σημαντική από την καταστροφή του πλανήτη;

Δεν μπορούν, απαντούσε το άρθρο. Άρα γιατί το κάνουν; Διότι θέλουν προσοχή. Και διότι, συνέχιζε ο συλλογισμός, αυτοί που θέλουν προσοχή θα το κάνουν ακόμα κι αν ξέρουν ότι η πράξη τους δεν έχει νόημα, ό,τι κι αν κάνουν, αρκεί να τραβήξουν τα βλέμματα. Ακόμα -κι αυτό το βρήκα εξόχως ενδιαφέρον όσο και σημαντικό- ακόμα λοιπόν και εάν απλώς θα σου κλείσουν τον δρόμο και θα αργήσεις να πας στη δουλειά σου.

Ομολογώ ότι κάπως έτσι αντέδρασα και εγώ βλέποντας το πρώτο περιστατικό του είδους. Ένα πολύ μεγάλο μέρος αυτού που χαρακτηρίζεται -ή αυτοχαρακτηρίζεται- ως ακτιβισμός στις μέρες μας, γίνεται για να προσελκύσει την προσοχή και μόνο. Συχνά δε, καταλήγει σε ακρότητες και γραφικότητες, ενώ δεν λείπει και η εμπορική διάσταση του πράγματος: δεν είναι λίγοι εκείνοι που βιοπορίζονται πουλώντας ακτιβισμό, κάνοντάς τον επιχείρηση ή διοχετεύοντας από εκείνον κέρδη σε πηγές άλλες, είτε δικές τους είτε τρίτων, με το αζημίωτο. Υπάρχει ένα τεράστιο παζάρι. Παντού.

Νομίζω όμως πως θα πρέπει να είμαστε προσεκτικοί, τουλάχιστον τόσο όσο χρειάζεται για να μην αφήνουμε το συναίσθημα να θολώνει τη λεπτή γραμμή της διάκρισης, είτε προς τη μια κατεύθυνση, είτε προς την άλλη.

Η δική μου, επί παραδείγματι, θα αφορούσε τη ζημιά. Εάν όντως κατέστρεφαν τα έργα οι ακτιβιστές ή «ακτιβιστές» αν προτιμάτε, δεν θα είχαν καμία δικαιολογία. Ήξεραν όμως ότι όλα αυτά τα έργα σε όλα τα μουσεία προστατεύονται από γυαλί συνήθως και αλεξίσφαιρο, ακριβώς λόγω της σπουδαιότητάς τους. Συνεπώς, γνώριζαν ότι δεν προκαλούν κάποια ζημιά.

Από εκεί και πέρα, σημαντικό είναι να αγγίξει κανείς το κεφάλαιο «εντύπωση». Ένα ψώνιο το οποίο μπορεί να ψοφάει για προσοχή και αυτήν κατά βάθος να αποζητά, δεν είναι κάτι το οποίο θα πρέπει να μας ενδιαφέρει ως τέτοιο, πόσω δε μάλλον να μας φέρνει στο σημείο να κρίνουμε την ουσία αυτού που κάνει και το μήνυμα που στέλνει, από το εάν το πιστεύει ή όχι, από το ποιος είναι, το πώς ντύνεται, το εάν είναι attention junkie ή τι είναι γενικώς.

Αυτό που έχει σημασία είναι το ίδιο το μήνυμα. Εάν κάποιος προσπαθεί να στείλει ένα μήνυμα τόσο σημαντικό, το μήνυμα είναι αυτό που αφορά όχι το πώς το κάνει, εάν βέβαια δεν ξεπερνά το όριο. Για εμένα, επί παραδείγματι, και νομίζω για πολλούς εάν όχι και τους πλείστους, το ότι δεν έχει το δικαίωμα να καταστρέψει.

Είναι γεγονός πως ο ακτιβισμός -ή ο «ακτιβισμός»- είναι ενοχλητικός πολλές φορές. Κι αυτό, εκτός ή εντός εισαγωγικών. Άλλες τόσες θέλει να είναι. Αυτό επιδιώκει διότι χωρίς την προσοχή δεν έχει νόημα. Νομίζω πως απόλυτη αλήθεια δεν υπάρχει ούτε εδώ, ούτε και σε οτιδήποτε άλλο άλλωστε. Εάν βιάζομαι να πάω στη δουλειά μου, που λέει και το παράδειγμα της αρθρογράφου, και ο άλλος έκλεισε τον δρόμο για να διαμαρτυρηθεί, σίγουρα θα νευριάσω έστω και εάν θεωρώ τον λόγο για τον οποίο διαμαρτύρεται δικαιολογημένο. Πόσω μάλλον εάν δεν…

Με τον ίδιο τρόπο, υποθέτω, ότι θα εκνευριστώ εάν ταξίδεψα χιλιάδες μίλια να πάω διακοπές, περίμενα για ώρες για να μπω σε ένα μουσείο και δύο λεπτά πριν κάποιος έριξε πουρέ στο έργο που ήθελα να δω, με αποτέλεσμα, εάν είμαι εκεί, να μην μπορώ να το δω καλά και εάν είμαι ακριβώς έξω από την αίθουσα, ούτε καν αυτό, διότι έχει έρθει η Αστυνομία και απέκλεισε τον χώρο.

Ο εκνευρισμός μου όμως, όπως και τα κίνητρα ή η ειλικρίνεια αυτού που χάλασε κάπως ή και εντελώς τη ροή της ημέρας μου, δεν είναι η μεγάλη εικόνα. Η μεγάλη εικόνα είναι η ουσία αλλά και η ανάγκη να προσέξω το εξής: πως και το δικαίωμα στην «ακραία» διαμαρτυρία είναι σημαντικό.

Κάποτε, όταν συμφωνούμε όπως καλή ώρα εγώ τώρα για το θέμα της ευαισθητοποίησης μιας μάλλον αδιάφορης για την καταστροφή του πλανήτη κοινής γνώμης, στην οποία βάζω και τον εαυτό μου, θα αντιδρώ αλλά στο τέλος θα τείνω να πω πως η ουσία είναι που μετράει. Εάν δεν μου αρέσει το αντικείμενο της διαμαρτυρίας ή δεν συμφωνώ ή δεν το θεωρώ απαραίτητο ή το θεωρώ τραβηγμένο, θα δυσκολευτώ πολύ να εφαρμόσω αυτά που έγραψα πιο πάνω.

Γιατί; Μα γιατί τα πάντα είναι υποκειμενικά. Δεν υπάρχει άσπρο και μαύρο. Υπάρχει όμως η ανάγκη να σκεφτόμαστε και να κρίνουμε ανάλογα με την ουσία και την περίσταση, όπως και το να είμαστε προσεκτικοί ώστε, όταν θυμώνουμε και δεν μας αρέσει η ιδέα της διαμαρτυρίας ή μας ταλαιπωρεί, να μην καταλήγουμε σε αφορισμούς του τύπου, ξέρω ‘γω, «να τους πιάσει η Αστυνομία και να τους σαπίσει στο ξύλο τους μαλ…», κυρίαρχο στα σχόλια που είδα εγώ τουλάχιστον για το πιο πάνω θέμα, ποινικοποιώντας την ιδέα της διαμαρτυρίας όταν εκείνη δεν χωράει στην πολιτική ορθότητα της εποχής.

Γιατί, αν σήμερα δεν μας νοιάζει, αύριο που μπορεί να μας νοιάζει, διότι θα μας επηρεάζει, ίσως να μην υπάρχει πια.

Υστερόγραφο: Καλό είναι επίσης να θυμόμαστε ότι τίποτα, μα τίποτα, από όσα θα κάνουμε, δεν θα αλλάξει τον κόσμο ή την Ιστορία. Δεν πάει έτσι. Η διαδικασία είναι συλλογική και δυστυχώς είναι πάντα αβέβαια. Βέβαια, γίνεται μόνο όταν οι κοινωνίες παρακολουθούν απαθείς. Η Ιστορία μπορεί να φρεσκάρει τη μνήμη μας, ανά πάσα στιγμή.